Азақстан Республикасындағы қаржы басқару органдары және олардың қызметі.

Қаржыны басқару стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқа-ру және оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратегиялык, басқару қаржы ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекетгік билікгің және басқарудың жоғарғы органдары - Президент аппараты, Парламент, Үкімет, Қаржы министрлігі жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілдік берілген. Президент стратегиялық жоспарларды, республикалық бюджетті жөне оның орындалуы туралы есепті әзірлеу тәртібін белгілейді, мемлекетгік бағдарламалар мен стратегаялық жоспарларды бекітеді. Президент Үкімет актілерінің іс-қимылын бұзады (алып тастайды) не түгелдей немесе ішінара тоқтатады. Ол Республикалық бюджетгің атқарылуьш бақылау жөніндегі есеп комитетінщ Төрағасын және екі мүшесін қызметке тағайындаңцы, бұл органдардың жұмысы туралы ақпаратты тындайды.

Қаржыны жалпы басқару Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын едцің ең жоғарғы өкілді органы - Парламентке жүкгелген. Палаталардың бірлескен отырысында Парламент республикалық бюджетті және Үкімет пен Республи-калық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді, бюджетке өзгертеулер мен толықтырулар енгізеді, салықтар мен алымдарды белгі-лейді және оларды алъга тастайды, мемлекетгік қағаздар мен республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді.

Парламенттің құзырында қаржы проблемаларын шешу заңна-малық актілерді - Қазақстан Республикасының заңдары мен Парламент қаулыларын талқылауға және кейін дауыс беруге енгізу женіндегі заңнамалық бастама қүқында жүзеге асырылады. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды ретгейттн заңцар шы-ғарады, негізгі қағидатгар мен нормаларды белгілейді, олар: салық салуга, алымдар мен басқа да міңдетгі төлемдерді белгілеуге, республикалық бюджетке, білім беруге, денбаулық сақтауға және әлеуметгік қамсыздандыруға, елдің қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, мемлекеттік органдар мен жергілікті басқару органдарын үйымдастыру мен олардьщ қызметіне, айналадағы ортаны қорғауға, меншік режіміне және өзге де мүліктік құқықтар-ға қатысты.

Парламенпің жүмыс оргаңдары түрақты негізде жүмыс істейтін сенат пен мәжілістің түрақты комитеттері - Экономика, қаржы, бюджет комитеттері болып табылады. Комитеттерде заңнамалық актілер оларды Парламентгің палаталарында дауысқа салуға енгіз-генге дейін анықталады.

Қазақстан Республикасының Үкіметі - Министрлер Кабинеті Республика Президенті белгілейтін тәртіппен республикалық бюджетгі әзірлеу мен өзгертуге қатысады. Парламентке республикалық бюджетгі жөне оның атқарылуы туралы есепті үсьшады, бюджетгің атқарылуьш қамтамасыз етеді.

Жалпы қаржыны басқарудағы Үкіметтің қүзыры оның атқа-рушы биліктің органы ретіндегі мәртебесімен анықталады жене мыналарды кдмтиды:

әлеуметгік-экономикалық саясатгың негізгі бағыттарын, оны жүзеге асырудың стратегиялық және тактикалық шараларын әзірлеу; мемлекетгік әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техни-калық бағдарламаларды, индикативтік жоспарларды өзірлеу; республикалық бюджетгі әзірлеу және оны атқару; еддің қаржы жүйесін ныгайту жөнівдегі шараларды өзірлеу жөне жүзеге асыру, мемлекетгің қаржы, валюта жөне материал ресурстарьш жасап, пайдаланған кезде зандылықтың сақталуына бақылауды қамтамасыз ету;

құрылымдық жөне инвестициялық саясатгы жүзеге асыру;

мемлекетгік меншікті басқаруды ұйымдастыру;

аймақтардьщ алеуметтік-экономикалық даму мәселелерін шешу;

сыртқы экономикалық саясатты жүзеге асыру, басқа мемле-

кеттермен, ынтымақтастық пен халықаралық қаржы ұйымдары-

мен өзара іс-қимыл жөніндегі шараларды әзірлеу;

едцің Конституциясымен айқындалған мәртебеге сәйкес өзге де өкілетгіктерді жүзеге асыру.

