Айналмалы қозғалыстың механиздерін құрастыру

Айналмалы қозғалыстың механизмдері

Айналмалы қозғалыстың берiлулерi машиналардың өте тән бiр үлгiдегi бөлшектер және жиынтық бiрлiктерiмен үшiн (74 сурет) бiлiктер, өстер, цапфалар, бiлiктер және (мойынтректер) өстердiң тiректерi болып табылады.

а ә

б в

а- тiректерде бiлiк; ә - сырғанау мойынтiрегi ажырамайтын; б,в - ажырамалы сырғанау мойынтiректерi; 1 - шымшыды; 2 - (мойынтрек) тiрек; 3 - тегершік; 4-монтаждық мойын; 5 - (мойынтрек) тiрек; 6 - тiстi доңғалақ; 7 - шет мойын; 8 - ось; 9 - блок

74 сурет. Бiлiктер, өстер және тiректер

Бiлiктер - бұл машиналардың бөлшегi (қуат) бұрау моментiнiң өздiң мұндай шкивтер, тiстi доңғалақ, жалғастырғыш бөлшектерiне сермерлер жүк көтергiш берiлулерi үшiн қолайлы. Бiлiктер дербес орналастырылу реттердi иемдене алады: көлденең, тiк, көлбегенi. Бiлiктер жұмыс iстегенде бұрауға, айналмаға, көлденең және ұзына бойына жүктемелерге душар болады. Бiлiктер цилиндрлiк, тегiс, қуыс, сатылы, иiндi, кривошип және құрама бола алады. Мысалы, машина немесе нәсiлдердiң тетiгiнiң бiлiгi қашан қатты берiлулермен олардың байланысы мүмкiн емес iске асыратынның қозғаушысының бiлiгi қарағанда қашықтан басқару және бақылаудың ерiксiз келтiруi солқылдақ сым бiлiктерiн қолданады қойған.

Өстер - бұл айналмалы (бұрау моменттерiн алып бермейдi) бөлшектер үшiн тек қана машиналардың бөлшегi, қызметшiлер тiректi. Өстер немесе бөлшек бекiткенде және бiлiкпен бiргелермен айналатында жылжымалы насажены айналмалы бөлшектер еркiн мелшие алады. Өстер (төте ) цилиндрлiк немесе сатылы формаларды алады.

Тиек және мойындар - бұл тiрек бiлiк ұштары. Жағдайларға байланысты бiлiкке және цапфаны жүктеменiң бағыттарында тiкенектер, шейктерге жiктеледi және бесiншi.

Тиектер және мойынақтар - бесiншi радиал жүктемелердi қабылдайды бiлiктi бесiншi. Тиектер бiлiк ұшында немесе өстер орналасады, және бұрау моментi ол арқылы берiлмейдi. Мойыннаққа бұрау моментiнiң әсер душар болған бiлiктердiң бөлiмшелерiнде қолданады. Тиектер және мойынақтар (сиректеу конустық немесе шар сияқты) цилиндрлiк формаларды алады. Домалақ өстердiң бiр бөлiгi және бiлiк болу бесiншi.

Машиналардағы тiректер бiлiк және өс айналмалы болып арқа сүйейтiн жылжымайтын аздап болып табылады. Тiректiң қоса тiркелетiн жүктемесiнiң бағыттарына байланысты подшипниктер және табан тiреулерге ұсақтайды.

Мойынтректер радиал жүктемелердi қабылдайды, табан тiреулер - бiлiктi. Құрамалы жүктеменiң жанында радиал - табанды тiректердi қолданады. Түрге байланысты үйкелiстер сырғанауды тiрек және домалаудың тiректерi танып бiледi.

Бiлiктерді және өстердi құрастыру технологиясы

Құрама бiлiк (екi, үш жиiрек және көп) муфталардың көмегімен жинайды: шлиц, тегiс, цилиндрлiк, конустық және керең орам. Реттелетiн биiктiгi бар призмалық тiректерге бұл бiлiкте орнатып (75 сурет) бiлiктердiң өстестiгi мiндеттi түрде сақтай бекiтедi.

