Ажырамалы жылжымайтын қосылыстарды құрастыру

Бұранды, кітекті, оймакілтекті,сұққышты және сыналық қосылыстарды құрастыру

Бұрандалық қосылыстар өзi таралған және бекiткiштермен арқылы iске асады.

Бұрандалық қосылыстың негiзгi бекiткiштерiмен бұрандамалар, бұрандалар, ұстатырма және сомындар болып табылады.

Бұрандама - бұл сомын бар сырық аяғы жақта және баспен басқаға үшін. Мысалы, бұрандамалармен ептеген қалыңдық туралы (мыс, алюмини) жұмсақ металлдар, илемдi массаларды сенiмдiлiк тиiстi қамтамасыз етпейтiн материал жасалған бөлшектердi ұстастырылады.

Бұранда - бұл сырық баспен жазмыштан озмыш жоқ және оюмен (жалғастырылатын бөлшектердi бiрге бурау үшiн) басқаға. Бұрандалар сонымен бiрге бұрандалық қосылысты массаның кiшiрейту керек болса қосу бөлшектердiң бiрлерi үлкен қалыңдық туралы алатында немесе сомындардың орналастырылуы үшiн орынды болмайтында қолданады.

Ұстастырма - бұл екi аяқтарға оюы бар сырық; түйрегiштер жазмыштан озмыш жоқ жалғастырылатын бөлшектердi бiрлерге бурайды, басқа аяққа сомындарға бұрап кигiзедi.

Ұстастырмалар сыртқы саңылаумен қиысылатын бөлшектерiн материал оюды тиiстi ұзақ уақытқа жарамдылық жиi құрастырулар және қосу бұзуларында қамтамасыз етпейтiнде жағдайлар бұрандалар орынына сол қолданады.

Сомын - бұл оюмен саңылау болатын бөлшек. Сомын бұрандама немесе ұстастырмаға бұрап кигiзiледi және бұрандама арқылы немесе бөлшектердi ұстастырмаға жалғастырыла-тын күш беретiн тұйықталулары үшiн қызмет көрсетедi.

Сонымен бiрге бұрандалық қосылыстардағы ұстастырманы және бұранда құлыптарды қолданады. Тығырықтар бөлшек туралы тiрек беттiң үлкеюi және сомынның шетiнiң үйкелiсiнiң кiшiрейту үшiн негiзiнде бұрандалар және бұрандамалардың басын сыйғызып салатын астарлары және қызметшiлер болады. Бұранда құлыптар сомындар және бұрандалардың бұрап алуы сақтап қалу үшiн өзi қолданады. Барлық түрлері бұранданың, қосылыстарда қолданатын, белгiлер бойынша топтастыруға болады (68 сурет).

68 сурет. Бұрандаларды тотпастыру

Бұрандамалы (бұрандалы) қосылысты құрастыруды технологиялық процесс қандай болмасын қосудың құрастыруын және келесi негiзгi кезеңдерден тұрады:

• бөлшектерiн құрастыруға беру;

• бұранды бөлшектердi қою және оларды алдын ала бұрауы;

• бұрандалық қосылыстың бөлшектерiн жеткiзiп салу, аспаптың қоюы және созылу;

• шплинттеу немесе бөлшектердi өздiгiнен бұрап алу сақтап қалатын басқа операция.

Жалғастырылатын бөлшектердi бiрге ұстастырма қосуларын құрастырудың жанында түйрегiштi, содан соң оларда бурайды екiншi қосу бөлшектерi үстiне қояды және сомындарға бұрап кигiзедi. Сомынмен қоса тiркелетiн күш түйрегiшке жартылай берiледi. Түйрегiштiң қимылсыздығы сомынның созбалауында қамтамасыз ету үшiн, ол ою бөлшекке тығыздап және ақырына дейiн бұрау керек. Түйрегiштердiң үлкен санының қоюын электр немесе пневматикалық механикаланған (69 сурет) қол аспабы көмегiмен орынды жүзеге асыру.

1 - ауыстармалы сомын; 2 - шарик; 3-треуішті табан; 4 – арт жағы

69 сурет. Бұрамаұстастырмаларды бұрау үшiн құрал

Бұрамаұстастырмаларға ауыспалы сомынды 1 бұрап кигiзедi. Сомында ұстастырма-бұрандыны киедi, 2 ұстастырма сомын тиетіндей етiп 2 ұстастырма бұрауда өкшеге тiреуге дейiн 3 жоғарылайды. Бесiншi ұстастырмабұранда-мен байланысуда тұрып қалады. Момент бұл ұстастырмабұранды керi жүрiстер қосады. 4 арты электр немесе пневматикалық тетiгi бар ұстастырмабұрандының ынтымағы үшiн қызмет көрсетедi. Алты қырлардың ұстастырмабұрандының артындағы бар болу түйрегiш қолдан бұрандауға мүмкiндiк бередi.

