Лекциялық дәріс.

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ш. ЕСЕНОВ атындағы КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯ және ИНЖИНИРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ

Мұнай және газ институты

Энергетика» кафедрасы

БЕКТЕМІН :

Кафедра меңгерүшісі:

Қ.Тергемес.

30.01.2012 ж.

Лекция

«Электротехника және электроника негіздері»

Пәні бойынша

(30 лекция)

Лектор: М.Ж. Днишев

АКТАУ – 2012 ж.

лекциялық дәріс.

Тақырып: Сызықтық электр тізбектері

Дәріс мақсаты: Студенттерді «Электротехниканың теориялық негіздері» пәнінің мақсатымен таныстыру. Электр тізбектерінің негізгі элементтерін және оларды сипаттайтын шамалармен таныстыру.

Маңызды сөздер: тоқ күші, кернеу, кедергі, энергия көзі, түйін, тармақ, контур.

Тізбектің негізгі параметрлері:

Электр тоғы деп-заряталған бөлшектердің бір бағыттағы реттелген қозғалысын айтады. Зарядталған бөлшектерге электрондар (металдарда) және иондар (газ және сұйықтықтарда)жатады.

Тоқ күші-уақыт бірлігі ішінде өтетін зарядталған бөлшектердің санын сипаттайтын шама болады. Ол келесі формуламен анықталады

. (1.1.1)

Тұрақты тоқ үшін: → (1.1.2)

Электр қозғаушы күші (ЭҚК): Энергия көзін сипаттайын шама. Ол энергия көзінің ішіндегі зарядтарды қозғауға жұмсалған сыртқы күштердің жұмысына тең болады. Электр қозғаушы күшінің өлшем бірлігі Вольт, [B]

(1.1.3)

Кернеу – скалярлық шама, жалпы алғанда ол уақытқа тәуелді функция.

u = u(t). Кернеу, электр өрісі күштерінің сыртқы тізбек бойындағы зарядтарды қозғауға жұмсалған жұмысқа тең болады. Кернеудің өлшем бірлігі Вольт, [B]

(1.1.4)

Сурет 1.1.1 - Электр тізбегінің бөлігі

Немесе, кернеуді сыртқы тізбектің екі нүктесінің арасындағы потенциалдар айырмасы ретінде қарастыруға болады(сур.1.1.1)

(1.1.5)

Қуат – уақыт бірлігі ішіндегі энергияның өзгеру жылдамдығын сипаттайтын шама. Қуаттың өлшем бірлігі -Джоуль/с [Дж/с] немесе Ватт [Вт]

Электр кедергісі деп өткізгіштің өтіп жатқан тоққа кедергісін айтады. Ол өткізгіштің геометриялық өлшемдеріне, ұзындығына, көлденең қимасының ауданына тәуелді болады:

; (1.1.6)

мұндағы, ρ - өткізгіштің материалының меншікті кедергісі [Ом ∙м];

l -өткізгіштің ұзынығы, [м], s - өткізгіштің көлденең қимасының ауданы, [м²]

Сонымен қатар, кедергі температураға тәуелді болады. Оны келесі формула сипаттайды:

, (1.1.7)

мұндағы, - температурасындағы кедергі, Ом ; α- температуралық коэффициент; - бастапқы температура; - соңғы температура

Электр тізбегінің негізгі элементтері туралы мәліметтер

Резистивті элемент (резистор) Резистивті элементтің шартты белгісі (1.1.2а суретінде көрсетілген) негізгі сипаттамасы - (немесе ), вольт-амперлік сипаттама (ВАС) деп аталады. (сур 1.1.2б)

Сурет 1.1.2 – Резистивті элементтер а) резистордың шартты белгісі; б) резистордың вольт - амперлік сипаттамасы

Индуктивтік элемент (индуктивті орама) Индуктивті ораманың шартты белгісі 1.13а суретте көрсетілген. Оның негізгі сипатамасы вебер амперлік сипаттама 1.1.3б суретте көрсетілген