Дәріс.Халықтың әртүрлі категорияларымен әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін жетілдіру

Әлеуметтік жұмыс әлеуметтік қолдау мен қызмет көрсету іс-әрекеті ретінде ғана қарастырылмайды. Қоғамдағы әлеуметтік қайта құрулар оның әрбір мүшесінің мүддесіне, белгілі себептермен өзінің өмір сүруіне қажетті жағдай қамтамасыз ете алмайтындарға, бағытталған мемлекеттік және мемлекеттік емес құрыламдар күшінің жиынтығы. Бұл мәселе бойынша Қазақстан өз тәуелсіздігін алған жылдары оның экономикасында 21 миллиардтан астам доллар шетелдік инвестиция тартылды. Бұл қаржы еліміздің әрбір тұрғынына шаққанда 1,5 мың доллардан келеді. Сарапшылардың бағасы бойынша, Қазақстан экономикасына 80% инвестиция Орталық Азиядан түсті. Әлемдік банк Қазақстанды инвестиция таратылатын әлемнің 20 елінің қатарына кіргізді. Бүгінгі күні біздің халықаралық қарыздарымызды ұлғайтып, Қазақстан таза несие беруші еліне айналды.Біздің экономикамыздың негізгі сипаттамасына тез дамып отырған жекеменшік секторы жатады. Бүгінгі күні жеке меншік өнімнің 75% шығарғарып отыр. 1000-нан астам жеке меншік өндіріс орындары тіркелеген, оның 1700-ге жуығы ірі өндіріс орындары. Оған қоса елімізде 348 мың субъект шағын кәсіпқойлықпен айналысады. Шағын бизнес саласында жұмыс істеушілердің жалпы санына шаққанда 40%-ға жеткізу міндетін қойып отырмыз.

Әлеуметтік жұмыста жеке меншік сектордың іс-әрекетін жақсарту мақсатында:

- әлеуметтік жауапкершілікті нақты болу үшін және орталық пен жергілікті үкімет органдарымен келісім-шарт жасауда қоғамдық тыңдаулар өткізу;

- ынталандыру мүмкіндіктерін талдау және жұмыс орындарын берушілерді ынталандыру үшін ұсыныс жасау, адамдарды жұмысқа қабылдау мен жұмыссыздарды оқыту;

- халықтың аз қорғалған топтарына әлеуметтік көмек мақсатында жеке меншік секторын қатыстыру жүйесін дамыту.Соңғы жылдары Қазақстан ТМД елдері арасында жалақының орта деңгейі жағынан алда келеді. Қазіргі кезеңде Қазақстанда өндірісті жаңартуды іске асыру, сонымен қатар отандық өндірушілерді қолдау саясаты басталды. Спорт, физкультура, денсаулық сақтау, білім, отандық ғылымды дамытуға мемлекеттік қамқорлық кең етек алды. 1000 астам мәдени объектілер ашылды немесе қайта қалпына келтірілді. Әлеуметтік бағдарламалардың бірі мектептерді компьютерлендіру табысты орындалды. «Халық денсаулығы» атты бағдарламасы елдегі емдеу мекемелерінің вакциналармен қамтамасыз етіп, мәселені шешті. 1990 жылдарда бүгінгі күндері жаңа мектептер мен емханалар салынып жатыр. Бұның барлығы Қазақстанның 2030 жылға арналған бағдарламасының жемісі. Бұл бағдарлама «2030 стратегиясы» деп аталып. 1997 жылдың аяғында жасалды, бұдан біз жаңару ісінің керектігін, тұрақтылығын сезінудеміз. «2030 стратегиясы» біздің қоғамымыздың жағдайына әділ баға беріп, дамудың ұзақ мерзімді мақсаттары мен жолдары белгіленді.Әлеуметтік жұмыстың экономикалық функциясы - әлеуметтік қорғау жүйесі субъектілерінің іс-әрекеті. Қазақстан мүше болған халықаралық еңбек ұйымы, әлеуметтік қорғауды жүйе кешенді шара ретінде анықталады. Өтпелі кезеңнің алғашқы кезеңінде үкімет әлеуметтік қорғау жөніндегі ағымдағы мәселелермен: бюджет жетіспеушілігі, өндірістің құлдырауы, инфляция, экономикалық сектордың бейресми бөлігінің ұлғаюымен айналысуына мәжбүр болды. Нәтижесінде әлеуметтік сала фрагментациялы сипат алды. Әлеуметтік қорғау жүйесі жүргізілген қайта құруларға қарамастан , қазіргі уақытта заң жүйесінің жетіспеушілігі, ынталандырудың төменгі деңгейі сияқты қиындықтарға кездесті. Соңғы жылдары экономикадағы игілікті өзгерістер және әлеуметтік қорғаудың кешенді жүйесін құруға өтуді қамтамасыз етудің шаралары.Осыған орай халықты әлеуметтік қорғауды Қазақстанның бүгіні мен болашағының басты мүмкіндіктерін ескере отырып жаңа тұжырымдама жасалды. Бұл тұжырымдама көлемінде азаматтарға көрсетілетін әлеуметтік қызметінде білім және медициналық көмек көрсету қарастырылмаған, олар басқа бағдарламалық құжаттарда белгіленген. Әлеуметтік қорғаудың басты реттеуші мен қаржы көзі мемлекет болып табылады. Азаматтардың кейбір топтарына заңға сәйкес әлеуметтік көмек мемлекет қаржысынан беріледі.Қолданылып жүрген негізгі әлеуметтік қорғау жүйесі және оның тиімді жұмыс істеуіне кедергі жасайтындар:

