ЛЕКСИКА 5 страница

1. Гьяйван саб дупну гъежебгу ва гюллеси гъубшу.

(М.-С. Ягь'яев) 2. Йиз адаш совхоздиъ механизаторди

лихура. 3. Ярхи йигъди мархь убгъура. 4. Шериф ужур

гъвандин ва харатчи уста ву. 5. Ич гъулаз электрик

симар дизигну тамам къад йис шула. 6. Шагьрин

кючйириъди гъягъбан къайдйир аьгъю ап1инай.

300-пи илч1ихуб. Предложенйир, аьхирариъ лазим вуйи

ишарйир диври, кидик1ай. Аьхиримжи кьюб предложение

членариз разбор ап1инай.

Шагьдагъдин к1ак1ар гьарган йифу ккаъну шулу

Селим шагьриан дуфнадарин Филадиз аьгь anlypy

ухь'ин али зулум Закур ухьухьна артистар гъюбанди

вуйин, Рамазан Вари уьлкйирин пролетарар, саб йихьай

Гъубшу йигъ - гъабгу нивк1 ву Ваз алдру хьадукран

йишв багахь шула Гьар гвач1нинган ва дахъруган яв

сппар марцц ап1ин Читин йигъ улубкьган дустрахьан

гьаруриз фуж к1арва яшамиш ибшри вари дюн'яйиъ

ислягьвал Дяви ккунидариз нянат.

301-пи илч1ихуб. Ф. Аьлиевайин «Ватандиз» шиъриан

гъадагънайи бендар урхай. Жара дап1найи гафарин

фонетический разбор ап1инай.

Аьзиз Ватан! Яв гъаравлиъ

Дийигъру зу эскер хьайиз,

Юк1в абц1нашра к1убанвали

Гьубк1радайзуз хьуд-йирхьуд йис.

Дагъдин уьлке Дагъустандиъ

Луфран мукьси биц1и гъулаъ,

К1ваин ал яв, набалугъди

Думуган яв шуйза гьякьнаъ.

Сифте вуйза нивгъун ц1адал,

Гук1ниди яв ул'ин али.

Хъасин дюн'я гъабхьну мюгьтал

Я лав гъябкъган, уз'ин али.

302-пи илч1ихуб. Предложенйир урхай. Антонимар вуйи

гафар гъядягъюри, дунариъди дик1ай.

1. Харж'вал дярябкъюриз уж'валин гъадри даршул.

(Мисал.) 2. Яв шад йигъра, пашман йигъра гьамциб

ибшрияв, дуст! 3. Яв харабайиъ гвач1ин хябяхъ ап1уз

шуладарзухьан! (А. Гь.) 4. Халгъан Думурхьилна

гъягъруган, гагь иск1улди, гагь зик1улди душну

ккунду. 5. БицГирин ишубра аьлхъюбра саб йишв'инди

гъидикьнайи. 6. Гьарган узу рякъюъ аза, узу фу вуш,

уву к1арва. (Дургъунагъ).

303-пи илчГихуб. Саб жинснан членарин арайиз лазим

гъюру ишарйир диври, предложенйир кидик1ай.

1. Иса Суна саб лигайчва марччариз ихь совхоздин

ужуб жинснан малариз. 2. Дагъустандиъ жюрбежюр

миллетар лезгйир агъулар лакар табасаранар гъумугъар

аварар даргйир жугьдар яшамиш шула. 3. Гьамусдихъантина

хутГлар хярар йимишдин багълар

малари ит1ру ч1урар вари лихбахъ юк1в хъайи

нежбрарин хилиз тувди. 4. Хозяйствойин тукандиз

чайникар бушгъабар астакнар йигьгар шишар муччврар

духна. 5. Учу дарсариъ урхурча бик1урча шикил

зигурча мяълийир ап1урча ва лихурча.

304-пи илч1ихуб. Кьияс Межидовдин «Аьлижан аба ва

дугъан дустар» ччвур али ихтилатнаан гъадабгънайи кьат1

урхай. Жара дап1найи существительнйирин класс кьадар

ва падеж улупай.

Гъахьну-гъахьундар cap Ана баб, хъа дугъазра ургуб

гъаз. Дугъу дурариз гьяжидяхнин удар ккабхьри,

жихрин, вичун ва хумурзгарин галар, гилар туври

шуйи. Ва дугъан гъазар, чагъ духьну, - хамариан

ут1урччвруси гъахьнийи. Ана бабу, дурариз лигури,

чав чакди фикир ап1ури шуйи: «Ярхи кьюрдди гъазарин

жук убхъури, хинк1ар ап1ури дахъдиза».

Саб дупну гъазарин к1ул'ина бедбахтвал гъафи: Ана

бабан ургбиб гъазарра гъуршнакк дахьна, я к1улар

т1урччвури, я бацар ришвури имдар...

Пагь, Ана бабаз гьаци хъял гъафики!.. Кьюб сяаьт

гъаши люкьнар ап1ури... Амма думу хилиъ ляхин

адарди деънадайи - дугъу гъазар улдудурайи...

