Озғалыстың беріліс механизмдерін құрастыру

Тiстi берiлiстердi құрастыру

Тiстi берiлiстердiң конструкциясы және тағайындау. Тiстi берiлiс буындарымен тiстi доңғалақтар болып табылған берiлiс тетiк қозғалыстың берiлуi және жолымен тiкелей байланысудың күштерi үшiн қызметшiлер болады. Тiстi берiлiстер кең қолдануларды алды, берiлістердің басқа түрлерiнiң алдында өйткенi келесi артықшылығы болады:

• биiк ПӘК (0, 99 жетедi);

• қуаттардың берiлуi үшiн қолдануды мүмкiндiк округтық жылдамдықтарда 150 м/с ке дейiн мың киловаттқа он шақтыларына киловаттын құя түс;

• биiк кинематиялық дәлдiк; жасауды дәлдiк;

• пайдаланудың әр түрлi шарттарындағы жұмысының сенiмдiлiк және ұзақ уақытқа жарамдылығы.

Кеңiстiктегi бiлiктердiң геометриялық өстерiнiң өзара орналастырылуына байланысты тiстi берiлiстер төмендегiше классификациялайды:

• берiлістер параллел өстерiмен; (84, а, ә сурет) цилиндрлiк тiстi доңғалақтармен iске асар едi;

• берiлістер қиылысатын өстермен; (84, б сурет) конусты тiстi доңғалақтарымен iске асады;

• берiлістер тоғыспалы өстермен; (84, в сурет) бұрандалы тістері бар цилиндрлiк тiстi доңғалақтар, (84, г сурет) бұрандалы тістері бар конустық тiстi доңғалақтар, бұрамдық доңғалағы және (84, д сурет)бұрамдықпен iске асады.

Берiлудi тiстiң профильсiнiң формаларына байланысты эвольвенталық, iлiктiрумен Новиковтың, циклоида болады. Тарату ең үлкен эвольвенталық iлiктiрумен тiстi берiлiстердi алды. Доңғалақ тоғынында орналастырылуларға байланысты тістерді (84, а, б сурет) түзулермен берiлу, (84, ә сурет ) қисық, шевронды және (84, в, г сурет) бұрандалы тістермен танып бiледi. Айналма қозғалыстың өрнектеулерi үшiн тiстi доңғалақ рейкалы берiлулердi қайтарымды-iлгерлемелi қолданады (84, е сурет) тақтайша. Жұмыс жылдамдығына байланысты келесi тiстi берiлiстер танып бiледi: (округтық жылдамдық 3 м/с ке дейiн) жай жүретiн; (3...5м/с округтық жылдамдық) орташа шапшаң; (округтық жылдамдық 15 м/с) жүрдек.

а- цилиндрлi түзу тістермен; ә - цилиндрлi шевронды тістермен; б- конусты түзу тістермен; в - цилиндрлi бұрандалы тістермен; г - конусты бұрандалы тістермен, д - тістегерішті; е- төрткілдешті

84 сурет. Тiстi берiлiстер

Құрастыру түсетiн тiстi доңғалақтарға және тiстi берiлiстерге келесi техникалық талаптардың көрсетедi:

• бояуға доңғалақтардың тістері бақылауда байланысуды тiстiң кемiнде 0,3 ұзындығы және 0, 6.. 0, 7 құрайтын беттi алуы керек. тiстiң биiктiгi;

• радиал да (қалай радиал, сол сияқты) доңғалақтардың соғуы;

• тiстi доңғалақ астында бiлiктердiң өстерi (цилиндрлiк берiлу үшiн) өзара параллел немесе (конустық тiстi берiлiс үшiн) өзара - перпендикуляр болуы және бiр жазықтықта жатуы керек;

• доңғалақтар зубьелердiң арасындағы өлшемi берiлудi дәлдiктiң дәрежесiнен тәуелдi болатын және тиiстi анықтамалардың кестелерi бойынша анықталатын саңылау болуы керек;