1 - қамыт; 2 – сағат түрдi индикатор; е - бiлiктердiң радиалды ығысуы

76 сурет. Индикатор құрал-сайманымен осьтестiкті тексеру

Бiлiктердiң өстерiнiң қосарлануы индикатор жарақтанған қамытпен сонымен бiрге тексеруге болады. Қамыт индикатордың өлшеу сырығы екiншi бiлiктiң аяғының сыртқы бетi тятындай етiп бiлiктердiң бiрлерiнiң аяқтарында бекiтедi. Қамыты бар бiлiк осыдан кейiн өстер индикатордың нұсқағышының көрсетулерiмен бақылай оны қоршағануға айналдырады. Муфталардың қоюға және бекiтулерiне бiлiктердiң өстерiнiң өстестiгiнiң тексерулерiнен кейiн кiрiседi. Бiрлiктердiң бiлiк ұштарының өстестiгiнiң тексерулерi үшiн екі құрастыру бірліктерін мысалы, (агрегаттарды ) А және Б (77 сурет) арнайы бұрылысты құрал-саймандарды қолданады, өзіне ұсынатын алмалы кронштейндерді 1 және 4, біліктердің аяқ жағына бекітілген.

Өлшенетін беттерімен бір жағдайда кронштейінды бұрандалармен 1 және 2 саңылауларын (сүңгішке) түрді орнатады (77, а сурет). Егер өстер дұрыс орналастырылса, онда түр саңылаулар кронштейн бiлiктердiң бұрылысында А және Б бірдей болады. Егер біліктерді бұрылыс кезінде 180^о саңылау т үлкейiп немесе азайяды, білік Б қайта шапқан. Егер саңылау m сондай болып қалса, ал саңылау n өзгерсе, онда бiлiктердiң өстері А және Б параллельді, бірақ үлестірмелі.

а ә

а - т және п түрдi саңылауларын орнату; ә - түрдiң саңылауларын анықтау бiлiктердiң бұрылысында 180°; 1, 4- алмалы кронштейндер; 2, 3 - бұрандалар; А және Б - бiлiктер

77 сурет. Арнайы бұрылатын құрал-сайман көмегiмен бiлiктердiң өстестiктiгін тексеру сұлбасы

Сырғанау мойынтiректерiнiң құрастыру технологиясы

Сырғанау мойынтiректерiмен жиынтық бiрлiктерiн құрастыру - орындауынан машинаның жұмысының дәлдiк және ұзақ уақытқа жарамдылықтарына тәуелдi болатын құрастырудың өзi жауапты операцияларының бiрi.

Ажырамайтын сырғанау мойынтiрегiнiң құрастыруы төлкенiң нығыздап кiргiзуiнде корпуста болады, бiлiк бойынша ол және саңылауды қалыптастыруға тоқтатуы. Оның iшкi диаметрiн керiлiспен төлкелерiн отырғызудың жанында азаяды. Бiлiк бойынша төлкенiң iшкi бетi тап қалған өлшемнiң алулары үшiн пришабриваюттың нығыздап кiргiзуiнен кейiн, калибрлеп, жазып немесе қашайды.

Төлкенi нығыздап кiргiзулерден кейiн сырғанау беттерiнiң өстестiгi сүргiлей қамтамасыз етiлгендей етiп өңдеуге керек. Төлкенiң өстестiгi индикатор түрiнiң эталон оправалары, калибрлармен немесе бақылау құрал-саймандарымен тексередi. Бұдан басқа, тағы басқа мiндердi сызаттардың жоқтығына сырғанау беттерi көрiп тексередi.

Төлкенiң отырғызуын тығыздық құрастыруды процесстерде (кездесетiн бөлшектердi бақылау немесе нығыздап кiргiзудiң күшiн бақылау) алдын ала тексередi. Конустық төлкенiң жүк көтергiш бетiн эталон оқтауларының тексередi немесе бiржолата өңдеген бiлiк бойынша.

