Сапаны басқарудың жапон әдісі

Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Жапонияда сапаны жетілдіру мемлекеттік саясат рангіне дейін көтерілді. Бұл мемлекетте сапа мәселесін шешу қысқа мерзімде жоғары нәтиже көрсетті.

Жапонияда барлық кәсіпорындарда бірыңғай жүйені қалыптастырған жалпы бақылау принципі бойынша жұмыс істейтін сапаны басқарудың үлкен базасы қалыптасты, бұл процесс президенттен бастап қарапайым қызметкерлерге дейінгі барлық персоналмен жүзеге асырылды. Сапаны басқарудың жапондық әдісінің негізгі принциптері келесі:

1. тұтынушылардың қажеттіліктерін анықтау

2. тұтынушылардың қандай зат сатып алатындығын анықтау

3. жоғары сапаға жету жолындағы шығындарды анықтау

4. мүмкінболатын кемшіліктерді анықтап, олардың алдын алу

5. түзету шараларын алдын-ала ойластыру

6. тексеру қажеттілігін болдырмау.

1967 жылғы сапаны басқаруға арналған 7-нші Симпозиумде сапаны басқарудың жапон моделінің 6 ерекшелігі аталды:

1. сапаны басқаруға барлық билік тармақтарының қатысуы

2. мамандарды дайындау мен сапа әдістерін үйрету

3. сапа үйірмелерінің қызметі

4. басқару қызметін инспектірлеу

5. статистикалық әдістерді қолдану

6. сапаны басқарудың жалпыұлттық бағдарламалары.

Жапон мамандарының көзқарастарына сәйкес сапа басқарудың әдісін практикада қолдануға келесі мәселелер кедергі туғызуда:

1. жоғарғы биліктегі басшылардың пассивтілігі мен олардың жауапкершіліктен қашуы

2. белгілі қадамдардың жаңа инновацияларға қарағанда тиімді деген теріс көзқарастары

3. басқалардың жаңа көзқарасын есепке алмау

4. көпшіліктің байырғы феодалды көзқарастан арылмауы.

Жапония сапаны басқаруда жеке инструменттерді ойлап тауып қолдана бастады. Қазіргі кезде олардың «7 инструменті» танымал:

1. сапаны қамтамасыз ету процесіне фирманың әрбір қызметкерін енгізу

2. сапаны бағалауда статистикалық әдісті қолдану

3. мотивация жүйесін құру

4. мамандардың жетілдірілуін мадақтау

5. төменгі иерархиялық басқару сатысында сапа үйірмелерін ұйымдастыру

6. белгілі проблеманы шешуге қызығушылық танытқан мамандардан құралған команда (уақытша коллектив) құру

7. сапаны қамтамасыз ету мәселесін жалпыұлттық мақсатқа айналдыру.

Жапондық сапа басқару жүйесінде 4 деңгейлік сапа иерархиясы алғаш рет орын алды. Онда TQM концепциясының келешектегі негізгі принципі шешімін тапты – тұтынушылардың ағымдағы және потенциалды сұраныстарын қанағаттандыруға бағытталған ориентация. Ол жүйе келесі түрде көрініс тапты:

Әлі белгіленбеген қажеттіліктерге толыққанды сәйкестілік

Нарық сұраныстарына сәйкестілік

Эксплуатацияның қажетін өтейтін

Стандарттың қажетіне сай келетін

Сапаны басқаруда жапондық үлгілердің түрі:

1. сапа үйірмесі

2. «бес нөлдік» жоспары

3. JIT (Just-in-time) жүйесі

4. КАНБАН ЖҮЙЕСІ

Атақты Демингтің коллегасы профессор Коару Исикава сапа үйірмесін (QC) құру идеясын ұсынды. Мұндай үйірменің алғашқы мақсаты жапон компаниясының қызметкерлерін статистикалық бақылау үлгісінде оқыту. Бұл оқыту 60-шы жылдары жүргізілді.

Жапонияда қазіргі сапа үйірмесі - әртүрлі бағыттағы, әртүрлі деңгейдегі организациялардың сапаны жоғарлату мақсатында, бос уақытында ізденуге негізделген. Ондай үйірмелердің өздерінің ұраны болады («сапа туралы әр минут сайын ойлан», «сапа фирманың тағдырын шешеді») және мынадай принциптерге негізделген:

1. ерікті қатысу

2. жиналыстардың жиілігі

3. мәселені тыңғылыұты шешу

4. талқылау кезінде сапа мәселесін бағалауды мәлімдеу.

Сапа үйірмесі Жапонияда кең тараған. Ең алғашқы үйірме 1962 ж болды. 1965 жылдың басында 3700 үйірме болды, ал қазіргі кезде 300000.