Сынған ұстастырмабұрандыны құрастыруда, болаттан жасалған, бұранда саңылаудан бірнеше тәсілдермен алуға болады:

• егер бөлшектi беттiң үстiңгі үзiлген түйрегiштiң бiр бөлiгi шығып тұрса, жазылма кiлт көмегiмен түйрегiштi алуға қырларын алу керек;

• егер үзiлген бөлiк бөлшектi беттiң үстiнде шығып тұрмаса, түйрегiштi арнайы құрал-саймандар арқылы бормен немесе экстрактор алу керек;

• түйрегiштiң сынығы арнайы қоюда электр ұшқынды бұрғылауды әдiспен алып тастала алады;

• егер негiздi бөлшек алюминидан iстеп шығарса, онда сынықтың алып тастауы үшiн алюминимен нашар әрекеттесетiн азот қышқылын өндеу әдiстi пайдалануға болады.

Бұрандалық қосылыстарды құрастырудың жанында қолданылатын аспаптар механикаланған қолға ұсақтайды. Негiзгi қол аспабы әр түрлi конструкциялардың бұранда кілттер болып табылады. Бұрандалық қосылыстарды сенiмдiлiк және ұзақ уақытқа жарамдылық құрастыруды процесстегi олардың дұрыс созылуларынан тәуелдi болады. Құрастырулар үшiн қамтамасыз етсiн созылуды күштiң кiрiстiрiлген индикаторларымен арнайы бекiткiштерi көмегiмен мүмкiн созылудың регламент белгiленетiн күштерi орнатылған. Өте жиi бұрандалық қосылыстарды созылудың жанында дегенмен созылудың реттелетiн күшi бар арнайы кілттерді қолданады. Бұрандалық қосылыстарды тоқтату олардың өздiгiнен бұрап алуын ескертудiң конструктивтiк шараларының машиналардың пайдалануын процессiндегi бiр болып табылады. Машина жасауда тоқтатудың келесi әдiстерi жайылған:

• (қосалқы сомын, сомын өзi бақылайтын бұранда) жолымен бiлiктi немесе радиал қысымының қосымша үйкелiс күштерiнiң жасауы;

Бұрандаманың салыстырмалы жағдайы және (шплинтпен, серiппелi және епелектермен, сыммен деформацияланатын тоқтату) сомынның өзара бекiтуi;

• (қысу, дақ салу) жергiлiктi майысқақ деформациялану. Бұранды сомынның бiр бөлiгiнiң металлы бұрандаманың оюын тығыздап қамтитынның болатты еріндері бар арнайы кiлтiмен созылуды аяқтаудан кейiн қысатын төмпешiгi бар қыспақтысомындар бiр қатар жағдайда қолданады.

Бұрандалық қосылыстарды бақылау. Жауапты бұрандалық қосылыстарды құрастыруға техникалық шарттардағы сомындар және (созылудың регламент белгiленетiн моменттерi оюды диаметр және бұрандалық қосылыстың бөлшектерiн материалға байланысты әдетте орнатады) бұрандалардың созылуды күшiнiң шектi мәндерiн көрсетедi. Бұрандалық қосылыстарды бақылаудың тиiстi созылуды қамтамасыз етуiнiң маңыздылықтары салдарынан технологиялық операцияны жауапты бөлiк болып табылады. Бұрандалық қосылысты созылуды тексерсiн индикатормен немесе микрометрдi бұрандаманың ұзарты және түйрегiштiң өлшемiмен мүмкiн. Бұрандаманың ұзарты бұранданың арнайы саңылауларында орнатқан бақылау штифты көмегiмен индикатормен микрометрмен дейiн бұранды бөлшектi ұзындықтарды өлшейдi және бұрандалық қосылысты созылудан кейiн өлшейдi.