Экономика мен әлеуметтік саланы басқару жүйесін түбірлі қайта құрудан туындап отырған жаңа мәселелерді шешуге байла-нысты және Қазақстан экономикасының дамудың нарықтық жо-лына өтуіне орай қаржыны басқару саласында қайта қүрылған Қаржы министрлігі және оның жер-жерлердегі оргавдарыньщ рөлі шүғыл артып отыр. Сонымен бірге бүл жерде мынаны атап өту қажет. “Қазақстан Республикасыньщ мемлекетгік басқару жүйесін одан өрі жетілдіру шаралары туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес Қаржы министрлігше Мемлекеттік кіріс министрлігі қосылып, олардың бюджетгі жоспарлау және мемлекетгің кірісін жоспарлау саласьшдагы функциялары мен өкілетгіктері жаңадан қүрылған Экономика және бюджепік жоспарлау министрлігіне берілген.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 3 қыркүйектегі № 962 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі туралы қағидаға сәйкес Министрлік басшылықты, сондай-ақ заңнамада көзделген шекте мемлекеттік бюджеттің атқарылуы және аткарылуын бақылау, мемлекеттік меншікті басқару, есепке алу және пайдалануын бақылау, банкроттық рәсімдерінің және дәрменсіз борышкерді тартудың соттан тыс рәсімінің жүргізілуін бақылау, бухгалтерлік есеп жүйесін және қаржылық есептеме аудитін реттеу саласындағы салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы болып табылады.

Министрліктің негізгі міндеттері мыналар болып табылады:

республикалық бюджеттің атқарылуын және жергілікті бюд-жетгердің атқарылуына кассалық қызмет көрсетуді қамгамасыз ету;

салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін және өзге де бюджетке түсетін түсім-дерді, міндетгі зейнетақы жарналарының толық және уақытылы аударылуын, шикізат секторы үйымдарынан бюджетке түсетін түсімдер бөлігінің Қазақстан Республикасының Үлтгық қорына аударылуын қамтамасыз ету;

республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы, бухгалгерлік есеп, есептеме және аудит жөніндегі өдіснамалық бас-шылық жасау;

өз қүзыры шегівде республикалық және жерітлікті бюджетгер қаражатьшьщ тиімді және мақсатты пайдалануын бақылау;

мемлекетгік меншікгі басқарудың тиімділігін арттыру;

мемлекетгік салық саясатьш әзірлеуге және іске асыруга қатысу;

банкротгық рәсімін жүргізуге (банктерді және сақтандыру (қайта сақтандыру) үйымдарьш қоспағанда), совдай-ақ сотган тыс рәсімде дәрменсіз борышкерді таратуға мемлекетгік бақылау;

алкоголь өнімдері мен этил спиртінің өндірілуін және оның айналымын мемлекеттік реттеу;

өз қүзыры шегінде Қазақстан Республикасының экономика-лық қауіпсіздігін жүзеге асыру;

Министрліктің қүзыры шегіңце халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру;

оған заңнамамен жүктелген өзге де міндеттер.

Министрлік заңнамада белгіленген тәртіппен мынадай негізгі функцияларды жүзеге асырады:

тиісті қаржы жылына арналган республикалық бюджеттің жо-басын, мемлекетгікжәне өзге де бағдарламаларды, Қазақстан Республикасының стратегиялық жоспарларын және Қазақстан Республикасының әлеуметгік-экономикалық дамуының индикативгік жоспарларын, негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді әзірлеуге қатысу;

бюджетке түсетін түсімдерді болжауға және мемлекеттік бюджетке кірістердің түсуі саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдықтарын нақтылауға қатысу;

өз құзыры шегіңце мемлекеттік қаржыны және мемлекеттік басқару саласындағы мемлекеттік саясаттьщ мақсаттары мен ба-сымдықтарын анықтауға қатысу;

мемлекет қаржысы, фискалдық саясат және мемлекетгік меншік ^с саласындағы заңнаманы қолдану тәжірибесін талдау және қоры-тындыяау, оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеу;

үтымды үкіметтік жене мемлекет кепілдік берген қарыз алу-ды, сондай-ақ мемлекетгік борышты басқаруды қамтамасыз ету;

мемлекетгік меншікті пайдалану мониторингі жүйесін жетілдіру;

заңнамада белгіленген тертшпен шикізат секторы үйымдары-нан бюджетке түсетін түсімдердің бөлігін Қазақстан Республика-сы Үлтгық қорына аудару;

өз қүзьфы шегіңце бюджетгің атқарылуы жөніндегі нормашвгік қүқықтық актілердің, бухгалтерлік есеп пен аудитгің, қаржылық бақылаудың және мемлекеттік меншікті басқарудың жобаларын әзірлеу және дайындау (немесе қабыддау);

