Кәсіпорындардағы қаржы менеджменті.

Қаржы жүйесінің бастапқы буыны ретінде бұл тарауда қара-латын шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, базистік категория, яғни тап осындай нысанада жұмыс істейтін айырықша-лықты белгілері мен ерекшеліктері бар объективті экономикалык қатьшастардың жиьштығы болып табылады. Бірақ ақша қорлары қозгалысының объектісі бар субъекгілердің нақтылы мүдделері жө-нінде көрінетін кез келген қатынастар сияқты, олар ретгеуді, тиісті қаржы ағыныньщ бағытгарьш, олардың қозғалысын ретке келтіруді қажет етеді. Бүл қондырмалықтарға жататын, нақтылы орындаушылардың санасымен, машығымен және іскерлігімен жасалатын субъективті басқарылушы іс-әрекетгер ақылы жүзеге асырылады. Экономикалық завдармен анықталатын базисгік аса маңызды қүбы-лыстардың талабьша бағдарлануы тиіс, бүл талаптарды үнемі ескеріп отыруы тиіс, ягаи базистің шартгарына бағыныіпты болуы тиіс болғандықтан қондырмалықтарға жатады. Бұл басқарылатын іс-әрекетгерге қаржы менеджменті ұғымы - тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның ақша ағынының, кәсіпорынның бүкіл қаражаттарының қозғалысы механизмін басқару жүйесі жатады.

Жалпы қаржы менеджменті қаржыны басқарудың ілгеріде баяндалған қащдатгарына негізделген (“Қаржыны басқдруды үйымдастыру” тарауын қараңыз). Ол басқарудың тиісті элементтерін - ақпаратты, жоспарлауды (болжауды), үйымдастыруды, ретгеуді, ба-қылауды қамтиды. Қаржы менеджментін жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып табылады, бүл орта бағалардың еркін жүйесі, тауар мен қызметгердің рыногімен қатар еңбек, ка-питалдар, өндіріс құрал-жабдықтары рыногінің жұмыс істеуі, кәсіпорындардың қызметін мемлекеттік реттеуді заңнамалық реттемелеу кезіндегі кәсіпкерлік қызметті коммерциялық есеп негіздерінде жүргізуге мүмкіндік береді. Сөйтіп, кәсіпорындардың қаржы менеджментінің шеңбері нарықтық факторлармен анықталады, бүл оны жеке буындарында басқарушы субъектілердің бас-қарылу объектілеріне ықпал жасауының экономикалық элементтері басым болуы мүмкін қаржыны басқарудың жалпы шартгарынан ажыратады. Кәсіпорындардың қаржы менеджментінің жүйесі аса жылжымалы, өйткені бұл буындағы нысандардың, әдістердің ар-сеналы жалпымемлекетгік қаржылардағыға қарағанда тым әр түрлі. Мысалы, көсіпорындардың қаржы менеджменті әр түрлі нысандардағы есеп айырысу (төлем тапсырмасы, төлем талабы (талапшоты), әр түрлі анесиеивтер, есеп айырысу чектері және т.т.), барлық нысандардағы несиелендіру, бағалы қағаздармен және валютамен жасалатын операциялар бойьшша көп таралған операциялардан басқа хеджирлеу, кепілдік-ипотекалық және сенімгерлік трасттық) операциялар, қаржы және операция лизингі, франчайзинг бағалы қағаздар бойышяа трансфертгер сияқты нысандар мен өдістерді қамтиды; валютамен, бағалы қағаздармен жасалатын операциялар бойынша, қауіптердің барлық түрлерін сақтандыру бойынша қаржы құралдарының жинақталымы айтарлықтай кеңейеді.

Қаржы менеджмеіугін мына кезеңдердің дәйекгі ауысымы ретівде көзге елестетуге болады:

1) ақша қаражаттарын (капиталды) пайдаланудың міңдетін қою және мақсатын анықтау;

2) ақша ағындарының қозғалысын басқарудың қаржылық әдістерін, тәсщцерш таңдау;

3) қабылданған шешім бойынша инвестициялау жөніндегі шешімді бизнес-жоспар немесе басқа ресімдеу түріндегі іс-әрекеттердің бағдарламасын жасау;

4) жобаның орындалуын ұйымдасты_РУ;

5) атқарылу барысына бақылау жасау және қажетті түзетулер жасау;

6) қайта талдау және бағалау.

Қолайсыз уақиғалар болған кезде келеңсіз зардаптарды азайтуға ақшаны, өндірістік қуатты, шикізатты, дайын өнімді резервте сақтау есебінен қол жетеді; коммерциялық қызметті қайта бағдарлау жөніндегі аддын ала жасалған шаралар болуы мүмкін. Жиынтық тәуекедді басқару кезіндегі кәсіпорынға төнетін тәуекелдердің түрлі түрпатгарында бірігетін кәсіпорын қоржынын әртараптандырудың ерекше маңьізы бар.