Кілтекті қосылыстар. Мұндай қосулар кілтекпен құрастырады - сырықпен бiлiк бөлшектi ол отырғызылған саңылау бiр уақытта болатын. Кілтектер ұқсас бөлшектер тағы басқалар доңғалақ, шкивтiң күпшегiне бiлiктен бұрау моментiнiң берiлуi үшiн қызмет көрсетедi немесе, бөлшектер керiсiнше, бұдан - бiлiкке. Бұдан басқа, кілтектер бөлшектердiң бiлiктi бағытындағы жағдайды бiлiктерде бекiтедi. Кілтектердің негiзгi түрлерi және олардың өлшемдерi стандарттаған. Кілтектердің қосылыстың пайдаланулары шарттар бойынша кернеулi және кернеусiзге ұсақтайды. Кернеусiз қосылыстар үшiн (70, а сурет) призмалық және (70, ә сурет) сегмент кілтектері қолданар едi. Призмалық кілтектер дөңгелектелген немесе жазық аяқтармен кәдiмгi және биiк бола алады. Олар күпшек және бiлiктiң жылжымайтын қосылыстары үшiн арналған.

а б

ә в

г

а- призмалы; ә - сегменттi; б - сырғанаулы; в - бағыттаушы;

г - сыналы: 1-тангенстi; 2 - фрикционды; 3 - лыскаға; 4 - қыстырылатынды

70 сурет. Кілтектер

Бағдарлаушы кітектер күпшек бiлiк орын ауыстыруды мүмкiндiк бойлай алуы керек жағдайлар сол қолданады. Бұл кілтектер бiлiкке бұрандалар арқылы бекiтедi.

Сырғамалы кілтектер (54, б сурет) күпшекпен бiргенi бiлiктердi бойлай жылысады. Олар бiлiк күпшектiң түбегейлi орын ауыстыруы бойлай керек болатында жағдайлар (54, в сурет) бағыттаушы кілтектер сол қолданады. Сырғамалы кілтектер цилиндрлiк форманың кілтегінде арнайы шошақ көмегiмен күпшекпен жалғастырады.

Сегмент қыстырылатын кілтектері призмалық тәрiздi бүйiрлеу қырлардың жүктемелерiмен қабылдайды. Бiлiктiң ұзындығы бойынша екi орнатыла аладуға керек болса, кейде және үш сегмент кілтектері. Саңылаулар да, өздерiнiң кілтектері сегмент кілтектерінің артықшылығы олар, кемшiлiкпен жасауды оңайлық болып табылады - біліктерде олардың берiктiк төмендететiн терең саңылауларды жасауын қажеттiлiк. Осыған байланысты сегмент кілтектері кiшi-гiрiм моменттердiң берiлуi үшiн тек қана қолданады. Сыналы кілтектер (70,г сурет) бiрiгiп топырлап және төлкемен кернеулi қуатты қосылыстарды құрастырады. Бұл топты кілтектердің төрт түрлерiн құрайды - лыскада, фрикциялық және тангенсті қыстырылатын. Көлденең қимасы тiк төртбұрыштың формасын алатын қыстырылатын кілтекті бiлiкке және күпшек iстелiнген саңылауларда орнатады. Ол сенiмдi қосу және түбегейлi бұрау моменттерiнiң берiлуiн қамтамасыз етедi, бiрақ бiлiктiң берiктiгi 6...10% ке төмендетедi.

Қасқалшаға шпонканы бiлiк iстелiнген арнайы алаңдарға орнатады. Қасқалша бiлiктi азын-аулақ әлсiретедi, бiрақ топырлап жалғастырылатын бөлшектердi ұстап қалуға қыстырылатын бұл шпонкалар айтарлықтай ең жаманы.

Қарсы шығу бiлiктiң ойысына бiр-бiрi бойлай оны щейдi құрастыруға орнатылатын екi сыналар тұратын тангенс шпонкасы бұрау моментiнiң берiлуiн тарапшаң қамтамасыз етедi. Реверстеулер керек болса үлкен бұрау моменттерiн алып берген 120-шi бұрышымен екi шпонка орнатады, бiрақ бiлiктiң берiктiктерi төмендетедi.

Оймакілтке қосылыстары.

Кілтектер орынына күпшектiң Қосулары үшiн топырлап бiлiктерде жиi шошақтарды пайдаланады - күпшектегi тиiстi саңылауларында кiретiн шлица. Мұндай күпшектiң Қосуы шлиц, немесе тiстi топырлап деп атайды. Оймакілтке қосылыстары салыстырғанда кілтек бiлiкте артықшылықтар, дәл ортаға келтiруден астам күпшектерге (бұл бет бойынша жалғастырылатын бөлшектердi байланысуды арқасында түбегейлi бет және бiр қалыпты қысымның бөлiнуiне) үлкен бұрау моменттерiнiң берiлуiн қамтамасыз ете қасында ие болады, бiлiк бойынша бағыт ең жақсы күпшектiң орын ауыстыруында және бiлiктiң үлкен берiктiгiн бiрдей сыртқы диаметрде. Профильге байланысты тістерді (71, а-б сурет) тiк бүйiрлi, эвольвенталық және үшбұрыштық оймакілтектерімен танып бiледi.