өз құзыры шегінде қосарланған салық салуды бодцырмау ту-ралы халықаралық салық келісімдері мәселелерінде уөкілетгі орган-ның функциялары;

жер қойнауын пайдалануға арналган келісімшартгардың салық сараптамасы, сондай-ақ келісімшартгық талаптардьщ орындалу барысына тексеру жүргізу;

мемлекеттік мекемелердің бухгалтерлік есебін, сондай-ақ өз құзыры шегіңде республикалық және жергілікті бюджетгердің атқарылуы туралы есептемені жүргізу және іске асыру тәртібін әзірлеу;

жергілікті бюджеттердщ шотгарьш, мемлекетгік мекемелердің шоттарын жүргізу және шоттар бойынша аударымдық операцияларды жүзеге асыру;

республикалық бюджетгі қаржыландырудың жиынтық жоспарын бекіту және оларға өзгерістер енгізу;

республикалық бюджеттен шығыстарды қаржыландыру жөне республикалық бюджетте көзделген соманьщ шегінде несие беру;

Үлттық қордың қалыптасуы және атқарылуы жөніңцегі қыз-мет туралы ақпаратгы қамти отырып, республикалық бюджеттің атқарылуы туралы жылдық есептерді, мемлекетгік бюджетгің атқарылуы барысы туралы айлық, тоқсандық жөне жылдық ақпа-ратты жасау, сондай-ақ мемлекет қаржысы бойынша статистикалық есептерді жасау;

республикалық бюджетген қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің шығыстар сметасының дұрыс жасалуын және бекітілуін, сондай-ақ республикалық бюджет қаражатының, үкіметтік қарыздар, мемлекетгік кепілдігі бар мемлекеттік емес қарыздар қаражатының және кейіннен үкіметгік қарыз алуға байланысты гранттардың және мемлекеттік меншіктегі өзге де мүлік-тердің мақсатты пайдалануын бақылау;

республикалық бюджеттің атқарылуын, сондай-ақ жергілікті бюджетгердің атқарылуын бақылау және талдау;

бухгалтерлік есеп пен аудит саласында, оның ішіңде өз құзы-ры шегінде аудиторлық қызметті лицеюиялау саласывда уәкілетгі органның функцияларьш анықтау;

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі Қазынашылық комитетінің тиісті шоттары арқылы мемлекетгік мекемелердің валюталық операцияларын жүргізу және есепке алу, заңнаманы сақтау жөніндегі тексерістерді үйымдастыру;

мемлекетгік кепілдіктермен тартылған мемлекетгік емес қарыз-дардың және жергілікгі атқарушы оргаңдар қарыздарының шарт-тарына қаржылық сараптама жүргізу;

үкімепік қарыздардың қаржылық шартгарын анықтау, жергі-лікті атқарушы органдардың қарыздарды тартуын келісу;

Қазақстан Республикасының Үкіметі беретін өкілеттіктерге сәйкес келіссөздер жүргізу, үкіметтік қарыздардың шартгарына қол қою, Үкіметгің мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздарын шығару, Қазақстан Республикасы резидештерінің мемлекетгік емес қарыздары бойынша үкіметтік кепілдіктер беру;

үкіметтік қарыздарды алу, пайдалану, өтеу және оларға қыз-мет көрсету, Қазақстан Республикасы резидентгерінщ мемлекетгік емес қарыздарының мемлекетгік кепілдері бойынша міндетгемелер-дің орындалуьш қамтамасыз ету;

республикалық бюджетге көзделген және Үкімет шешімдеріне сәйкес инвестициялық жобаларга, мемлекетгік бащарламаларға және өзге де іс-шараларға несие беру;

үкімепік сыртқы қарыздар туралы келісімдерді бекһуге қажетгі қүжаттарды дайындауға қатысу;

түпкі қарыз алушылар мен екінші деңгейдегі банктердің үкіметгік қарыздардың қаражатын және Үкіметгің бірлесіп қар-жыландыру үлесін республикалық бюджетке қайтару туралы ішкі несиегік келісімдердің жобаларын дайыңцау;

уәкілетті банк-агентгермен бірлесіп республикалық бюджеттен оқшауландырылған қаражатты өндіріп алу жөнінде түпкі қарыз алушылармен жұмыстарды ұйымдастыру және жүргізу;

салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдердін бюджетке түсуін көздейтін заңнаманың сақталуьш, міндетгі зейнетақы жарналарының толық және уақтылы аударылуын бақылау;

