Аржылық ұйымдастыру принциптері.

Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс (пайда) алу мақсатында қүрылады. Олар өзінің қызметін мынадай нысандарда жүзеге асыра алады: мемлекетгік және муниципалдық кәсіпорыңдар; шаруашылық қоғамдар мен серікгестікгер; өндірістік кооперативтер. Коммерциялық негіздерде материаддық өңціріс сфе-расы кәсіпорыңдарының басым бөлігі және материалдық емес сфера үйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жүмыс істейді: ком-мерциялық банктер, сақтық үйымдары, қаржы секторының басқа мекемелері (жинақ ақша-депозит мекемелері, инвестициялық қор-лар, қор биржалары, бағалы қағаздар рыногі мен ақша-несие рыноктеріне қызмет көрсететін әр түрлі мекемелер), сауда-дедцал-дық кәсіпорындар, ерікті қоғамдық қорлар, трасттық компания-лар жөне басқалары.

Коммерциялық кәсіпорындар мен үйымдардың қаржысы қар-жы жүйесінің маңызды сфераларының бірі ретінде қүн түріндегі ЖІӨ жасау, бөлу және пайдалану процестерін қамтиды. Олар негізінен ЖІӨ мен ҮТ жасалатын материалдық өндіріс сферасьшда іс-әрекет етеді. Сондықтан коммерциялық кәсіпорыңдар мен үйым-дардың қаржысы материаддық өндіріс кәсіпорыңцары (ұйымдары) қаржысының мазмүнымен және оларды үйымдастырудың қағвдат-тарымен бірдей болып келеді.

Коммерциялық кәсілорындар мен үйымдардьщ қаржысы деп ендірістік капитаддарды қалыптастыру, енім өндіріп, оны өткізу, меншікті қаржы ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және пайдалану процесіндегі эконо-микалық қатьшастарды айтады.

Мүндай экономикалық қатьшастарды жиі ақша немесе қаржы қатынастары деп атайды, қаржы қатынастары акдіа қатынастарыньщ бір бөлігі болып саналғанымен, ол ақша қозғалысы кезінде гана пайда болады және орталықтандырылған және орталықтан-Дьірылмаган ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен қосар-лана жүретіндігін біз жоғарыда атап көрсеткенбіз.

Коммерциялық көсіпорыңдар мен үйымдардың қаржысын ұиымдастыру белгілі бір қағидаттарға негізделген, олардьщ қата-рына мьшалар жатады:

коммерциялық-шаруашылық есеп (қаржылық қызмет саласын-Дағы дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шаруашылық қызметінің қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның қызметіне бақылау жасау);

жоспарлылық;

меншіктің барлық нысандарының теңдігі;

қаржы резервтерінің болуы.

1. Коммерциялық есеп – кәсіпорындар мен үйымдардың шаруашылық-қаржы қызметін жүргізудің негізге алынатын қағидаты және басты әдісі.

2. Жоспарлылық қағидаты кәсіпорынның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне, жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала қарастырылатынын білдіреді.

Кәсіпорын ірірек шаруашылық құрылымға - бірлестік, ассоциация, концерн және т.с.с. кіргенде кәсіпорындардың қаржы жоспарларының көресткіштері бүл ұйымдардың жиынтық қаржы жоспарларына біріктіріледі.

3. Кәсіпорындар мен үйымдар меншігінің барлық нысандарының теңдігі қағидаты қатынастардың түрақтылығы мен меншіктің түрлі нысандары — мемлекетгік, жеке меншік, шетел мемлекетте-рінін жөне олардың заңды үйымдары мен азаматтарының, халық-аралық үйымдардың нысандары дамуының мемлекет кепідцігінде жүзеге асырылады. Меншіктенуші ез білгенінше өзінің мүлкіне иелікжасайды, пайдаланады және басқарьш үйымдастырады, оған қатысты заңға қарсы келмейтін кез келген іс-әрекет жасайды, мүлікті кез келген шаруашьыық және заңмен тиым салынбаған өзге де қызмет үшін пайдаланады.

4. Кәсіпорындардың қаржысын үйымдастырудың қажетті қағидаты - басқарудың барлық деңгейлеріндегі қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тәуекел қоры) болуы. Қаржы резервтері әр түрлі өдістермен өндірістік және әлеуметгік қорлардың мелшеріне пай-ызбен, пайда немесе табыстан тұрақты нормативтер бойынша ауда-рымдар арқылы жасалуы мүмкін. Қаржы резерві уақытша бола-тын қаржы қиыншылықтарын жоюға және шаруашылықтардың қызметіне қажет қалыпты жағдайларды қамтамасыз етуге, сондай-ақ, әдетте, қаржы жоспарында қаралмайтын өндірістік және әлеуметгік дамумен байланысты шыгандарды (ойда болмаған шы-ғындарды) қаржыландыруға арналған.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынцардың қаржысын ұйымдастыруда елеулі өзгерістер болуда. Әріптес-кәсіпорын-дардың арасында деңгейлес байланыстар күшейіп келеді, олардың банк жүйесімен өзара іс-қимылы нығайып келеді. Бүл процестер салалық қүрылымдардан бас тартып, жаңа үлгідегі қүрылымдарды - экономикалық мүдделермен, бірыңғай акциялармен және мемлекеттің мүліктегі үлесімен байланысты үқсастық негіздегі жөне кепсалалық қүрылымдарды жасауда көрінеді, бүл қүрылымдар рынок жағдайында анағүрлым өміршең болып келеді.