• жиюлы жиынтық бiрлiк бос жүрiсте және жүктемемен сынап көруi және берiлудi жұмыстың байсалдылық және шусыздығы, сонымен бiрге мойынтрек тiректерiнiң шамалы қыздыруы қамтамасыз етуi керек. Тiстi доңғалақтарды жасау және берiлудi құрастыруды дәлдiк МЕСТ талаптарға сәйкестеуi керек. Цилиндрлiк тiстi берiлiстi құрастыруды технологиялық үдерiс келесi операциялардың орындауы тұрды:

• егер жиналатын конструкцияларда құрама тiстi доңғалақтардың қоюы ескерiлсе тiстi доңғалақтың құрастыруын;

• тап қалған жағдайдағы бiлiк және олардың бекiтуiне доңғалақтардың қоюын;

• тiстi доңғалақтармен бiлiктердiң монтажы оларға орнатылған корпуста;

• цилиндрлiк тiстi доңғалақтары бар жиюлы түйiннiң реттеуi;

• цилиндрлiк тiстi берiлiстi құрастыруды сапаны бақылау.

Құрама тiстi доңғалақтарының құрастыруын (85 сурет) 1, 2 тiстi тәжiмен күпшектiң дисгiне сығымдап қысылған деп тiстi тәждi пресстеп кiргiзуден бастайды.

Күпшектiң дисгi туралы тәждiң бiлiктi жағдайының бекiтулерiнiң жанында күпшектерде буртты пайдаланады. Қиғаштанудан аман болу үшiн және тiстi тәж пресстеп кiргiзудiң жеңiлдiктерi тәждiң пресстеп кiргiзуi кейiн май шомылғыда немесе жоғары жиiлiктi токтермен 150°С ге дейiн әдетте қыздырады тұрақты болттардың диаметрi диаметрi аз 4 уақытша болттарды күпшектiң дисгiнде бекiтедi. Уақытша бұрандамалар немесе мезгiл астында саңылауларды бұрғылайды және күпшектiң дискiне баспақтап кiргiзуден кейiн оюдың қияды.

а- күпшекте тәждi бекiтe; ә - ернемекке тәждi бекiту; 1, 5- тiстi тәждер; 2 - күпшек; 3 - тоқтатқыш; 4 - бұрандама; 6 - бiлiктiң ернемегі

85 суркт. Құрама тiстi доңғалақ

Тiстi тәж уақытша бұрандамаларда немесе тоқтатқыштарда құрастырулардан кейiн радилдық соғуға күпшек туралы оның жағдайы тексерiс нәтижелерi бойынша түзете тексередi. Содан соң тiстi тәжді уақытша бұрандамалармен бекiтедi. Күпшектегi уақытша бұрандамалар немесе тоқтатқыштар дәйектi түрде босалатын саңылаулары 4 немесе мезгiлдiң қоюдың оларындағы тұрақты бұрандамаларына 3 кондуктор арқылы жазып, жоңқалап қияды. Содан соңы барлық уақытша бұрандамаларды немесе тоқтатқыштарды тұрақты алмастырады, динамометриялық кiлтпен тұрақты бұрандамаларды тартады.

Тұрақты бұрандаларды және тоқтақыштарды қоюларынан кейiн радиустық соғуға бiржолата тiстi сақиналарды тексередi. Машиналардың конструкцияларындағы жиi (85,ә сурет) бiлiктiң ернемекте тiстi тәжді бекiтпені пайдаланадыi. Тiстi доңғалақтың монтажы осы жағдайда сол тiзбек арқылы апарады, күпшектiң дискідегi тiстi тәждi монтаж бұрандамалармен бекiтпемен жүргізеді.

Конустық тiстi берiлiстерді екi бiлiктердiң арасындағы қозғалыстың берiлуiн iске асыруға сол әдеттегiдей геометриялық өстерімен кеңiстiк қиылысатын бұрыштардың астында 90° қолданады. Конустық тiстi берiлiстi (86 сурет) келесi негiзгi параметрлердi мiнездейдi: бiлiктi берiлiс бұрышының межелерi 8, бастапқы конусының бұрышы берiлудiң доңғалақтардың әрқайсылары үшiн орт.; тiстi iлiктiрудi модул; берiлудiң тiстi доңғалақ-тарының тістерінің саны; l жасаушы бастапқы конустың ұзындығы, берiлудiң доңғалақ берiлетiн күштерден сүйене анықтаған.