мемлекетгің кірістері бойынша мемлекетгік есептемені жинаудың нысандары мен тәсілдерін жетілдіру;

Үлтгық банкпен келісім бойьшша конкурстық негізде үкіметгік қарыздарға, мемлекетгік кепілдігі бар мемлекеттік емес қарыздар-ға және кейіннен үкіметтік қарыз алуға байланысты гранттарға қызмет көрсету үшін екінші деңгейдегі банктерді, бастапқы дилерлерді, лид-менеджерлерді және мемлекетгік бағалы қағаздар-ды шығару жөніндегі басқа да еріптестерді ірікгеу;

алкоголь енімдері мен этил спиртін өндіруді және оньщ айналымын мемлекеттік бақылау;

заңнамада белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасында лотерея үйымдастыруға және өткізуге байланысты қызметгі және өзінің қүзырына жатқызылған өзге де қызмет түрлерін лицензиялау;

салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша берешекгі мәжбүрлі түрде өндіріп алу жөнінде жүмысты үйымдастыру;

өз қүзыры шегінде салықтық қүқық бүзушылықка қарсы күрес мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының халықаралық мшдетгемелерін орындау;

банкроттық рәсімдердің жүргізілуін (банктерді және сақтан-дыру (қайта сақтандыру) үйымдарын қоспағанда) мемлекеттік бақылау, сондай-ақ сотган тыс рәсімде дәрменсіз борышкерді тарту;

оған заңнамамен жүктелген өзге де функциялар.

Қаржыны басқару жөнівдегі сан алуан функцияларға байла-нысты Қаржы министрлігіне үлкен құқықтар берілген.

Министрліктің негізгі міндеттерін іске асыру және өз функ-цияларын жүзеге асыру үшін зандарда белгіленген тәртіппен:

мемлекеттік органдардан, өзге де үйымдардан және жеке түлға-лардан Министрлікке жүктелген функцияларды жүзеге асыру үшін қажетгі ақпаратгарды сүратуға және алуға;

өз құзырының шегінде барлық мемлекетгік органдардың, өзге де үйымдардың және жеке түлғалардың орындауы үшін міндетгі нормативтік қүқықтық актілерді шыгаруға;

Министрліктің қарауындағы комитеттер мен мемлекеттік үйымдардың бұйрықтарын, өзге де кесімдерін тоқтатуға немесе тоқтата тұруға;

акционерлік қоғамдардағы мемлекеттік үлеске және респуб-ликалық меншіктегі басқа да мүлікке иелік етуге, пайдалануға, сондай-ақ заңнамалық актілермен және Үкімет белгілеген жағдай-ларда билік етуге;

өз құзырывдағы мәселелер бойынша халықаралық үйымдар-мен ынтымақтастықты жүзеге асыруға;

бірыңғай қазынашылық шотгағы жөне Қазынашылық коми-тетінің корреспоңценттік шоггарындағы ағымдағы қалдықтарды Үкімет белгілеген тәртіппен тиімді орналастыру жолымен басқа-руды жүзеге асыруға;

бюджеттік заңнамада көзделген жағдайларда бюджет қаражат-тарын қайтарып алуға, қаржыландыруды тоқтата тұруға;

қымбат бағалы металдар мен асыл тастарды басқаруды, есебін және сақтауды ұйымдастыруды жүргізуге;

ұлттық және шетелдік валютада баюаік операциялардың же-келеген түрлерін жүзеге асыруға;

өзіне заңдармен жүктелген өзге де құқықтарды жүзеге асы-руға қүқықтары бар.

Қаржы министрлігінің орталық аппаратында белгілі міндетгер мен функцияларды атқаратын бірқатар арнаулы бөлімшелер бар, басқарудьщ мақсатгары мен міндеттерінің өзгеруі аппарат функ-цияларының дамуы, жүмысты жетщдірудің қажепігі ескеріле оты-рып бүл бөлімшелердің қүрамы мен қүрылымы үнемі өзгеріп оты-рады.

