Олды және механикалық кесу немесе кесіп алумен

Кесу қол қайшылары, қашау немесе арнайы механикалық қайшылар көмегiмен екi жеке бөлiктерге (затты ) материалдың бөлiнуiнiң операциясы деп аталады.

Кесу алумен қолмен немесе механикалық қол ара немесе дөңгелек ара көмегiмен (затты ) материалдың бөлiнуiнiң операциясы деп аталады.

Металлдың кесiндiлерi үшiн ең оңай аспап кәдiмгi қол (35-шi сурет) қырықтық болып табылады, (жоғарғы шаншып аударатын шет оңнан солға немесе төменгi шаншып аударатын шет сол жақта) оң және сол болады.

35 сурет. Металлдарды кесу үшiн қолды қайшылар

Қырықтық шеберүстелге бекiтiлген қолды немесе тұрақты бола алады. Механикалық құрылымдарға және жабдыққа дiрiлдi қырықтық жатады және машинкалар, тұтқалы механикалық қырықтық, сонымен бiрге көлбеқайшылы қырықтық және баспақтар жатады.

Қалыңтырлы материалды кесу, фасонды бөлшектердi кесу әсiресе, газды ацетилен - оттек оттығымен өндiрiп алады, бiр қатар жағдайда - арнайы фрезалармен тағы басқалар фрезерлiк станоктерде бармақ.ты шыбықты материалдың кесуi кесiлетiн кескiштермен токарь станоктерiнде өндiрiп ала алады. Құбырларды арнайы құбыр кескiштермен өндiрiп алады. Материалдарды кесу үшiн тағы басқа тетiктер тұрақты немесе жайылмалы шеңберi бар қолды және механикалық қол аралар, таспа сияқты ара, дөңгелекті араларды қолданады.

Қолды қайшылар 1 мм ге дейiн қалыңдықты қаңылтырды кесу және темiр жазықты үшiн қырықтық қызмет көрсетедi, сонымен бiрге сымды кесу үшiн. 5 ммге дейiн қалыңдығымен жапырақты материал тұтқалы қайшыларға бiлемдейдi, қалыңдықпен материал 5 мм ден астам - механикалық қайшыларға қызмет көсетеді. Шаншып аударатын шеттердiң кесуiн алдында маймен сылау керек.

Шаншып аударатын жиiрек қайшылардың ұштауын бұрыш сипат және бiлемделетiн металлдың маркасы және материалдан тәуелдi болады. Бұл бұрыш аз болған сайын сол материалға қайшыларының шаншып аударатын шеттерi жеңiлдеу кесiп орнатады, керiсiнше. Шаншып аударатын шеттер ұштаулар жанында дегенмен аз көмiр жылдам уатылып бiтедi. Ұштауды бұрыш iс жүзiнде сондықтан шектердегi 75-85^о таңдайды.

Қайшылардың топастанған шеттерiн тегiстеу станоктерiнде ұштайды. Фомкалардың арасындағы ұштау және таратуды дұрыстықтарын қағазды бiлемдей тексередi.

Қолды қол арасы тұрақты немесе реттелетiн жақтаушадан, сап және қол ара полотнодан тұрады. Төсем екi болаттан жасалған бағытсұққышты, бұрандама және сомын-қосқұлақ көмегiмен бекiнедi. Сомын мен бұрандама полотноны керiлу үшiн (36-шы сурет) қызмет көрсетедi.

1, 5 - тiлiктермен бастары; 2 - құлақты бұранда; 3 - жақтауыш; 4 - қолсап; 6- қол ара төсем

36 сурет. Қол ара

Қолды ара төсем - бұл шынықтырылған жұқа болатты жолақ қалыңдығымен 0,6 дан 0,8 мм дейін, 12-15мм енi және ұзындығымен 250-300 мм кесiлген тістерімен көлденең бір немесе екі шеттерін. Қол арағышты станокты полотно 1,2- 2,5мм қалыңдықты, 25-45 мм енi және 350- 600 мм ұзындығын алады. Төсем тiстері келесi бұрыштармен бейнеленедi: қолды қол ара полотносы үшiн алдынғы бұрыш 0^о , артқы бұрыш 40–45°, адымы 0,8 мм, тістің ажырау ені 1,2- 1,5 мм; қол арағыштың станокты полотнолары үшiн алдыңғы бұрыш 0–5° , артқы бұрыш 35–40°, тiстiң ұштау бұрыш 50–55°, тістердің адымы 2-6мм. Тістер ажыратылып қойылған толқын тәрiздi болады.