δ- бiлiк аралық берiлiс бұрышы; және φ₂ - бастапқы конустардың бұрыштары; l - бастапқы конус жасаушы ұзындық

86 сурет. Конусты тiстi берiлiстiң iлiктiрудiң элементтерi

Цилиндрлiк берiлулерге ұқсас техникалық талаптарға конустық тiстi берiлiс көрсетiлетiн техникалық талаптар. Конустық тiстi берiлiстi құрастыруды технологиялық үдерiс келесi жұмыстардың орындауын ескередi:

• біліктерде тiстi доңғалақтарды орнату және бекiту;

• тiстi доңғалақтарды бiлiктердi корпуста орнату;

• оның жұмысының байсалдылығының қамтамасыз етуiн мақсатпен тiстi iлiктiрудi реттеу.

Конустық берiлудiң тiстi доңғалақтары бiлiкте орнатады және әдiстермен, цилиндрлiк берiлудi тiстi доңғалақты орантады. Конустық тiстi доңғалақтың бiлiгi және бар болуға қоюды дұрыстық радиустық соғу өкше (87 сурет) байланысуды орналастырылу бойынша эталон доңғалағымен байланысуға конустық тiстi доңғалақ ендiре анықтайды.

а - дұрыс iлiктiруде; ә- берiлуде жеткiлiксiз саңылауда;

б, в - терiс орта аралық қашықтықта; l - тiстiң ұзындығы; h - тiстiң биiктiгi

87сурет. Орналастырылу конустық тiстi берiлiстi бояуға байланысу бақылауда өкше

Конустық тiстi берiлiстiң тiстi доңғалақтарының нормалы жұмысының қамтамасыз етулерi үшiн доңғалақтар тістердің арасындағы 1 бүйiрлеу саңылау реттеу керек.

Бұрамдықты берiлiс бұрандадан тұрады, бұрамдық деп аталатын j, және өзiмен ұсынатын цилиндрлiк қисықтiс доңғалақтың әр түрлігін ұсынады. Бұрамдықтың бұрандасы бір немесе көп тесiктi, оң немесе сол бола алады.

Бұрамдықтың бұрандалы сызығының көтерiлу бұрышы доңғалақтың тістерін көтерiлу бұрышына сәйкес келедi. Төртке батуларды бұрандалы сызықтың көтеруiн оң бағытпен және санмен берiлу бiр жағдайлардың көпшiлiгiнде қолданады.

Бұрамдықты берiлiстер үшiн бұрамдық көмiртектi немесе (қаттылығы HRC 58...63) келесi қыздыру өңдеуiмен қоспаланған болаттарынан даярлайды. Легірленген болаттардан жасалған 15Х; 20Х; 12ХН2; 12ХГТ; 20ХФ және көмiртектi болаттар шынықтыратын 40 және 45, (қаттылық HRC 45...55) бұрамдықтар аса таралған болады.

Бұрамдықты берiлiстерге келесi техникалық талаптарды көрсетедi:

• бұрамдық доңғалағы және бұрамдық тістердің профиль және адымдар дәл келуі үшiн керек;

• бұрамдықтың тiсiнiң байланысуы және бұрамдық доңғалағының ұзындығы доңғалақтың тiсiнiң кемiнде 2/3 ұзындығын құрау керек;

• радиал және домалағы бұрамдық доңғалағының соғулары берiлудi дәлдiк сәйкес келуi керек;

• қашықтық межелердiң есептiк мәндерге сәйкес келуi және кiру рұқсаттары шектен шығуы керек деректер беру үшiн қойылған;

• бiлiктердiң өстерi саңылаулардың өстерiмен корпуста сәйкес келуi және 90° бұрышымен қатынас бойынша бiр-бiрiне орналасуы керек;

• берiлісті тексерудiң жанында байсалды және дыбыссыз жұмыс iстеуi керек; мойынтрек-тердің қыздыруын температура жүктемемен берiлудiң сынаулары уақытында 60°С аспауы керек.