Ажырауышты мойынтiректі сырғанау құрастыруы келесi операциялардан тұрады:

• корпусы бар мойынтректердің түйiндесi;

• мойынтректердің жұмыс беттерiнiң өстестiгiнiң тексеру;

• салымдардың жұмыс беттерiнiң тiрелуi және бiлiктiң қиыстыруы;

• мойынтректерде монтаждық саңылауын реттеу қажеттi;

• мойынтректердегі бiлiктiң қалауы.

Ішпекті бет бояуды пайдалана сыртқы диаметр бойынша корпустарға iлестiредi. Бояудың таңбалықтары 70...80% мойынтректің беттерi орналасуы керек.. Өздiгiнен қоятын салымдардың сфералық беттерi бiрлескен ысқылаумен ұяларға қуып әкеледi.

Тұрқы бар олардың өстестiгiнiң салымдарының қиыстыруымен бiр уақытта. Өстестiктен ауытқу 0,15 мм аспауы керек. Дәлдеу өстестiк эталон топырлап, бақылау сызғышы және (2 м дейiн тiректер арасындағы қашықтығы, (78, а сурет) сүңгiмен, iшекпен (4 м дейiн қашықтығы, 78, ә, б сурет) штихмаспен, сонымен бiрге (қашықтық 4 м ден астам) оптикалық әдiспен дәлдейді.

а - сызғышпен; ә - iшекпен; б - электр тiзбек қосылған iшекпен;

1 - бағана; 2 - аунақша; г - салымдардың радиусы; Н - iшпек арасындағы қашықтық және тiректiң негiзiмен; h - тiрекке дейін нониусынан қашықтық

78 сурет. Мойынтректерді тексеру сұлбасы

Сызғыштың қабырғасын салымдардың қабырғаларына қоса тiркейдi, саңылау сүңгiлермен тексередi. Бiр оның аяғы (0 25...0,5 мм диаметрiнiң болаттан жасалған сымымен) iшпектiң өстестiктерi тексерудiң жанында табандыда 7 бекiтедi, екiншi - 2-шi аунақ арқылы асыра лақтырады және iшпектiң керiлiсi үшiн жүктердi iлiп қояды. Аунақша және бағана екi бағыттардағыны жылысады. Iшпектi бастапқыда корпустың параллель негiздi беттерiне орнатады, содан соң, шеткi мойынтректердің өстерi бар iшпектiң қосарланулары табандыға және көлденең жазықтықтағы аунақшасы орын алмастыра дегенiне жетедi. Қырғи қабақ iшпек бойынша осыдан кейiн барлық аралық тiректер орнатады.

Iшпектi дәлдiктiң жоғарылатулары үшiн өлшемдерде шеттетiлген табандыларға кередi және оның шырағы бар аккумуляторлық батареяның электр тiзбектерiне қосады. Штихмас қашан iшпекпен және тiректiң корпусымен жалғастырады, шырақты күнге күйедi.

Бояулар алдын ала үйкеп тесу қажап тоздырып кiлегейлейтiн бiлiктiң шейктерге және тiкенектерiне салымдарының құрастыруға және қалыптастыруына мойынтректердің өстерiнiң өстестiгiнiң мұқият тексерулерiнен кейiн кiрiседi. Бiлiк бекiтiлген мойынтректерде орнатады және айналымды үш-төрттерге қайтарады. Қырғылайды салымдарының боялған орындарын. Яғни өкше байланысуды бiр қалыпты орналастырылу (9÷12 дегенiне жете төменгi салымдардың бетiнiң қырғылайды бастапқыда 25x25 мм нiң аудандарына өкше.

Жоғарғы салымдардың iшкi беттерi содан соң қырғылайды. Мойынтректер ол үшiн төсем орната және динамометриялық кiлттi сомынмен соза жинайды. Мойынтректердi айналымды үш-төртке бiлiк бұрылып талдайды және жоғарғы үлестердiң боялған орындарын тік қырғылайды. Болғанша, операцияны әлденеше қайталайды байланысудың нүктелерiнiң қанағатты үлестiрiлуiне жетпейдi.