Қазіргі кезде Қаржы министрлігінің орталық аппаратыңца бір-қатар департаментгер мен басқармалар маңызды орын алады:

Мемлекетгік бюджетгің атқарылуын ұйымдасгыру департаменті;

Фискадцық саясат пен болжам департаменті;

Макроэкономика және қаржы статистикасы департаменті;

Мемлекетгік оргаңцандарды қаржыландыру департаменті;

Кірістер мен келісімшартгар департаменті;

Электроңды мониторинг департаменті;

Жүмыстарды үйымдастыру және қаржылық қамтамасыз ету департаметі;

Құжат айналымы және кадр жүмыстары департаменті;

Акциздерді ретгеу департаменті;

Заң қызметі департаменті;

Ақпаратгандыру департамеші;

Мониторинг және трансферттік баға белгілеу департаменті;

Бухгалтерлік есеіпің өдіснамасы мен аудит департаменті;

Халықаралық қаржылық қатынастар департаменті;

Халықаралық салық салу департаменті жәые т.т.

Департаменттер өз кезегінде нақтылы функционалдық міндет-терді орындайтын басқармалардан, ал олар бөлімдерден тұрады.

Министрліктің мынадай ведомстволары бар: Қазынашылық комитеті, Қаржылық бақылау комитеті, Салық комитеті, Мемле-кеттік мүлік және жекешелендіру комитеті, Дөрменсіз борышкер-лермен жүмыс жөніңцегі комитет.

Қазынашылық комитетінің үйымдық қүрылымы Қаржы министрлігі қүрамыңцағы Қазынашылықтың орталық аппараты-нан және оған бағыныстағы аймақтық бөлімшелерден тұрады.

Қазынашылық органдары мынадай міндеттер мен функцияларды орындайды:

республикалық бюджепі үйымдастыру, оның кассалық атқа-рылуын жүзеге асыру, жергілікті бюджеттерге есеп-қисаптық-кас-салық қызмет көрсету және мемлекеттік бюджеттің орындалуын бақылау;

касса бірлігі қағидатын негіздей отырьт, қазынашылықіың шотгарындағы ақша қаражаттарын басқару;

республикалық және жергілікті бюджетгер арасыңца өзара есеп айырысуды енгізу;

республикалық және жергілікті бюджеттер арасында салық-тарды және басқа міңцетті төлемдерді бөлуді қамтамасыз ету және оларды түрлі деңгейлердің бюджетгеріне есептеу;

мемлекеттік мекемелердің валюталық операцияларьш басқару және есепке алу, оларды жүргізген кезде заңнамалықтың сақталуы жөнінде тексерулер үйымдастыру;

мемлекет қаржысының мән-жайы туралы ақпаратты жинау, өңцеу және талдау;

республикалық бюджетгің қолма-қол ақшасының ағынын бол-жау;

мемлекеттік сыртқы қарыздарды және мемлекеттің кепілдігі бар мемлекетгік емес ішкі қарыздарды өтеу және қызмет көрсету кезінде ақша аударуды жүзеге асыру;

бухгалтерлік есеп пен бюджет жүйесіндегі есептемені және қазынашылық органдары жүйесіндегі ішкі аудитті дамыту және жетілдіру;

қазынашылықтың қүзырына жататын мәселелер бойьшша есептік операцияларды жүргізудің тәртібі туралы әдістемелік және нүсқаулық қүжаттарды әзірлеу.

Қазьшашылық қызметкерлерінің мемлекеттің қаражаттарын пайдаланатьш мемлекетгік кәсіпорыңдардың, мемлекетгік билік пен басқару органдарының, мемлекеттік банктердің қаржы-бухгалтерлік службаларын тексеруге құқы бар. Олардың лауазым-ды адамдардан қаржы заңнамасын бұзуды жоюды талап етуге кұқы бар. Қазынашылық службаларына қазынашылық төлем операция-ларының орындалуын тоқтата түруға, бюджет ақшасын мақсатсыз пайдалану фактілері анықталған жағдайда оны қайтарып алуга және жүмсауға тиым салуға, ақшаны бюджетке өндіріп алуға (қайтарып алуға) қүқық берілген, сонымен бірге қазынашылық бюджет қара-жатгарын үнемді жүмсауға мүмкіндік туғызуы тиіс.

Қаржылық бақылау комитеті бақылау саласьшдағы ұйымдық-әдіснамалық және талдамалық жұмыстарды жүзеге асырады. Оның органдары мемлекеттік кәсіпорындарға ұлттық шаруашылықтың барлық салаларының және көрсетілетін қызметтер сферасының үйымдарына, әлеуметгік сфера мен халықты қорғаудьщ мемлекетгік ұйымдары мен мекемелеріне, басқару органдарына, қорғаныс кәсіпорындары мен үйымдарына және қүқық тәртібін қорғауға тексеріс жүргізеді. Олар сонымен қатар несие және валюта ре-сурстарын пайдалануды, бағалы қағаздар бойынша заңнамалардың орыңдалуын бақьшайды.