Қаржы менеджментінде ақша қаражаттары олардың іс-әрекетінің мезгілдік (уақытша) межелдемелері түрғысынан функцияларды атқару кезіндегі өзге нысанға, сапаға айналғанға дейін қаралады. Бұл аспектіде ақшаның “уақытша құнының” барлығы есепке алынады: мүңдай сомада бүгінгі ақша мен келешекгегі ақшаның сатып алу күші бірдей болмайды. Ақшаның қазіргі және келешектегі құны өзара қайтымды. Қазіргі (бүгінгі) құн келешекгегі қүнға компаундингілеу - күрделі пайыздарды есептеу арқылы, ал келешектегі құн қазіргі қүнға дисконттау - пайыздарды пайдала-нып төмендету арқылы жеткізіледі. Акшаның келешектегі құны-ның есеп-қисабында инфляцияның индекстерін есепке алу, яғни ақшаньщ құньш инфляциялық қүнсыздануға төмендету қажет.

Жобаларга жұмсалатьш инвестициялар нысанындағы ақша қара-жатгарының, рента телемдерінің, жүйелі жарналардың, кірістердің және басқа ақша операциялары есептеулерінің бір жолғы, совдай-ақ дүркін-дүркін түсулері мен төленулері жай және күрделі аннуитеттердің есеп-қисабы, “капиталды бюджеттендіру”, “табыстылықтың ішкімшшерлемесі”тәсілдері арқылы жүргізіледі.

Аннуитет дегеніміз тұрақты негізде уақьтъщ белгілі бір мезгілі ішінде хіркелген межелдемелер арқьыы төленетін немесе алынатын инвестиция, табыс.

Капиталды бюджеттендіру (капитаддық бюджетгендіру) - өтеудің қарастырылған мезгілінде қаражаттарды кейінгі дүркін-дүркін қайтаруларымен жабылатьш ақша қаражатгарының бір жолғы жылыстауы. Бюджеттендіру түжырымдамасы негізгі активтер бойынша шығыстарды жоспарлау кезінде пайдаланылады, бүл жо-баларды талдау және ақша қаражаттарының ұзақ мерзімді және ірі жұмсалымы жөнінде шешімдер қабылдаудың процесі.

Табыстылықтың ішкі мөлшерлемесінің есеп-қисаптары жобаларды салыстыру және пайдалылықтың пайыздары бойынша ин-вестициялық шешімдерді таңдау үшін және жобаның есепті табыстылығы мен пайыздың қолданыстағы нарықтық мөлшерлемесін салыстыру және жобаны жүзеге асыру мезгіліне оның болжамы үшін жүргізіледі.

Қаржы менеджментінің маңызды аспекті кәсіпорынның қаржылық жай-күйін талдау болып табылады. Бүл кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын (рентабелдікті, төлем қабілетін, несиеті өтеу қабілетін), оның рыноктегі жағдайын (бәсекеге жарамдылыган) сипатгау үшін қажет. Талдауға қажетті ақпараттар бухгалтерлік баланста қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп-те (пайда және зияндар туралы есепте), ақша қаражатгарының қоз-ғалысы туралы есепте болады; сондай-ақ толығырақ ақпарат қолданылады.

Көрсеткіштерді, коэффициенттерді, нормаларды - қаржы-экономикалық механизмнің элементгерін қадағалап отыру кәсіпорындардын жүмысын оперативті басқаруға және бақылауға, бизнес-жоспарда немесе дамыту жобасында берілген қаржы-шаруашылық процестерді, бағыттарды дер кезінде түзетуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге бүл көрсеткіштер кәсіпорынның “визит карточкасы” болып табылады, инвесторларға, әріптестерге және несиегерлерге оның өміршеңдігі, қаржылық түрақтылығы туралы ойлануға мүмкіндік береді.

Сөйтіп, қаржы менеджмеші кәсіпорынньщ қаржылық қамта-масыз етілуінің тактикасы мен стратегиясы ретінде қаржының тиімді іс-әрекет етуінің мақсаттары үшін оның ағындарын басқаруға мүмкіндік береді. Кәсіпорынның жиынтық ақша айналысын басқару жөніндегі қаржы менеджментінің стратегиялық нүсқамасы үдайы өндірістік процесті қамтамасыз етуге, берілген критерийлерде ақша қорларьш қалыптастыру, оларды нысаналы арналым бойынша пайдалануға бағытгалған.

Қаржы менеджментінің жалпымақсатгы нүсқамасы - экономикалық дамудың ішкі және сыртқы факторларын есепке алу негі-зінде кәсіпорынның тең қаржы саясатын жүзеге асыру.

§10. Коммерциялық емес мекемелер мен

ұйымдардың қаржысы.

1). Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер қаржысьшың мазмұны және оны ұйымдастыру.

2). Коммерциялық емес қызметтің ұйымдары мен мекемелерін қаржыландырудың көздері.

3). Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер шығыстары.