Домалау мойынтiректерiнiң құрастыру технологиясы

Домалау мойынтiректерiмен жиынтық бiрлiктердi құрастыруды төмендегiше орындайды. Мойынтiректердiң айналуы еркiн қамтамасыз ететiн саңылаулар түйiршiктер немесе аунақшалардың қыстыруысыз мойынтiректердің монтажында жасау керек. Өте тығыз отырғызудың жанында мойынтiректің iшкi сақинасының кеңейтуi және оның сыртқы сақинасының қысуында болады, түйiршiктер немесе роликтер нәтижеде не қыстырады және мойынтрек сала жылдам шығады.

Сонымен бiрге отырғызу орындарындағы шамадан тыс саңылау мойынтректің жұмысын нашарлатады: оның сақинасын отырғызатын беттердiң мұрынынан және тетiктiң дiрiлдеуiн шақыра қылаң бередi.

Бiлiкке мойынтректердің отырғызуын саңылауды жүйе бойынша өндiрiп алады, корпуста - бiлiктiң жүйесi бойынша.

Бiлiктер, бөлшектердiң корпустарының ұясындағы мойынтректің отырғызуы қол, гидравликалық немесе пневматикалық баспақтар, (+90°С температурасының жанында) ыстық майда немесе қатты көмiр қышқылының сууымен жылытумен көмегiмен орындай алады - қурап қалған (-75°С) мұзбен.

Домалау мойынтiректерi монтажда нығыздап кiргiзудiң күшi түйiндестiрiлетiн сақинаның шетiне тiкелей жұғысуы керек болғанын есепке алады.

Iшкi де, сыртқы да табанды шарикоподшипниктердегi сақиналары әртүрлi диаметрлерi болады. Мойынтрек нормалы жұмыс iстеу үшiнқұрастырудың жанында бiлiкте кiшiсi iшкi диаметрi бар сақиналар әрдайым орнатады, үлкен iшкi диаметрi бар сақина - корпуста.

Солардың бiрiнiң екi радиал шарик мойынтректертерiндегi бiлiгiнiң қоюының жанында бiлiктерде қозғалмай бекiтедi және корпуста, екiншi - тек қана бiлiкте, өйткенi бiлiк жұмыс уақытында қызады және оның ұзындығы үлкеедi. Мойынтрек бiлiктiң алып тастауында корпуста жылысады. Егер екi мойынтрек қозғалмай бекiтсе, қыздырылған бiлiк қайрылады, түйiршiктер немесе роликтер және екi мойынтректің қыстыруында болады жылдам саптан шығып қала алады.

Баспаланған мойынтректер ол қолдан бұра тексередi. Подшипниктiң айналуы болуы керек, ұстап қалуларсыз. Сонымен бiрге болмашы бiр қалыпты шу тыңдала алады.

Корпустың саңылауын бортқа сыртқы сақинаның тiрелуi сонымен бiрге тексередi, iшкi сақина - бiлiктiң сағасына. Мойынтректер бiлiкке немесе корпуста епелегi бар гайкамен, тиек сақинасы, төлкемен, қақпақпен, тоқтатқыш бұрандаларда бiлiктi жылжулардан бекiтiп ұстайды.

Сырғанау мойынтiректерiнiң құрастыруын және домалаудың сапасын бақылау

Сырғанау мойынтiрегiнiң жұмысқа қабiлеттiлiктерi негiзгi белгi мойынтректер тiректерiнiң дұрыс қоюы, қамтамасыз ететiн олардың өстестiгi болып табылады. Олардың алдын ала қоюы осы мақсатта мойынтрек тiректерiнiң монтажында уақытында туралы тiректер орнатқан макет бiлiгi қолданады.