а ә б

а - тiк бүйiрлi; ә- эвольвентты; б- үшбұрышты

71 сурет. Оймакілтектер

Тiк бүйiрлi кілтекті қосылысы кең таралғандарды болып табылады. Оны диаметрлер (72, а сурет) сыртқы D және (72, ә сурет) iшкiге d бойынша ортаға келтiрумен қолданар едi, сонымен бiрге (72, б сурет) кілтекетер бүйiрлеу беттер бойынша. Эвольвенталық кілтекті қосуы сыртқы диаметр бүйiрлеу беттер бойынша ортаға келтiрумен қолданады. Эвольвенталық кілтекті қосулары артықшылықтарға салыстырғанда тiк бүйiрлi кілтектерді өте берiктiк, сонымен бiрге жасауды оңайлық және аласалау құндарды көп жатады. Бұл қосулардың күпшегiндегi саңылауларды жасаулары үшiн бойылардың биiк құны артынан дегенмен шектелген қолдануларды алады. Ептеген бұрау моменттерiнiң берiлуi үшiн қолданылатын үшбұрыштық кілтекті қосуы бүйiрлеу беттер бойынша тек қана ортаға келтiредi.

а ә б

а, ә - сыртқы және iшкi диаметрлерге ; б- оймакілтектер бүйiрлеу беттерге

72 сурет. Оймакілтке қосылыстарының ортаға келтiруiнiң әдiстерi

Оймакілтке қосылыстарының құрастыруды беттерiнде қабыршақтар болуы керек болатын қосу бөлшектерiн көз мөлшерiмен тексеруден кетiктер және забоин бастайды.

Керiлiспен жылжымайтын оймакілтек қосуларында, болатын отырғызулары, қамтитын бөлшектi арнайы құрал-сайман немесе баспасөз көмегiмен бiлiктерге әдетте тығады.

Балғашықты бұл мақсат үшiн қолдануға ұсынылмайды, оймакілтектер және тығатын бөлшектi қиғаштануға болуы мүмкiн кетiктер соққылардың күшi өйткенi әртүрлi.

Болатты қосылыстарды құрастырудың жанында үлкен кілтектің түйiндесiндегi отырғызуларды сақтау топырлап алады және күпшекпен. Салмақты үлестiрудi дұрыстықты бұзылысы және кілтектің жаншылуының негiзгi себептерiнiң бiрi. Қосудағы саңылауды үлкею болып табылады. Сонымен бiрге кілтектерді жаншылуға бiлiкте кiлтек ойығының терiс орналастырылуы келтiре алады. Саңылаулардың өстерiнiң қиғаштануы буатты қосылысты құрастыруды қиналуға және бiлiкте қамтитын бөлшектi қиғаштану едәуiр шақыра алады.

Сыналық қосылыс.

Бұл қосулар әр түрi кілтекті және сырықтан, төлкеден және сынадан тұрады. Жалғастыратын бөлшек сырық және төлкенiң тесiп өткен тiлiктерiнде қыстыртатын сына болып табылады. Тағайындауларға байланысты күш беретiн және қоятын сыналық қосылыстар танып бiледi. Бiрiншiден, сыналар машиналар және тетiктердiң бөлшектерiн мықты қосу үшiн қызмет көрсетедi, екiншiден, олар керек жағдайдағы бөлшектердi қою және бұл жағдайдың реттеуi үшiн арналған. Күш беретiн сына қосуларында орындарға оның балғашығымен қаға немесе бұранда арқылы соза орнатады. Әдiске байланысты құрастырулар кернеулi және кернеусiз сыналық қосылыстар танып бiледi. Кернеулi сыналық қосылыстарда алдын ала керiлiс конуста төлкеде сырықта немесе артының отырғызуымен сағалар есебiнен жетедi. Сына үйкелiс негiзiнде күштер есебiнен жығылмай тұрады. Көлбеу оны күш беретiн қосулардағы сенiмдi сына ұстап қалуы үшiн болуы керек - 1:100 1:40 немесе 1:30.

Сұққышты қосылыс.