Мемлекетгің кірістерін жұмыдцыру жөніндегі аса маңызды функцияларды Салық комитеті орындайды.

Салық комитеті органдарьша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетгі зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міңдетгеме-лерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асыру жөніндегі негізгі міндеттер жүктеледі.

Қаржы министрлігі жүйесіндегі ең көбі жергілікті қаржы органдарының аппараты, ол облыстық, қалалық, аудандық қаржы басқармалары мен бөлімдерін, салық комитеттерін қомтиды. Олар басқару жөніндегі жұмыстарды жүргізеді, яғни жергілікті бюджеттердің атқарылуымен, ішкішаруашылық резервтерді анықтаумен және шаруашылық кешенінің және әлеуметтік-мәдени сфераның барлық буындарында ресурстарды үнемдеуді іздестірумен айналысады, шаруашылық органдарды қаржыландыруды жүзеге асырады және олардың қаржы қызметін бақылап отырады. Қаржы және салық органдары жергілікті әкімшіліктің бағынышында болады.

Қаланың қалалық қаржы басқармасының құрылымы мыналарды қамтиды:

Басшылық (меңгеруші, оньщ орынбасарлары);

Кадр бөлімі;

Бюджет бөлімі;

Бюджет қаражаттарының атқарылуьш бақылау жөніңдегі бөлііі;

Білім және мәдениет мекемелерін қаржыландыру белімі;

Денсаулық сақтау мекемелерін қаржыландыру бөлімі;

Жергілікті бюджеттің атқарылуы жөніндегі бөлім;

Материалдық өндіріс пен өндірістік емес сфера салаларьш қар” жыландыру бөлімі;

Халықты әлеуметтік қорғауды қаржыландыру бөлімі;

Басқару аппараты органдарьш қаржыландыру бөлімі;

Қаржы органдарын қаржыландыру белімі.

Облыстық қаржы басқармасының қүрылымы облыстар шаруа-шылығының өзіндік ерекшелігін ескереді және жоғарыда кеятіріл-геннен біраз айырмашылығы болады. Оған, мысалы, аграрлық сек-торды қаржылавдыру бөлімі қосылады.

Аудандық қаржы бөлімдерінде жергілікті бюджеттердің атқа-рылуы бойынша сәйкес бөлімшелердің болуы мүмкін. Бөлімдердің орньша инспекциялар, топтар немесе жеке мамаңцар (санатгар бой-ынша) болуы хақ.

Бюджет бөлімінің, бюджет жөніндегі инспекцияның негізгі міңдеттері мыналар болып келеді:

қала, аудан бюджетін жасау жөніндегі, шаруашылықтардағы ішкі резервтерді анықтау мен жүмылдыру, үнемдеу режімін сақтау жөніндегі жүмысты үйымдастыру және орындау;

қала, аудан бюджетінің орындалу барысына бақылауды жүзеге асыру, бюджеттің орындалуын қамтамасыз ету, қаржы бөлімінің басқа бөлімшелерімен бірлесіп, бюджет кірістерін көбейтуді іздестіру және шығыстарды үнемдеу жөніндегі үсыныстарды дай-ыңцау;

бюджетгі жасау мәселелері бойынша бюджет заңнамасын, үкімет қаулыларын, биліктің жергілікгі органдарының шешімдерін және жогарғы қаржы органдарының нүсқауларын қатаң орындауға бақылау жасау.

Облыстық, қалалық қаржы басқармалары мен аудандық кар-жы бөлімдерінің болжау және кірістердің түсуін экономикалық талдау бөлімдері мынадай жұмыстарды жүргізеді:

ведомствоға қарасты аумақтьщ үлтгық шаруашылығы бойын-ша бюджетке салық пен басқа түсімдердің және халықтың салық түсшдерінің түсуін бақылауды жүзеге асырады;

мемлекеттік бюджетке түсетін салықтар мен кірістердін жылдық түсімдерін болжауды және бүл кірістердің түсуін қамтамасыз ету шараларын жүзеге асырады;

мемлекетгік бюджетгің кіріс бөлігінщ - бюджетке түсетін кірістерге, салықтарға және басқа түсімдерге қатысты бөлігінің атқа-рылуы туралы есептемені жасайды;

бюджет алдындағы міндеттемелердщ орындалу барысын талдайды, бюджетке кірістердің кем түсуін болдырмау жөнінде жедел шаралар қабыдцайды, бюджет ресурстарын көбейту жөнінде үсы-ныстар дайыңцайды;

бюджет жобасын және оның мемлекетгік кірістері бөлігінің атқарылуы туралы есегаі қарауға қажетті материалдарды әзірлейді.