Мойынтрек (олардың өстестiгi) тiректерiнiң қоюын дұрыстық бiрнеше әдiстермен: эталон топырлап; сызғышпен және сүңгiмен; iшекпен және штихмаспен; микроөлшегiш нутромермен; оптикалық әдiспен тексеруге болады.

Эталон бiлiгi өстестiктер бақылауда өстестiктенгi тиiстi жiберiлетiн ауытқуларын оның диаметрi номиналды өлшемнен ауытқуды алу үшiн сайып келгенде үмiт артады. Iстелiнген барлық төлкеге бiлiктiң бұл талаптарының орындалуымен мойынтректердегі оңай айналуға өтуi керек. Iшпектi жағдайлары тiректердiң қоюын дәлдiктi жоғарылатуға керек болатын (78, б сурет) аласа кернеудi электр жүйесiлерге қосады. Мойынтрек iшпек және жонып өндеудi өлшеу аспаптың жанасулары кезде корпуста электр тiзбегiнiң тұйықталуында болады және сигналдық шырақты күнге күйедi. Мойынтрек тiректерiнiң өстестiктерi бақылаудың ең үлкен дәлдiгi арнайы құралдардың қолдануы бар оптикалық әдiстерiнiң қолдануында қол жеткiзуге лажы болады - телескоп және (79 сурет) коллиматор немесе автоколлиматор және айна.

Мойынтрек тiректерiнiң ерекше дәл ортаға келтiруi үшiн қолдану қамтамасыз етедi 1 м ұзындықтың 0,8 мкм дейін сызықты өлшемдерге дейiн дәлдiкпен және 2' дейiн лазер құрылымы бар автоколлиматор жанында бұрыштық қолданады.

1 - коллиматор; 2 - телескоп

79 сурет. Мойынтрек тiректерiнiң өзара орналасу

коллиматор және телескоп арқылы бақылаудың сұлбасы

Бөлек тұрған мойынтрек тiректерiнiң құрастыруының дәлдiктерi бақылау үшiн олардың әрқайсылары астында жүктемелердiң өлшемдер әдiсi динамометрлер арқылы қолданады. Соңғысы мойынтрек тiректерiнiң табандарындағы орнатады және олардың көрсетулерi бойынша өстердiң жағдайларын реттейдi; мойынтректердiң корпусы осыдан кейiн бекiтедi. Мысалы, бұл әдiс iрi теңiздегi және өзеннiң кемелердің бiлiктерiнiң мойынтрекрiнiң iрi мойынтректерiнiң өстестiгiнiң бақылауында қолданады.

Сырғанау мойынтiректерiнiң тiректерiнiң өстестiктерi бақылаудан кейiн бояулар алдын ала ысқылап кiлегейлейтiн бiлiктердiң моыйндарына мойынтректердiң салымдарының құрастыруға және қалыптастыруына кiрiседi. Бiлiктiң мойынына қосымша беттi қалыптастырудың тiзбегiн жоғары сипатталды.

Домалау мойынтiректерiнде саңылауларды екi түрі - радиал және бiлiктi. Радиал саңылаулары бiлiкке сақиналардың қоюынан кейiн тексередi және корпуста. Тексерудi жоқтықтарға жүзеге асырады тербелгiш; бұдан басқа, мойынтрек қайтаруда қолдан оңай және байсалды айналуы керек. Сонымен бiрге, басқа туралы жылжу есебiнен бiр сақинаның бiлiктi саңылаулары дұрыс олардың қоюы үшiн домалаудың денелерi бар сақиналарын қайтаруға керек реттейдi. Таяныш мойынтiректердi бiлiк сығымдап қысылған сақиналар соғу арада индикаторлар көмегiмен тексередi.

Бiлiктiң сағаларына мойынтрек сақиналарының тiрелуiн тығыздықтар домалау мойынтiректерiнiң қоюларынан кейiн тексередi. Тексерудi бiлiктiң сағасы және мойынтрек сақинасының аралығында саңылауларға ендiретiн сүңгi арқылы жүзеге асырады.