Бұрамдықты берiлiстердi құрастыру суық немесе ыстық күйде күпшекте тiстi тәждi қоюдан жағдайлардың көпшiлiгiнде бастайды. Тiстi тәж күпшегiнде бекiткiш тiстi тәж цилиндрлiк тiстi доңғалақтарының бұрандамаларымен тура бекiткiш сияқтыларды бұрандамалар арқылы жүзеге асырады. Радиустық соғуға бұрамдық доңғалағының тоқтақыштардың қоюларынан кейiн тексередi. Бұрамдықты берiлiстi құрастырудың жанында бұрамдық және бұрамдық доңғалағының дұрыс iлiктiруiмен әсiресе маңызды қамтамасыз ету. Ол үшiн қашықтықтың олардың өстерi және межелердiң айқастыруын бұрыш сызбалар талаптарға сәйкестеу үшiн керек. Бұрамдық доңғалағының орташа жазықтығы бұрамдықтың бiлiгiмен сәйкес келуi керек, iлiктiрудегi бүйiрлеу саңылау - техникалық талаптарға сәйкес келу. Бұрамдық және бұрамдық доңғалағының құрастыруының алдында олардың қоюы және бұл саңылаулардың өстерiнiң өзара орналастырылуы үшiн бiлiк аралық қашықтық корпуста тексеру керек. Бiлiк аралық қашықтық корпуста орнатылатын арнайы оправалар (88,а сурет) 7 және 2 көмегiмен тексередi. Микроөлшегiш нутромерiмен 3 оправалар арасындағы қашықтықтарды өлшейдi:

А = Н + (D + d)/2.

а- аралық қашықтық; ә - өстердiң айқастыру бұрышы; 1, 2- арнайы оправалар; 3- микроөлшегiш нутромер; 4 - рычаг; 5 - индикатор; D, d - оправалардың диаметрлерi; Н - оправалар арасындағы қашықтық; m, n - бақылаудың нүктесi

88 сурет. Тұрқыда бұрамдықты редуктордың саңылауларының өстерiнiң орналастырын бақылау

Өстердiң айқастырулары бұрыштың тексеруiн (88, ә сурет) төмендегiше жүзеге асырар едi. Бұрамдық доңғалағының бiлiгi және бұрамдық орынына оправа бiрiне 5 индикаторымен 4 тетiктердi киетiн 1 және 2 корпуста орнатады. Индикатор аяқ болғандай етiп тетiк түрiнiң нүктелерi m және n , оправаның бетiндегi l орнатады, корпустан қарсы қарама қарсы жақтан.

Нүктелер индикатордың бiрдей көрсетулерi бұл бiлiктер 90° бұрыштарымен тоғысқан туралы куәландырады.

Тiстi берiлiстердiң сапасын бақылау

Цилиндрлi тiстi берiлiстi құрастыруды бақылау. Бiлiктердiң тiстi берiлiстi дұрыс iлiктiру, өстер арасындағы қашықтығы қамтамасыз етуге үшiн iлiктiрудiң тiстi доңғалақтарының бастапқы дөңгелектерiнiң диаметрлерiнiң жартылай сомасына теңелуi керек; бұдан басқа, бiлiктердiң өстерi өзара параллель болу керек.

Тиiстi өстер арасындағы қашықтық берiлулердi құрастыратын корпуста шыдау керек.

Өстер арасындағы қашықтық корпуста 1 және 3 калибрларды пайдалана және 2 штихмас немесе (89, а сурет) 5 штангенциркүль өлшеуге болады.

Өлшем егер микроөлшегiш штихмас көмегiмен 2 өткiзедi, онда калибрлар арасындағы қашықтыққа 1 және 3 диаметрлердiң жартылай сомаларын тұздықтайды калибрлi; егер өлшемдер процесстерде штангенциркүлдi пайдаланса, онда сыртқы беттердiң арасындағы өлшенген қашықтықтан олардың диаметрлерiнiң жартылай сомасын тартып алу калибрлi. Өстер берiлу құрастырған корпус саңылауларды өстер арасындағы қашықтық екi тараптардан да және олардың айырымы бойынша анықтайды қаншалықты параллел өзара өлшейдi.