Үйірме сапасы ұйым қызметкерлерін марапаттау мен оқытуға байланысты. Қарапайым статистикалық «құралды» пайдалана отырып, адамдар топпен жұмыс істейді және негізгі мақсаттары бағасы, қауіпсіздігі, өлшемділігі туралы мәселелерді талқылайды, шешеді, сараптайды. Сонымен қатар жұмысы өнімнің және компанияның қызметін жетілдіру болады. Үйірме сапасының қызметінің негізгі көрсеткіші мынадай:

Тергеу анализінің Өнімнің шығымын азайту

жүргізілуінің себебі мақсатында іс-шара өткізеді

Үйірме сапасы қамтамасыз

етеді

Фирма қызметкерлерінің Үйірме мүшелерінің

бір-бірімен тығыз байланысы өз бетінше оқуы

Жапон өндірісінде «бес нөлдік» жоспары үлкен маңызға ие, оның негізі мынада, әр жұмысшы мынаны істемеу керек:

1. алдыңғы операциядан алынған ақаулы өнімді қабылдау

2. ақау шығатын жағдай жасау

3. ақауы бар өнімді келесі операияға жіберу

4. технологияға өзгеріс енгізу

5. қателерді қайталау.

«Бес нөлдік» жоспарды адамның ресурстарын пайдаланбай жүзеге асыру мүмкін емес. Мұны «Тойота» фирмасының вице-президенті Таичи Охно өндірісте «Just-in-time» (JIT) – «бәрін дер кезінде» концепциясын құрған кезде «бес нөлді» пайдаланып, өндіруші тапсырыс алған уақытынан дайын өнімді тұтынушыға жеткізген уақыт аралығын қысқартады.

Өнімнің пайдасы өндірістің берілген нормадағы жоғарғы көрсеткішін айқындайды. JIT жүйесі тек қана қажетті тауарды белгілі бір мөлшерде, белгілі бір уақытта және белгілі бір жерге апарады. JIT жүйесінде керекті бір бөлшек бір сағат бұрын керек болса, онда сол бөлшек дәл сол уақытында жасалынады. Бүкіл қолданылмайтын қорда тұрған заттар өндірістен шықпайды да, өнімді тоқтатып қояды. Сондықтан да «Тойотаның» принципі жинақталған ақшаның босқа кетуі болып есептеледі. JIT-дің мағынасы – ол белгілі бір мөлшерде және сапалығымен керекті уақытта жеткізу.

Жоғарыда айтылып кеткен принциптердің бәрі ойдағыдай нормативтік басқармасы мен өндірістің қолданылуы Канбан (KANBAN) жүйесінде микрологистикалық жүйе бойынша Тoyota Motors корпорациясы өнім сапасын 50%-ға қысқартты, ал тауарды 8%-ға.

Канбан жүйесі тұрақты тұтынушы табылған кезде ғана өнім нұсқасын дайындайды. Бұл жүйе бірнеше принциптен тұрады:

1. сапаны қатаң бақылау

2. белгіленген уақытта тұтынушыға өнімнің жеткізілуі

3. ақаулықтарды болдырмайтын құрал-жабдықтарды реттестіру

4. жеткізушілер санын қысқарту

5. тез арада немесе жедел түрде құрайтын завод

1970 жылдан бастап Жапонияның сапа басқару жүесіндегі жаңалықтарын дүниежүзі елдері мысалға ала бастады. Алайда, Жапонияның сапа жүйесі сол елдің ұлттық дәстүрі мен әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктеріне және соғыстан кейінгі кезеңдегі өнеркәсібіне негізделгендігін естен шығармаған жөн.

Лекция № 18

Тақырып: Сапаны жаппай басқару (TQM)

Сапаны жаппай басқару – басқару практикасы мен сапаға ұмтылуға негізделген кәсіпорын философиясы. Ендеше, сапа – кәсіпорын өзегі. Сапаны жаппай басқару кез-келген кәсіпорынның басқарудағы жаңа жолы, яғни сапаға бағытталған, кәсіпорынның барлық мүшелеріне негізделген және тұтынушы талабын қанағаттандыру мақсатына негізделген. Қазіргі кезде сапаны жаппай басқару қоғамда күн сайынидиологияға айналып бара жатыр, яғни бізге қиындықтан шығу үшін және бәсекеге қабілетті елге айналу үшін керек.Сапаны жаппай басқару жақын арада үлкен және кіші кәсіпорын басшыларына керекті болады.

Сапаны жаппай басқарудың негізгі мақсаттары:

1. кәсіпкердің тұтынушы талаптарын қанағаттандыруға бағытталған саясаты

2. кәсіпкерлік сапаны мақсатқа айналдыру

3. кәсіпорынның барлық ресурстарын қолдану

TQM моделінің негізгі элементтері схемада көрсетілген: