Дәріс. Әлеуметтік жұмыс әдістерінің жіктелуі.

Леуметтік жұмыскөптеген шет мемлекеттерде функционалдымамандандырылған қызметтүрінде басталған. Бірақ 1940-1950 жылдары психологиялық және социологиялық теорияның қарқынды даму әсерінен әлеуметтік жұмыскерлердің әдістемелік мамандандарылуы біржолата қалыптасты (индивидуалды, топтык әлеуметтік жұмыс және қауымдастықпен жұмыс ). Үш дәстүрлі әдістерді жақтаушылардың әрқайсысылары өз теорияларына сәйкес көмек көрсетудің өзіндік тәсілдері мен кәсіби шеберліктерін байланыстыруға мүмкіндік алды: «индивидуалды» жұмыскерлер тұлға және сананың әртүрлі теорияларына сүйенді; «топтық» — адамдардың өзара әрекеттестігін әлеуметтік -психологиялык түсуіне иек артты; ал қауымдастықты ұйымдастыру сферасындағы мамандар әлеуметтік концепцияларға сүйенді. Нәтижесінде қайсыбір әдістемелік бағдарланудың өкілдері өзара сәйкестенуі қиын түсініктер мен категорияларды қолдана отырып, өздерінің іс — әрекетін координаттың түрлі жүйелерінде ұғына бастады. Әрине, осы үш әдісті бір-бірінен ажырату әлеуметтік жұмыскердің не істейтінімен емес, олар әрекеттесетін адамдар санымен байланысты. Басқаша айтқанда, іс -әрекетті емес, жұмыс түрін немесе қызмет бағытын сипаттайды. Осындай бөліну іс - әрекет бағыты мен мазмұнын толық ашпай, әлеуметтік жұмыскердің клиенттің проблемасының маңызын есепке алмай және соған сай шешімнің технологиясына өзара әрекеттестігін ерікті түрде шектейтіндігі үшін кәсіби бірлестік тарапынан осы уақытқа дейін сынға ұшырап келеді. Бірак интегративті моделді ізденіс тенденциясының жақындауына қарамастан, әлеуметтік жұмыстың индивидуалды әлеуметтік жұмыс, топпен әлеуметтік жұмыс және бірлестіктермен (қауыммен) әлеуметтік жұмыс деп бөлінуі қазіргі кезге дейін сақталуда.Индивидуалды әлеуметтік жұмыс.Индивидуалды әлеуметтік жұмысқа байланысты бағыттар өзара әрекеттестікті ұйымдастырудың принциптері мен негізгі жағдайлардың реті бойынша айрықшаланады. Психоаналитикалық бағыт әлеуметтік жұмыскерден клиентттің интрапсихикалық динамикасының анализін және ішкі тұлғалық копфликтілерді шешуде көмек көрсетуді талап етеді. Психоәлеуметтік бағыт «тұлға — элеуметтік ортада » тәрізді кешенді проблемалы жағдаятты жан — жақты зерттеуге және әлеуметтік диагноздың әлеуметтік жұмыскердің көмек көрсетудегі тиімді әрекетінің шарты ретінде қойылуына табап тірейді. Функционалды багыттың өкілдері алдыңғы көзқарасқа қарсы шыға отырып, тұлғаға да, жағдаятқа да байланысты жан-жақты диагностика мүмкін емес деп есептейді. Сондықтан әлеуметтік жұмыскер клиентке өзінің сауалын әлеуметтік жұмыскер нақты әлеуметтік қызмет немесе агенттіктің өкілі ретінде орындайтын функциялармен ара қатынасын белгілеу үшін көмектесу керек. Проблеманың шешілуіне негізделген бағыт өзінің басты назарын клиенттің интеллектуалды күш жігерін оның проблемалы жағдайына байланысты нығайтуға және оны өмірдің күрделі жағдаяттарынан өз бетінше жол табуға үйретуге аударады. Бихевиористік бағыт өздерінің теориялық бағдарларына сәйкес өз назарын клиент мінез — құлығының дезадаптивті моделдеріне және олардың коррекциясына тұрақтандырады. Жоғарыда аталған бағыттар іс — әрекет принциптерінің сыртқы өзгешелігі, сонымен қатар диагностикалық және әдістемелік процедураларды қолдануда өзара бірін — бірі жоққа шығарушы болып табылмайды.

Бастапқы теориялық постулаттарына тәуелсіз олардың барлығы әлеуметтік жұмыскер мен клиенттің өзара әрекеттестігінде :1) алғашқы коммуникацияның орнатылуын ( эмоционалды және
интеллектуалды байланыс );2) проблемалы жағдаятты зерттеу мен талдауды ;3) бірлескен жұмыстың мақсаты мен міндеттерін анықтауды ;4) индивидтің әлеуметтік қоршаумен және / немесе өз — өзімен өзара
қарым — қатынасының түр өзгертуін ;5) бірлескен жұмыстың нәтижесі мен дамуының бағасын шамалап
ұйғарады.Бұл бағыттар көмектің алуан түрлеріне бағытталған , мәселен , жоғары мамандандырылғац психо — педагогикалық көмек талап ететін жерлерде жүзеге асырылады. Психосоциалды және « проблемалы бағыттанған » бағыттардың диагностикалық тереңдетілген жүмыстары олардың маңыздылығын айқындай түседі.Топпен әлеуметтік жұмыс топтың іс — әрекетінің басымды мақсаттарына байланысты ұйымдастырылады.Топ азаматтық жэне құқықтық мақсаттардың кең контекстегі жалпы мәнді жетістігіне бағытталуы мүмкін. Бұл жағдайда әлеуметтік жұмыскер топтың сыртқы байланыстарының координаторы жэне ұйымдастырушысы ғана болып табылады.Топтың мақсаты оның мүшелерінің интенсивті және рефлексивті қарым -қатынас әсерінен жеке тәжірбиелері мен өзіндік сана аясының кеңеюі болуы мүмкін. Бұл жерде топ « қарым-қатынастың лабораториясы » ретінде көрінеді және әлеуметтік жұмыскердің іс -эрекеті топтық дискуссия немесе тренингті жүргізуші мен ұйымдастырушы ретінде топішілік өзара әрекеттестікте тұйықталып қалады. Ақырында, топ индивидтерді ұқсас кызығушылықтары мен ұмтылыстары бар адамдармен мәнді қатынасқа енгізудің шынайы тәсілі ретінде қарастырылуы мүмкін. Сонымен қатар осы жағдайда элеуметтік маңызды мақсатқа жетудің құралы және индивидуалды өзіндік даму мен өзгерудің стимулы болып та көрінеді (топпен жұмыстың кешенді моделі). Әлеуметтік жұмыскер топтың сыртқы белсенділігі жағдайында да және оның мүшелерінің өзара әрекеттестігінде де делдал рөлінде болады.Осылайша, топпен әлеуметтік жұмыс :топтық іс — әрекет тәжірбиесі мен ортақ маңызды мақсатқа жетуде топ мүшелерінің әлеуметтік белсенділіктерін ұйымдастыру ;интенсивті және рефлексивті қарым -қатынаста өзіндік сана мен индивидуалды тәжірбиенің аясының кеңеюі;топтың продуктивті,шығармашыл жэне дамушы іс-әрекетке ендеуі есебінен жүзеге асырылады.Бірлестіктегі әлеуметтік жұмыс әлеуметтік жұмыскерлердің іс-әрекетке қатысуы арқылы ұйымдастырылады:

• адамдардың жергілікті, географиялық шектеулі бірлестігінің дамуы бойынша ешбір ортақ маңызды мәселелермен салыстырғанда жеке және топтық қатынастарды координациялау мен ынталандыру арқылы ;

• әлеуметтік жоспарлау , әртүрлі мекемелердің әлеуметтік білім беру мәселесі бойынша әрекеттердің стратегияларын жасау және денсаулық сақтау мен қорғау бойынша ;

Тұрғындардың осал топтарының негізгі азаматтық құқықтарының жүзеге асуына кедергі келтіретін қолданыстағы заң шығарушы және ұйымдастырушы тәжірбиенің өзгеруіне бағытталған қоғамдық компаниялар мен көпшілік әлеуметтік акцияларды ұйымдастыру бойынша; Индивидуалды менеджмент процесінде әлеуметтік жұмыскер келесі міндеттерді шешеді:1) проблеманы табу әдісне клиентпен байланысты орнату ;2) клиенттің өтініштерін орындау ;3) бірлескен әрекеттерді жоспарлау ;4)клиенттің әлеуметтік ресурстармен байланысын орнату және координациялау ;5) қызмет көрсетуді орындау мониторингі;6) клиент мүддесін коргау ;Пайдананушы жетектеуші маман оның атынан қызмет көрсету бойынша жоспарды орындайтын мекемелермен келіссөз жүргізеді. Қажеттілікке қарай ол басқа мамандармен консультация ұйымдастырады. Пайдаланушының істі жүргізудің мүндай моделінде мамандар жеткілікті үлкен жүктемені атқаруға тиіс болады.Әлеуметтік қолдау желілерін ұйымдастыру.Бұл әдіс белгілі бір айтарлықтай деңгейде әлеуметтік жұмыс әдіснамасының дамуына әжептәуір үлес қосқан жүйелер теорияларының ықпалымен туындаған. Әлеуметтік жүйелер теорияларының тұрғысынан қарағанда желі «қарастырылған адамдардың әлеуметтік мақсаттарын интерпретациялау үшін, осы өзара байланыстарды біртұтас ретінде пайдалануға мүмкіндік беретін адитивті қасиеттер тән адамдар арасындағы өзара байланыстардың белгілі бір жиыны » (Міісһеіі, 1969).