1, 3, 8 - калибрлар; 2 - штихмас; 4, 6, 9, 10 - индикаторлар; 5 - штангенциркуль;

7 - бұрандалар; 11 - тексерiлетiн тiстi доңғалақ; D, D_t - құралбіліктердің диаметрлерi;

l1, l2 - құралбіліктер арасындағы қашықтық; А - бiлiк аралық қашықтық

89 сурет. Тұрқыда саңылаулардың орналасуын ( а) бәсеңдеткіш және (ә ) тiстi доңғалақтардың согуын тексеру сұлбасы

Саңылаудың өстерiне корпустың негiзiнен қашықтық диаметрлердiң есепке алуы бар шеткi ұзындық өлшемдерiнiң блогi бойынша күйiне келтiредi калибрлi индикатор 4, арқылы өлшейдi. Радиал және домалағы соғуларға қойылған тiстi доңғалағы бар бiлiктiң тексеруiн орталықтардағы немесе (89, ә сурет) призмаларда өндiрiп алады. Соңғы жағдайда ол төмендегiше жүзеге асырады. Бiлiк призмада және бұрандалармен орнатады жағдайларды реттейдi призмаларды. Бiлiк индикатор бойынша параллель сынау тақтасына шығарып қояды. Индикатор табандысын 9, индикатордың аяғы 8, калибрымен байланыс жасайтындай етiп орнатады тiстi доңғалақтың тістерімен 11, аралық және индикатордың нұсқағышының айналымын бiр-екiге керiлiстi жасалады. Доңғалақты айналдыры топырлап және айырымы бойынша радиустық соғу анықтаған индикатордың көрсетуi калибр бiрнеше тістерден кейiн басқа жерге сала бекiтедi. Бiлiктi соғуды тексерудi индикатор 10 бойынша жүзеге асырады.

Корпусты бөлшектерде саңылаулардың өстерiнiң кешендi бақылауы үшiн арнайы құралды өте орынды - (90 сурет) центратор қолданылады. Корпусты бөлшектi шет бойынша құралдың негiздеулерi үшiн 9, платиктердi пайдаланады, тексерiлетiн саңылаудағы оның ортаға келтiруi 1 және жабысуды жиыстырманың аяғында 4 қысқыштармен жылжымалы жиыстырмада 10 және 11 орналастырған 8 шошағы арқылы жүзеге асырады. Ол 13 саңылауды бiлiкпен айналдырықтың қосарланулары үшiн тетiк арқылы 14, 2, штангасы бойынша көлденең бағыттарда орын алмастырады. Айналдырықпен 3 бiрге корпус 5, қарнақпен ұзына бойына бағыттарда орын алмастырады. Саңылау туралы айналдырықтың 7, жағдайы және 6 индикаторымен ұзартқышта өлшеу ұштармен тексередi, айналдырығы бар олардың орыны не үшiн соташық арқылы 12 қолдан бұрады. Нұсқағыш айналдырық ортаға келтiрiлген күйiнде шәкiл туралы жылжымайтын болып қалады.

1, 4- жылжымайтын және жылжымалы сәйкесiнше тартпалар; 2 - қарнақ; 3 - тұрқы;

5 - сермер; 6 - индикатор; 7 - ұзартқыш; 8 - ұстатқыш; 9 - құйылмашықтар; 10, 11 - қыспақтар; 12 - соташық; 13 - айналдырық; 14 - иінтірек; 15 - жылжымайтын тартпаның шығыңқылығы

90 сурет. Саңылаулардың тұрқыда бәсеңдеткіштің кешендi бақылау үшiн аспап

Өте маңызды сүңгiмен немесе индикаторлармен жүзеге асыратын берiлудегi бүйiрлеу саңылауды анықтау тiстi доңғалақтардың монтажында корпуста болып табылады.