Жұмсақ металлдар және жасанды материалдар үлкен адымның тістерімен қол арасымен, ал қатты және нәзiк материалдары – майда адымды тістерімен кесіледі. Қолды арағыштар инструментальды жоғары көмiртектi болаттардан У10, У12, У10А, У12А, ерекше жауапты жұмыстар үшiн - болаттардан Р9, Х6ВФ, Х12Ф1, вольфрамды және хромдыдан орындайды. Тістерді ойықтардан кейiн қаттылыққа дейiн шынықтыруға (тек қана тітерді) толық немесе жартылай HRC 60- 61 душар болады. Төсемнің жұмыс ұзындығы оның ұзындығын 2/3 шақты құрайды. Қол арағыштың полотносының өзіне тiсi сүргiлейтiн (37 сурет) кескiш болады.

а- екi жақты; ә - бiр жақты

37 сурет. Кесiлген тістерімен төсемдер

Материалды кесумен немесе материалды кесу алдында, оның сызбасымен таңбалап немесе белгi салумен белгiлеуге дайындау керек. Кесудi процесстегi қол араның қиғаштануы сызаттың пайда болуы немесе полотноның сынуын себеппен қызмет ете алған полотноның айналмасының түбегейлi кернеулерiн шақырады. Кесудi төсемдегі бiр немесе бiрнеше тістердің сынулары жағдайда, ұсатылған тістер полтноны сырланған ажарлап суырып алу керек. Осыдан кейін полотноларды қолдануға болады.

Үлкен диаметрдi құбырларды кесуiн құбырды бiртiндеп бұрылысымен мiндеттi түрде орындау керек: басқа жағдайда тістерді сыну болуы мүмкін. Радиус бойынша қыстырмамен болмашы күш күйдiрiлетiн құрал-саймандары қыспақтардағы нәзiк құбырды жаншылуын аладуға бекiту керек. Құбырларды кесу үшiн табандатқан және аз адымның өткiр тісті полотноны қолдану керек. Егер кесу сызық металлдың бетiне бұрышымен кетсе, кесудi осы тараптан және басқа бастауға үзу керек. Бастапқы кесу материал бойынша полотноның сырғ үш қырлы егеумен жасау керек. Құбыр кескiш - бұл (38 сурет) құбырларды кесуi үшiн құрал. Құбыр кескiштер әртүрлi түрлерде болады: бiр, - екi және үш пышақты, сонымен бiрге шынжырлы болады.

а- үш пышақты; ә- бiр пышақпен және екi аунақшаларымен

38 сурет. Пышақты құбыр кескiштер (аунақшалы)

Шаншып аударатын бөлiктiң рөлi құбыр кескiште қамалған шеттерi бар аунақшаны орындайды. Үш пышақты жақтан тұрады, қайсыда екі пышақ-аунақшадан, құрсамалар, бір аунақша, қолсапар және рычагтар болады. Құбырға бекiтiлген қыспақтар немесе сазды құрал-сайманда құбыр кескiштер үстiне қояды және тiреуге дейiн сап арқылы созады. Тербелмелi немесе пышақтардың тетiктiң айналма қозғалысы және бiртiндеп жақындауымен құбырдың кесiндiсiн өндiрiп алады. Бiр қалыпты және құбырдың кесуін үрiм-бұтақты шынжырлы құбыр кескiш көмегiмен алуға болады.

Аспапты кесу және материалдың кесуiнiң жанында қауiпсiздiктер мақсаттардағы, қыспақтар немесе құрал-саймандардағы материалды дұрыс және берiк бекiтiп, сонымен бiрге жақтаулық арасының сабы дұрыс және қатты тұндыруға тексеру керек. Механикалық қайшылардың жанында қауiптi орындар қаппен немесе қалқандармен жабады.

Механикалығы әдейi үйретiлген қызметкердi пайдалану арналған қырықтық нұсқауға сәйкес қызмет көрсетедi.