Мойынтрек түйiндерiнiң бұзуы арнайы құрал-саймандар көмегiмен жүзеге асырады - шығарушылар.

Бiр үлгiдегi құрастырушы түйiндер және машиналардың тетiктерiнiң құрастыруы: муфта және тежеуiштер

Муфталар келесi топтарға ұсақтайды:

• тұрақты, бiлiктердiң ұзақ қосуы үшiн қолайлысы;

• қосу және бiлiктердi ажырау үшiн тiркейтiн, қызметшiлер жұмыс уақытында;

• еркiн жүрiс, жiберушi айналулар бағытшаң;

• сақтағыш, шектейтiн бұрыштық жылдамдықтар немесе бұрау моментi, немесе бiлiктiң орнын толтыратын температуралық ұзарттары.

Тұрақты муфталар қатты және серпiмдiге ұсақтайды.

Қатты муфтаны (80, а, ә сурет) ұзақ уақытқа бiлiктердi қосуы үшiн қолданады. Ол жалғастырылатын бiлiктердiң дәл ортаға келтiруiн талап етедi. Бұрау моментi басқаға бiр бiлiктен муфтаның қатты элементтерi арқылы берiледi.

Кесе - көлденең - (80, б сурет) орам муфтасы екi жарты муфталардан тұрады 1 және 4-i біліктерді призмалық кілтектермен 7 бекiтеді. Муфтаның жартылықтары өзара 6 немесе ұстатырмамен жалғастырады. (олар сызбада көрcетiлген шамалардың шектерiндегi болуы керек болады) жарты муфталар шеттердiң арасындағы жарты муфтаның радиустық соғу жиектерi және саңылау ақырғы құрастыруды алдында дырыстайды.

а - қатты; ә - қатты бойлай - орамды; б - кесе көлденең - орамы; в - серпiмдi төлке - саусақты; 1, 4 - бiлiктер; 2 – конусты сұққыш; 3 - жалғастырғыш; 5, 8 - жартылай

жалғастырғыштар; 6 – бұрандамалар сомындармен; 7 - кілтек; 9 - ұстастырма; 10 – былғары сақина; 11 - сомын

80 сурет. Тұрақты жалғастырғыштар

Серпiмдi муфта жалғастырылатын бiлiктердiң өстестiгiнен кейбiр ауытқуды жiбередi, түрткiлер және берiлу пайда болатын соққылар жұмсартады.

Серпiмдi төлкелі-саусақты муфта (80, в сурет) бiлiктердiң кез келген бағытында айналуға жол бередi. Ол өзара арнайы ұстастырмалармен 9 сабақтас екi жарты муфталардан 5 және 8 тұрады. Ұстатырмалар бiр жарты муфтада 11 сомынмен, ал басқасында ұстастырма аяқтары резеңке немесе былғары сақиналар 10 отырады. Әрбiр жарты муфта бастаушы бола алады. Мұндай муфталар икемдiлiк қосу өстердiң болмашы қиғаштануларында қамтамасыз етедi. Тiркейтiн (81 сурет) муфталар әрекет ету қағидаттары бойынша жұдырықша және фрикциялыққа ұсақтайды.

Жұдырықша (81, а сурет) тiркейтiн муфта (жұдырықшалармен) тiстермен өзара айқастыратын екi жарты муфталардан 2 және 3 тұрады. Жарты муфта 3 бiлiктiң бастаушы бөлiмшесiнде құрастырған және 6 кілтекпен және 5 тоқтатқышпен қозғалмай бекiткен, 2 бiлiктiң бастаушы бөлiмшесiнде 7 отыратын жарты муфта бағдарлаушы кілтек бойынша бiлiк 7 бойлай жылыса алады. Муфтаның бастаушы жартысын тетiгi жүйесi арқылы жылысады, электромагнит немесе сұйықтың қысымы. Бұл түрдiң муфталары бiлiктердiң сенiмдi қосуларын қамтамасыз етедi.