Жиюлы тiстi берiлiстi iлiктiрудi сапа бояуларға тексередi. Кiшiсi доңғалақтың тістері бояулар кiлегейлейдi және бiр айналымға берiлулердi бұрады. Кездесетiн тiстi доңғалақта таңбалықтар бойынша осыдан кейiн құрастыруды сапа туралы қойылған нормалары бар алған таңбалықтар салыстыра соттайды. Кездесетiн тiстi доңғалақтағы орташа дәлдiктiң берiлулерiнiң бояудың таңбалықтары үшiн әдетте тiстiң бүйiрлеу бетiнiң бөлiгi орташа орналасуы және 50...60% биiктiк және (91, а сурет) тiстiң кемiнде 70% ұзындығы құрауы керек. Байланысудың орналастырылуларына байланысты цилиндрлiк тiстi берiлiстi құрастырудың келесi мiндерi орнатуға өкше болады:

• дақ байланыстың (91, ә сурет) тiстен бiр жағынан орналастырар едi. Бұл тістерді мойынтректерге немесе саңылауларды қиғаштану кесуде доңғалақтардың қиғаштануы туралы корпуста куәландырады. Өкше байланысуды жағдай егер тiстi доңғалақтың бұрылысында 180° бұлжымайды, онда саңылауларды өс корпуста қайта шапқан; берiлудi осы жағдайда талқылап, саңылау қайтадан қашап кеңiтiп және төлкенiң оларында баспалау керек.

В - тiстiң ұзындығы; А- байланыс дақтың ұзындығы; С- байланыс дақтармен арасындағы қашықтық; Н - тiстiң биiктiгi; h_орт - байланысу өкшенің орташа биiктiгі

91 сурет. Цилиндрлi тiстi берiлiстiң құрастыру кезінде (а) сапалы және (ә-в) сапасыз орналасу байланыс дақтар

•байланысу дақ (91,б сурет) тiстiң жоғарғы бөлiгiнде орналастырған. Себеппен бұл бiлiктi қашықтығының межелерiнiң мойынтректерге өте үлкен радиал саңылауы, сәйкессiздiгi бола алады сызба корпуста қойылған. Берiлудi саңылау талқылап, қашап кеңiтiп және төлке баспалауға керек;

• байланысу өкше (91, в сурет) тiстiң аяғында орналастырған. Бұл техникалық талаптарға тiстiң қалыңдығы жеткiлiксiз радиал саңылауы туралы сәйкессiздiктiң нәтижесiнде куәландырады. Бiр немесе екi тiстi доңғалақ осы жағдайда алмастыру керек.

Конусты берiлiсті құрастыруды бақылау. Берiлудi тараудың аттары құрастыруды сапа бояуларға тексередi бүйiрлеу саңылау сияқтығаннан кейiн реттеген. Кiрбiк бояулар ол үшiн берiлудiң доңғалақтардың әрқайсыларының екi тiстерiнде келтiредi, және де тістерді олардың арасындағы таза тітердің саны көбiрек болуы мүмкiн таңдауға тырысады. Берiлудi жұмыстарды тiстi доңғалақтың бояуының ұруларынан кейiн бағытында бұрады және (байланысудың дақтарына) бояудың таңбалықтары бойынша берiлудi құрастыруды сапа туралы соттайды.

Байланысу дақ жақын оның нәзiк аяғына тiстiң бүйiрлеу бетiнде орналасуы керек, бiрақ оған дейiндi жетпеу. Байланысу дұрыс құрастырудың жанында өкше (биiктiкке және ұзындық бойынша) тiстiң кемiнде 70 % ауданы орналасуы керек.

Бұрамдықты берiлiстi құрастыруды бақылау

Жиюлы берiлудi құрттың бiлiгi бар бұрамдықты доңғалағының орташа жазықтығының қосарлануына тексеру үшiн, бояуға бақылаулар өткiзедi. Бұрамдық тістердің бетке бояуларды келтiредi және бұрамдық доңғалағы тістерінде таңбалықтар бойынша оның бұрылысынан кейiн бұрамдық және доңғалақтың өзара орналастырылуы туралы соттайды. Бояуды дұрыс жиюлы берiлудiң жанында доңғалақтың әрбiр тiсiнiң кемiнде 60% бетi жабуы керек. Егер доңғалақтың орташа жазықтығы бұрамдықтың өстерi туралы жылжытса, онда байланысу өкше доңғалақтың орташа жазықтығынан оңға немесе солға жылжиды. Бұрамдық және бұрамдық доңғалағының iлiктiруiндегi бүйiрлеу саңылауларды бұрамдық жылжымайтын доңғалақта бұра анықтайды.