Материалдық өндірісті және өндірістік емес сфераны қаржыландыру бөлімі бекітілген бюджетке сәйкес тиісті бағыныштағы кәсіпорындарды, үйымдарды және мекемелерді бюджетген қар-жыландыруды жүзеге асырады және олардың өндірістік және қар-жы болжамдарының, жоспарларының және көрсетюштерінің орын-далуына қарай бюджет қаражатгарын үнемді және мақсатқа сай жүмсалуына алдын ала, ағымдағы және кейінгі (келесі) бақылау жүргізеді.

Жергілікті қаржы оргаңцарының мівдетгеріне мемлекетгік қар-жы тәртібін сақтауды бақылау кіреді. Осы мақсатпен олар шаруа-шылық органдары мен мекемелері жасаған жоспарлары мен смета-лардың дүрыстығы мен объекгивтігін тексереді, жергілікті әкім-шіліктер бөлімшелерінің бухгалтерлік есептері мен баланстарын қарайды.

Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша салық комитетгері, ауданаралық салық комитетгері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитетгері жатады.

Салық оргаңдары тиісті жоғары түрған салық службасы орга-нына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады жене жергілікті атқарушы оргаңцарға жатпайды.

Облыстардың, қалалардың салық комитеттері мынадай негізгі бөлімшелерден тұрады:

жанама салық комитеіі;

түрлі салық аудиті бөлімі;

бақылау және салық төлеушілермен жүмыс жүргізу жөніндегі бөлім;

мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімі;

(әкімшілік ету) бөлімі;

ақпараттық-техникалық қамтамасыз ету бөлімі;

бухгалтериялар.

Ауданға бөлінетін облыстық мәні бар аудавдар мен қалаларда салық комитетінің құрылымы мьшаларды қамтиды:

Салық төлеушілермен жүмыс жүргізу жөніндегі бөлім:

1) занды түлғалармен жүмыс жүргізу жөніндегі сектор;

2) жеке түлғалармен жүмыс жүргізу жөніндегі сектор;

Салық аудиті бөлімі, оның қүрамына мьшалар кіреді:

1) завды түлғалардың салық аудиті секторы;

2) жеке тұлғалардың салық аудиті секторы;

3) салық аудиті секторы;

Салықты мәжбүрлеп өндіріп алу бөлімі мыналарды қамтиды:

1) тіркеямеген және мағлүмдама бермеген көсіпкерлермен жұмыс жүргізу бөлімі;

2) салықты мәжбүрлеп өндіріп алу секторы;

Ақпаратаен қамтамасыз ету және оқу бөлімі. Ұйымдық-бақылау бөлімі.

Құқықпен қамтамасыз ету бөлімі.

Экономикалық және қаржы қызметі сферасыңца құқық бүзу-шылықтардың алдын алу, оларды анықтау, жолын кесу, ашу мен тергеуді күқық қорғау қүрылымы ретіндегі Қаржы полициясы агентгігі қамтамасыз етеді. Жалпы олардьщ міндетгері мемлекеттің экономикалық қаушсіздігін қамтамасыз етуге, салықтарды, кеден алымдарын және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдерді төлеуден жалтарынуға, заңсыз жолмен табьшған ақшалай қаражат-тарды немесе өзге де мүлікті завдастыруға (тазартуға) байланысты қүқық бұзушылықтарды тергеу болып табылады.

Қаржы полициясының органдары экономика және қаржы қызметі сферасындағы қүқық бүзушылықтардың аддын алу, анық-тау жөне жолын кесу мәселелері бойынша шетел мемлекеттерінің құзырлы органдарымен өзара іс-әрекет етеді, халықаралық ұйымдардың осыған ұқсас қызметіне қатысады.

Мемлекеттің қаржысьш басқаруға өзінің функцияларының өзгешілігіне сәйкес Қазақстан Республикасының Үлттық банкі белгілі бір түрде қатысады. Ұлттык, банк ақша-несие саясатын жүргізгенде, ақша айналысьш ретгегенде, қаржы ресурстарын бас-қарғанда қаржы қатьшастарына тікелей де, сонымен бірге жанама түрде де ықпал жасайды; ол Қаржы министрлігімен бірлесіп мемлекеттік валюта-қаржы қатынастарына, экономиканың қажетгіліктерін қаржыландыруға арналған сырттан қарыз алуға қатысады. Сондықтан Үлттық банктің басқарушылық ықпа-лының тиімділігі мемлекеттің бірыңғай қаржы-несие саясатын жүргізген субъектілер қаржысының жай-күйінде көрініп, бі-лінеді.