Фрикциялық тiркейтiн муфта үйкелiс бұрау моментi күштер есебiнен алып бередi. Формалар және фрикциялық муфтаның үйкелiс беттерiнiң санына байланысты конусты фрикциялық және көп дисктi фрикциялыққа ұсақтайды.

Конусты фрикциялық тiркейтiн (81, ә сурет) муфтаны бастаушы бiлiктiң байсалды қосындысы үшiн 8 жүрiп келе жатып қолданар едi, яғни жетекшi белдiктiң айналуы уақытында; ол үйкелiс күш есебiнен жұмыс iстейдi муфтаның бастаушы 9 және бастаушы 10 дисктерi шеттердiң арасындағы оның қосындысынан кейiн пайда болатынды қолданады.

а - жұдырықша; ә - конусты фрикциялы; б- фрикциялы көп дискілі; 1, 8 - бiлiктер; 2, 3 - жарты муфталар; 4 - кептiр; 5 - иінтрек; 6, 7 - кілтектер; 9, 13- жетекті дисктер; 10, 12-жетекші дисктер; 11, 17 - төлкелер; 14-тоқтатқыш диск; 15 - сомын; 16 - орнықтырғыш; 18 - жұдырықшалар; 19 - тiстi доңғалақ

81 сурет. Іліністі жалғастырғыштар

Көп дисктi фрикциялық жалғастырғыш 81, б суретте көрсетiлген. Фрикциялық дисктер 12 және 13 шойындардан, болаттан, жезден, қоладан немесе фрикциялық пластмассалардан даярлайды. Қозғалыс бiр бiлiктен басқасына үйкелiс есебiнен қажеттi күшпен бiр-бiрiне қысылатын дисктердiң домалақ бет пайда болатынан берiледi.

Фланецті төлкеде 11, бекітілген кілтекпен білікке және тоқтатқышпен, жетекші дисклер 13, бекітілген, ал олардың арсында жектеуішті дисклер 12, өз шошақтарымен тiстi доңғалақтың саңылауларында 19 кiретiн. Бұл төлкеге 14 тоқтатқыш диск бекітілген, мүйiз шетте бекiткен саңылау, және 18 жұдырықшалармен және сомын 75 болады.

Сомын арқылы бекіткіш 16, дисктiң 14 кез келген саңылауына орнатыла алады.

Жалғастырғышты тұтқалы жүйе көмегiмен қосады жылжымалы төлкеге 17 жұмыс қосылады. Нұсқағыштың бағыты бойынша төлке қосындыда ауыстырылады және дисктердi сығады.

Диск пайда болатын үйкелiс күшi бастаушы бiлiк қимылдатады.

Конструкция бойынша (82, а сурет) сақтағыш фрикциялық муфта көп дисктi фрикциялық муфтадан айырмашылығы болмайды. Фрикциялық дисктердiң қысуы серiппелермен iске асады. Серiппелер бұрау моментiнiң берiлуi үшiн қажеттi шамаға қажеттi созады. Жарты муфталарының арасындағы және 3 орналасқан дисктердi шамадан тыс жүктеудiң жанында 2 органға жұмысшы қозғалы алып бермей сырғанайды.

Сақтағыш жұдырықша жалғастырғыш 82, ә суретте көрсетiлген. Жарты жалғастырғыш 3 жылжымалы бiлiкпен қосылған 7 кілтекпен 9 тiстi доңғалағымен 4 iлiгiскен 5 жұдырықшамен. Жарты жалғастырғышты 3, серiппе 6 қысады, қысу дәрежесiмен 8 сомынмен реттеледі.

