Тақырып 49. Халыққа көліктік - экспедициялық қызмет көрсету

Көліктің жалпы пайдалану және жеке пайдалану түрлері болады.

Жолаушы көлігінің көліктердің басқа түрлерінен бірқатар артықшылық ерекшеліктері бар: жоғары маневрлік, жолаушыларды тікелей еңбек қолданысы орнына жеткізу мүмкіндігі, бұл көлік түрін қалалық, сондай-ақ қаламаңдық, халықаралық тасымалдауда пайдалануға мүмкіндік береді.

Көліктік жүйе деп қалалық тасымалдауда жүзеге асырылатын көліктік байланыстар жиынтығын атайды. Қалалық көлік жүйесін әртүрлі қалалық жолаушы көлігі түрлерімен қызмет көрсетілетін көшелердің көліктік өткелдерінің жиынтығы, сондай-ақ көше желісімен жартылай немесе мүлдем байланыспаған көліктік жерасты жолдары (метро жолдары) құрайды.

Бірден-бір негізгі сипаттама қаланың жалпы алањы болып табылады – бұл ңжалпы алаңға қалалық көлік түрімен қызмет көрсетілетін көше өткелдері ұзындығының қатынасы. Қолданыстағы нормативтер бойынша жалпы алаң δ=0,7 болып есептеледі.

Негізгі көрсеткіші бағдар коэффициенті болады, бұл көше ұзындығының бағдар ұзындығына қатынасы.

Бұл коэффициент шанақтағы қаптама және жүкті орналастыру сипатына ие.

Жолаушы автокөлігінің сипаттамасы:

· метрополитен - ірі жолаушыағымына қызмет көрсетеді. Метроның бір жолы бір бағытта 1 сағатта 50-60 мың жолаушыны жеткізеді.

· трамвай - үлкен жолаушыағымды магистральге қызмет көрсетеді және метро жолының жалғасы ретінде пайдаланыла алады. Трамвайдың бір жолы пойыз құрамынан қарағанда сағатына 15-тен 18 мың жолаушыға қызмет көрсетеді. Трамвай 5 мыңнан кем емес жолаушы жолаушыағымынан мақсатты пайдаланылады.

· троллейбус - трамвайды ауыстырады және одан ерекшелігі жоғары маневрлілікпен ерекшеленеді және автобуспен салыстырғанда қоршаған ортаны ластамайды. Троллейбус 2 мың жолаушыдан кем емес жолаушыағымына мақсатты пайдаланылады.

Қалалар мен аймақтардың көліктік сипаттамасы:

· әкімшілік орталық;

· ішкі құрылған белдік;

· қаламаңдық белдік;

· жасыл белдік;

· аудандық ішкі белдік;

· әрекетті кеңейтілген қалалар;

· жаңадан салынған қалалар.

Тасымалдауды орындаудағы автокөлік ұйымдарының ақшалай шығындары пайдалану шығындары деп, ал есептелген бір ғана көліктік үрдісті тасымал құны және ол автокөлік құралдарының тең/(т.км), тең/т немесе тең/сағ. бұл көрсеткіштер автокөлік құралдарының жұмыс мәніне байланысты.

Құн құрылымы - жалпы пайдалану шығындары элементтері мен қатынастарының құрамы.

Автокөлік құралдарының тасымал құндылығына байланысты есеп беру құрыла отырып, келесі шығындар есептеледі:

· жүргізушілердің негізгі және қосымша еңбек жалақыларының аударылуы;

· жанар – жағар май шығыны;

· майлау және басқа да пайдалану материалдар шығыны;

· автодөңгелектер жөндеу жұмыс шығындары;

· жылжымалы құрамды қайта жабдықтаудағы амортизациялық шығындар;

· автокөлік ұйымдарының накладной шығындары.

Тасымалдауда шығын жоспары ауыспалы және тұрақты болады.

Қазіргі уақытта жүк автокөлік қызметінде еркін бағалар тарифы бекітілген. Олардың деңгейі бәсеке ортасымен тасымалдаушының шынайы (негізгі) шығындарымен анықталады. Автокөлік ұйымдарының өз клиенттерімен есептесуді орындауда ыңғайлы болуы үшін жеке тариф жүйесін жасайды, бұл тасымал көлемі, жүкті жеткізу жағдайы, жұмысты ұйымдастыру спецификациясына байланысты болады.

Автокөлік құралдары көбіне уақытша, шақырым бойынша және жасалынған немесе жүргізілген жұмыстарға байланысты тарифтерді алады.

Уақытша тарифтер. Белгілі-бір уақыт ішінде тасымал көлемі мен санын анықтау мүмкін болмағанда клиенттерге ұсынылатын тарифтер.

Тариф бір сағатқа жылжымалы құрам түріне және пробегті есептеу арқылы жүргізіледі.

Километр бойынша тарифтер. Жылжымалы құрам моделі мен түріне және пробег шамасына байланысты қарастырылатын төлемдер. Көбіне бұл тарифтер қалааралық тасымалда немесе автокөлік құралдары өз ішінде араласуында орындалады.

Жасалынған немесе жүргізілген жұмыстарға байланысты тарифтер. Бұл тарифтер белгілері жүкті тасымалдау мен жүк класына байланыстыавтокөлік қызметінде жүк тасымалдауда еркін баға бойынша тасымалдаудың өзіндік құны мен бәсекелік дәрежесіне байланысты анықталады.