Қаржыны басқаруға Қазақстан Республикасының жаңадан құрылған Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі мен Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігі де қатысады. Олар стратегиялық жоспарлау, бюджеттік жоспарлау, мемлекеттің кірістерін жоспарлау мен бақылау, әлеумеггік-экономикалық реформаларды жүзеге асырумен жөне үйлестірумен бірге бұл орган-дар республикалық және жергілікгі бюджетгердің атқарылуын тал-дайды; Қаржы министрлігімен, Ұлтгық банкпен бірлесіп, мемлекеттік бюджет жобасының негізгі көрсеткіштерін белгілейді; Қаржы министрлігімен бірлесе отырып, республикалық және жергілікті бюджеттердің өзара іс-әрекетгерінің механизмдерін әзірлейді және реттеуге қатысады; Қаржы министрлігімен және Үлттық банкпен бірлесе отырып мемлекетгің сыртқы берешегін талдап, оның лимитін белгілейді және т.т.

Елімізде Республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылаумен байланысты мәселелермен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті айналысады, ол Президентке тікелей бағынатын және есеп беретін республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын мем-лекетгік орган болып табылады.

Есеп комитетінің құқықтық жағдайы Қазақстан Республика-сының Коституциясымен, зандарымен, Қазақстан Республикасы Президентінің акгілерімен, соңцай-ақ осы комитет туралы Қағидада айқыңдалған.

Есеп комитеті:

1) Қазақстан Республикасы Президентінің республикалық бюджетгің атқарылуьш, оның кірісіне салық және басқа да міңдетгі төлемдердің толық әрі уақтылы түсуін, бюджет қаражатының ны-саналы және тиімді пайдаланылуын таддауға, бақылаудың қоры-тындылары мен нәтажелеріне байланысты мәселелер жөніңцегі тал-сырмаларын, сондай-ақ басқа да жекелеген тапсырмаларын орын-дайды;

2) республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепті Парла-ментке есепті жылдан кейінгі жылдьщ 1 маусымынан кешіктірмей табыс етіп отырады, ол өзінің мазмұны жағынан Үкіметтің рес-публикалық бюджетгің атқарылуы туралы есебі жөніндегі қоры-тынды болып табылады және Қазақстан Республикасының Парламенті бекіткеннен кейін ол бүқаралық ақпарат қүралдарьш-да жариялануға тиіс;

3) Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мем-лекеттік органдар табыс еткен бақылау жүргізу акгілерін талдайды және республикалық бюджеттің атқарылуын осы органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін арттыру жөнінде Үкіметке үсы-ныстар береді;

4) республикалық бюджеттің қаражатын пайдалануды бақы-лау объектілері лауазымды адамдарьшың әрекеттеріңце қылмыс белгілері, Қазақстан Республикасының зандарын өзге де бұзу фактілері анықталған жағдайда, бақылау материалдарын қүқық қорғау органдарына береді.

Жергілікгі бюджетгердің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілдік берген мемлекеттік органдар, мәслихатгардьщ тексеру комиссиялары больш табылады.

Үкімет уәкілдік берген мемлекеттік орган:

1) мәслихатгардың тексеру комиссияларына бақылау жүргізу актілерін, сондай-ақ ақпарат беру үшін жергілікті бюджеттердің атқарылуьш бақылау жоспарларын жібереді;

2) Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес жергілікті бюджеттер қаражатының нысаналы және тиімді пайдаланылмауын тыю мен оған жол бермеу жөнінде шаралар қолданады;

3) жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалануда бақылау объектілері лауазымды адамдарының әрекеттерінде қылмыс белгілері, Қазақстан Республикасының заңцарын өзге де бүзу факгілері анықталған жағдайда бақылау материалдарын қүқық қорғау органдарына береді;

4) жергілікті бюджетгердің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды үйымдастырады.

§5. Қаржылық механизм.

1). Қаржылық механизм түсінігі, оның құрылымы және жетілдіру бағыты.

2). Қаржылық болжамдау және жоспарлау.

3). Қаржылық жоспарлаудың түрлері және қаржылық көрсеткіштердің есептеу әдістері.