а- фрикциялы; ә - жұдырықша: 1, 3 - жарты жалғастырғыштар; 2 - дисктер; 4 - тiстi доңғалақ; 5 - жұдырықша; 6 - серiппе; 7 - бiлiк; 8 - сомын; 9 - кілтек

82 сурет. Сақтағышты жалғастырғыштар

Жұдырықты салдарынан көлбеген формасының жарты муфтасын есептi артық бұрау моментiнiң берiлуiнiң жанында оңға жылжиды, 5 жұдырықпен бар тiстi доңғалақ бiлiкте 7 серiппенiң кедергiсi жеңiп шыға iстеп тасталады және жұдырықша және жарты муфтаны тiркеуiн ағыта өтiп кетедi. Сонымен бiрге қозғалыс тiзбегi жарылып кетедi. Серiппенiң 6 әсерiнен қозғалыстың берiлуiнiң шамадан тыс жүктеу шамданған себептерiнiң жоюларынан кейiн автоматты қалпына келедi. Құрастыруға бөлшектердi әзiрлеуден муфталар құрастыруды әдетте, шпонкаларды қуып әкелiп, бөлшектердi отырғызатын орындар тексерiп, муфталарды жинайды.

Көп дисктi муфтаның құрастыруларын келесi кезекпен жүзеге асырады. Бiлiкке (81-шi сурет қара) 19 тiстi доңғалақ, аралық сақина және беттi төлкенi 7 кілтекпен және тоқтатқыш бұранда бiлiктерде бекiтетiн отырғызады. Содан соңы шошақтары тiстi доңғалақтың тiлiгi және бiлiкте кiруi керек болатын фрикциялық дисктердiң құрастыруына 13 бастаушы диск, 12 жектекші диск және тағы басқалар.

Соңында бастапқыда орнатады, 12 бастаушы дисктер орнатады. Дисктер тергеннен кейiн шетте саңылауларда болатын 14 тоқтатқыш диск содан соң сомындарға бұрап кигiзедi 15, алды ала жиналған жұдырықшамен 18 және бекітшемен 16, орнатады. Бұдан әрi жылжымалы төлкенi 17, тұтқалы жүйе жұмыс iстегенге орнатады.

Муфтаны төмендегiше реттейдi. Ұтстатқышты тартып 16, сомынды 5, тартады айналуда қолдан үкеліс дисклермен пайда болмайды. Сомындарды осыдан кейiн айналдырады дисктердiң арасын соң тоқтатқыш дисктiң саңылауына 16 ұстатқышты жаңадан ендiредi. Муфталарды осыдан кейiн қосады. Егер бұл қосындының күшi реттеуiн сызбада көрcетiлген күштi асырмайды, бiткен болып саналады. Құрылыс, жүк көтеру және таситын машиналарда қолданылатын фрикциялық тетiктердiң санына (83 сурет) тежеу құрылымдары жатады.

а- қалыпты; ә - таспалы: 1 - қалыптар; 2- тежегiшті диск; 3 - иінтірек; 4 - тартпа; 5 - серiппе; 6, 11 - электромагниттер; 7 - болаттан жасалған таспа; 8 - жапсырмалар; 9 -иінтірек; 10 - жүк; 12 - шкив

83 сурет. Тежеуiштер

Қалыпты тежедi (83, а сурет) екi қалыбы болады 7, тежегiш диск 2. Қалыптар 7 бұрандалы рычагтарда 3 орналасқан, тарту қосылған 4 бұрандалы механизімен, саңылаулармен арсын қалыппен реттейтін. Тоқтатуды күш 5 серiппесiмен жасалады.

Тежеуiштiң сөндiруi өзегi машинаның қосындысында қатысқан 6 электромагнит орындайды. Қалыптық тежеуiштiң бiр түрi iшiнде тежегiш дисктiң қалыптарының орналастырылуымен тежедi. Қалыптар шойындардан даярлайды, (феррода) фрикциялық материалдың жапсырма болып табылады. Таспалы тежеуіш (83, ә сурет) 7 болатты таспаны болады бастырмалармен 8 фрикциялық материалдан. Таспаның аяқтары 9 рычагқа қсады, бұрандалы тетiктi тежеуiштiң реттеу үшiн қызмет көрсетедi. Тежеуiштiң қосындысы 10 жүгiмен немесе 5 серiппесiмен iске асады, сөндiру - 11 электромагнитiмен. Тежеудi 12 шкивтi қамтиды.