Бұл қосулар әр түрi сыналы болып табылады. Онда бекiткiш өзiмен ұсынатын цилиндрлiк немесе конустық сырық штифт болып табылады. Сұққыштар ептеген бұрау моменттерiнiң берiлуi үшiн қызмет көрсетедi, сонымен бiрге бөлшектер дәл өзара орналастырылуды қамтамасыз ету үшiн жалғастырылатын өзара. Конустық сұққыштар 1:50 конустықтарды алады және дүркiн-дүркiн қолданыла алады. Цилиндрлiк сұққыштар саңылауда керiлiс есебiнен жығылмай тұрады, сондықтан олардың отырғызуын тығыздық және қоюды дәлдiктердi бiрнеше рет қолдануда бұзады. Қосу сенiмдiлiгiнiң жоғарылатулары үшiн су және бұранды сұққыштарды қолданады.

Сұққышты қосылыстарының кемшiлiгi бiлiкке және төлкеде бiр уақыттағы бұрғылау және саңылауларды жазуды қажеттiлiк болып табылады, дәл келмейтiн олар өйткенi бөлек бұрғылауда. Егер аспаптар саңылауға қолдан қолданусыз қандай болмасын қыстыртылатын сұққыш болса, конустық сұққыш қосуындағы нормалы керiлiстi алынуға, 70...75% ұзындықтағы онына кiретiн бола алады. Оправаны пайдалана сұққыш балғашық арқылы орнатады, немесе баспақта. Сұққыштар бұзудың жанында алып тастауға болу үшiн, ол 1.2мм мiндеттi түйiндестiрiлетiн бөлшектердi беттiң үстiнде болады.

Қосулардың құрастыруының жанында жылжымайтын ажырамалы жабдықтар, құрал-саймандар және құралдар Құрастырулар және бұрандалық қосылыстарды бұзу үшiн қолды және механикаланған аспаптарды қолданады. Негiзгi қол аспаппен сомынды кілттер (73, а-г сурет) созылуды реттелетiн күшi бар кілттер үшiн жамылғы, домалақ, арнайы ашық бұранда кілттер болып табылады.

а- бос тұрулар; ә - трещоткалы: 1 - тұрқы; 2 - бекіткіш; 3 - сұққыш; 4 - серiппе; 5 - ендірме; 6 - жақтар; в - топсалы; г - ұңғы; д - реттелетiн бұрау моментiмен; 1 - жұдырықша; 2 - серiппе; 3 - шарик; 4 - тәрелке; 5 - қолсап

73 сурет. Сомынды кілттер

Бүйірлі кілттер (73, а суретті қара) бұрап тастау және кәдiмгi кiлтпен сомынды мүмкiн емес тартылатында сомындарды бұрап алу үшiн қолданады. Домалақ кiлттерiнiң бастары бiртұтас табандатқан бұрғымен немесе жиналмалы, сонымен бiрге бұрғымен және имек сырықпен ретiнде орындайды.

Арнайы кiлттерден (73, ә сурет ) трещоткалы, (73, в сурет) топсалы және (73, г сурет) ұңғыларды кең қолданады. Беттердiң арасындағы (73, ә сурет) корпуста 1 трещоткалы кiлтi 6 алты қырлы саңылаумен 5-шi ендірме орналастырған, 2-шi 4-шi серiппе басылатын бекітпе кiретiн саңылаулар болатын сырттан. Бекітпе 3-шi сұққышпен қайтарудан жығылмай тұрады. Бекітпе сағаттық нұсқағыш жүрiс бойынша кiлттiң айналуында орнатуды саңылауға және сомынға тiреледi айналдыра алады. Жұмыстың процессiндегi кiлттердi сомындардың созылуының жанында уақыт (салыстырғанда кәдiмгi кiлттермен) 50...60% ке сығымдап ұстайтынын қайта орналастырмайды.

Кілттер ұңғылары (73, д сурет) сомындармен және шатқалаң орналасқан ықшамдау-лардың бұрандамаларын бұрап тастауында қолданады.

Реттелетiн бұрау моментiмен кілттер қажеттi сонымен бiрге машиналар және дiрiлдеу шарт жұмыс iстейтiн тетiктердiң сомындар немесе беттi қақпақтардың беттi құбырлардың құрастыруының жанында қажеттi бiрдей күшi бар бұрандамалардың созылуы үшiн қолданады. Реттелетiн бұрау моментi бар домалақ кiлттiң құрылымы 73 суретте көрсетiлген. 1 жұдырықша сменалық домалақ кiлтпен онына қондырылған деп сапта орнатылған. Тәрелкеге 4 басатын 3-шi түйiршiк және сабы бардың жұдырықша iлiнiсуiн серiппенi 2 сыға тоқтайды жұдырықша шектi күште сығады.