Хябяхъган кьанди, гъазар кивуз лапаткара хьади Ана

бабахьна дугъан хутул Атлу гъафи. Думу икриъ

уч1вган, дугъ'ина гъянДли гъаз диш гъабши. Атлу,

лапатка дипну, гьергуз хъюгъю... Ана баб умбрарин

к1ул'ина удуч1ву, мюгьтал духьну, гагь аьлхъюри, гагь

ишури гъаши...

305-пи илч1ихуб. Гьаму гафар алфавитдин къайда

уьбхюри дик1ай. Дюз вуйивал ахтармиш ап1бан бадали

алфавитдикан мянфяаьт кадабгъай.

Ямаж, вак1ар, гюне, ханк1ар, гьун, тепе, дагъ,

яйлагъ, гал, сив, хьам, дакьал, ич1, дугун, икир, тагъ,

шекер, аьбаси, кюмек, к1ап1ал, зурна, шагьид, вич,

бушлугъ, карта.

Табшуругъ . Гафар алфавитдихъди дик1руган, сабпи

гьярфналан гъайри кьюб ва шубубпи гьярфаризра фикир

тувай.

306-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи гафариз синонимар

агай ва дуниъди дик1ай.

шадур

игит

кьискьис

надинж

тяриф

аяз

сархуш

307-пи илчГихуб. Гъидирчнайи аьхирар дюзди хъаъри,

текст кибик1ай. Хае существительнйириккан диш, жинс

существительнйириккан лепе ц1ар ккадатай.

ДИКЪАТ ДУСТ

Камил... Кьюр дуст айи. Сариз Шамил, тмунуриз

Гьяким к1уйи. Дурари шубриддира саб класс...

урхурайи.

Хулаъ даре урхуз, месэла гьял агЛуз мялим...

табшуругъ тувнийи. Камил... даре гъурхни..., амма

месэла гьял гъагЛунда... Хъайигъан Камили чаз месэла

гьял anl... кюмек anl... имбу баяри... ккун гъап1нийи.

Гьяким... дугъахьна чан тетрадь тувнийи ва: «Ма,

кибик1. Йиз месэла дюзди гьял дап1на», - гъапнийи.

Хъа Шамил...: «Микибик1..., Камил. Узу думу месэла...

гъавриъ т1аурзаву ва хъасин жвуву гьял anlap...», к1ури,

чан юлдаш дидин гъавриъ т1ауз хъюгъю.

Аьхирки Камили му месэла чан к1ул'инди гьял гъап1у.

308-пи илч1ихуб. Лазим гъюру вари жюрейин ишарйир

диври, исихъ тувнайи диш улхуб кайи предложенйир

тетрадариз кидикГай. Обращение вуйи гафариккан ц1арар

ккадатай.

1. Дада думу йиз адаш вуйи гьерху Аванбегу

дадайихьан. (Ч. Айтматов). 2. Кюмек хъа Аьлижан

аба наши гьерху Керимди хуйин к1уллан хил алдатури

(Къ. М.) 3. Ари гьамус йиз игит риш к1уру дадайи

Селмийиз му шюхъяр ихь фермайиз гъахру вахт

дубхьна. (М. Ш.) 4. Гьарин гъебццу кюлиин дубснайи

гуганайи гьарай гъап1у Ничхрар ухь'ина аьхю кьаза

гъюра Фал кипунза... Фал ч1уруди удубч1вну. Ухьу вари

т1анкь хьуб мумкин ву... (Ш. Къ.) 5. Уз'ин мяаьлхъян

эй мугъан-тугъануб ип1ури яшамиш шулайи ч1амчч

дупну зимз ч1амччлин багахьна гъафну. (Э. X.)

Жикъи ап1бар

А. Ж. - Абумуслим Жяфаров

Б. М. - Багьаудин Митаров

Б. Р. - Багъир Ражабов

Гъ. III. - Гьямзат Щадаса

Гъ. Аь. - Гьажиаьли Аьлимурадов

И. Ш. - Ибрагьим Шагьмарданов

Къ. М. - Кьияс Меджидов

Къ. Р. - Къазиаьгьмад Рамазанов

М. М. - Муталиб Митаров

М. X. - Мягьямад Хангишиев

М. Ш. - Манаф Шамхалов

П. А. - Пирмягьмад Асланов

П. К. - Пирмягьмад Кьасумов

Р. Гъ. - Расул Гьямзатов

С. С. - (Мал Сулейман

Т. М. - Тажудин Мягьямадов

Т. Ш. - Темирхан Шалбузов

X. Т. - Хюруг Тагьир

Халкъ. — Халкьдинубдиан

III. Къ. - Шамил Къазиев

Э. К. - Эфенди Капиев

Э. X. - Эседулла Ханмягьмадов

Ю. Б. - Юсуф Базутаев

****************************************************************************

Загиров Велибек Мирзабекович

Ахмедов Курбан Ахмедович

ТАБАСАРАНСКИЙ ЯЗЫК

Учебник для 5 класса

Редактор Ф. С. Раджабова

Художник Т. И. Хумаев

Художественный редактор М. Ш. Муталибов

Технический редактор Р. Ю. Исмаилова

Корректор Д. С. Меджидова