- әлеуметтік саланы реттеуші заң;

- әділеттіліктің жетіспеуі және ынталандырудың төмендегі;

- айқындықтың жетіспеушілігі.

Іске асыру үшін ұсынылып отырған әлеуметтік қорғау жүйесі болу керек:

Әділетті әлеуметтік қорғау құқығын іске асыру потенциалды алушыларға жеңіл болу керек. Жалпы барлық еңбекке жарамды азаматтар өзінің және отбасының тұрмыс тіршілігі үшін жауапты болуға ұмтылуы тиіс.

Пәрменді жәрдемақы атаулы болуы тиіс, яғни кімнің жәрдемақы алуға құқы және оған мұқтаж адамның құқы бар.

Тиімді жүйенің негізгі компоненттері икемді реттелінуді, яғни жақсы басқарылып, оған аз шығын жұмсалып, айқын болу керек. Қол жеткізу мүмкіндігі, яғни белгілі мерзімде халықты неғұрлым толық қамту.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, әлеуметтік қорғау жүйесін әлеуметтік қауіп-қатер негізінде қорғаудың төменгі элементтерін қоса отырып ұйымдастыру:

- барлық азаматтарға бюджет қаржысы есебінен мемлекеттік төлемдер әлеуметтік қауіп-қатерге байланысты бірдей деңгейде төлеу;

- жұмыскерлер мен жұмыс берушілер есебінен бірінші кезеңде міндетті әлеуметтік сақтандыру;

- жинақтаушы зейнетақы жүйесі;

- бюджет есебінен азаматтардың белгілі категорияларын қолдау үшін арнайы мемлекеттік бағдарламалар мен арнайы көмектер.

Бұған қоса, азаматтардың ерікті сақтандыруын іске асыру көтермеленеді. Мемлекеттің әлеуметтік қорғау жүйесінің бірден-бір басты бағыты – бала мен аналарды кең көлемді әлеуметтік қорғау.

Демографиялық процестер мен бала тәрбиесін қолдау әлеуметтік қорғауда проблема ретінде қарастырылады. Кәмелетке толмаған балалар тәрбиелеп отырған отбасылары мен бала туылғанда оларды қолдау мақсатында бір жолғы төлем енгізіледі.Мүгедектер проблемасына байланысты оларға мемлекет тарапынан көмек көрсету мемлекеттік сатандарттар енгізуді қамтамасыз ету. Бұл ұсыныстар 2002-2005 жылдар аралығында мүгедектерді сауықтыруға арналған бағдарламада көрініс табады. Арнаулы әлеуметтік көмектер тек қана өте аз қорғалған халықтың бөлігіне көрсетіледі. Мысалы, 2000 жылдың басында кедейлерге ақшалай көмек: Хорватияда, Македонияда, Өзбекстанда, Албанияда, Венгрия мен Эстонияда әлеуметтк көмек мұқтаждығын тексеру негізінде, Болгария мен Қазақстанда түрлі әлеуметтік көмек бағдарламасында мұқтаждығын тексеру қарастырылмаған. Қазақстанда, Македонияда, Өзбекстанда, Хорватияда балаларға көмек оның мұқтаждығын тексеруге негізделген.

Осыған орай, әлеуметтік жұмыс орталығына мына міндеттерді шешуі тиіс:

1. Әлеуметтік аз қорғалған отбасыларын тұрғын үймен қамтамасыз ету мезанизмін жетілдіру.

2. Әлеуметтік көмек көрсету моноторингі мен әлеуметтік көмек көрсетуші адамдар есебінің жүйесін жетілдіру,

3. Аз қорғалған зейнеткерлер және басқа топтарға арнайы жәрдемақы төлеуді жалғастыру.

4. Қарттардың демалыс үйлеріне жолдамалар алуына қосымша қаржы көздерін іздеу, мүгедектер үшін арнайы арбалар, суды пайдалануды есептеу жеке приборларын орнату, қалалық қоғамдық транспортты пайдалануға жеңілдіктер жасау.

5. Әлеуметтік мекемелер жүйесін дамыту.

Қайырымдылық шараларының жүйесін мекемелер, ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер мен қайырымдылық қорларын қатыстыру арқылы әрі қарй дамыту. Еңбекте қарастырылған барлық мәселелер социологтарды, сол сияқты әлеуметтік қызметкерлер ісінің кең өрісі көп күш жұмсауды талап етеді.