Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы

Саясаттану және саяси социология ғылымының екі саласы ретінде бөлек қарастырылғанына қарамастан, олардың зерттеу объектісі мен пәні өте ұқсас. Оған қоса саясаттанушылар да, социологтар да өздерінің ғылым саласына өзара экскурсия жасауды қолданады. Сол себептен саясаттану мен саяси социология арасындағы айырмашылықты қарастыру және іздеу, зерттеушілер арасындағы сөз таластар мен пікір алысулар аспектілерінің бірі болып табылады.

Саясат социологиясы да, саясаттану да өз объектілері ең алдымен табиғи түрде бар және адамның мақсатты іс-әрекетінің өнімі ретінде зерттейді.

Саясаттану мен саясат социологиясының қоғамдағы әсер ету қатынасы мен өктем әсер ету, біреуінен екіншісіне өту процесі және оның жолында пайда болатын қайшылықтар қызықты болып табылады.

Атап айтқанда, саяси социологияны ең алдымен әлеуметік қауымдастықтардың, саяси институттар мен азаматтардың билікке қатынасы және қоғамдағы ықпалдылығы бойынша өзара әрекеттесуі қызықтырады. Бұл жерде қандай әлеуметтік жағдайларда осындай саяси тәртіп қалыптасады және оның қайта өркендеуінің әлеуметтік негіздемесі қандай деген сауалдарды анықтап алу басты мәселе болып табылады. Оның мән-жайлары ретінде қарастырылатындар: әлеуметтік қауымдастықтардың өзара әрекеттесуі; әлеуметтік институттардың құрылымы мен әлеуметтік қозғалыстың формалары; қайта өркендеуді қамтамасыз ететін дәстүрлердің сипаты.

Саяси социология шеңберінде пікір алысу үшін тағы бір мәселе саяси жүйенің өзгеруі жағдайындағы әлеуметтік тұрақтылықты сақтау болып табылады.

Саяси социологиялық ыңғай саяси процестердегі әлеуметтік детерминантты белгілейді. Саясат өзіндік мәні шама емес, индивидтер мен әлеуметтік топтардың қажеттілігі ретінде қабылданады. Социологиялық ыңғайдағы саяси қатысу әлеуметтік мәртебелердің тұрақтылығын сақтау амалы, оларды келесі ұрпақтарға жеткізу үшін жағдайлар жасау мен бекіту ретінде қабылданады. Шын мәнінде, саяси процестерге қатысу - әлеуметтік организмнің қайта өркендеу қызметімен туындаған қажеттілік. Саясаттанудағы социологиялық әдістің құндылығы деп саяси өзгерістердің терең негіздемелерін іздеу көзделгенде және оның қайнар көзі ретінде әлеуметтік жіктелуден шығатын адамдар мүдделерінің әрқилылығы қарастырылады.

Саяси социология саяси қатынастарды нақтылы индивидтің, топтың, қауымдастықтың саяси институттармен саяси мақсаттары бойынша өзара әрекеттесу позициясынан зерттеуді көздейді. Алайда ол әлеуметтік деңгейде жасалынады, қарастырылып отырған объектілердің саяси шақырылуы емес, олардың саяси әрекетінің әлеуметтік жанама түрлілігін қарастыруды меңзейді. Бұл жағдайда саясаттың саяси партиялары немесе бағыттары ерекше жауапкершілікке немесе өз ұйымының, тобының мақсаттарын іске асыру мүмкіндігіне ие немесе ие емес нақтылы әлеуметтік индивидтердің іс-әрекетінің тепе-теңдігі ретінде қарастырылады.

Саясаттанудың қарапайым (базалық) бөлшектері (атомдары) саяси актор табылады, одан кейін басқарумен байланысты нақтылы байланыстардың іске асыруы бойынша өзара әрекеттесуі болады.

Саяси социологияның ажырамас бөлшегі ретінде қоғамды басқару, ұйымдастыру процесіне қатыстырылған, уақытша немесе ұзақ мерзімді не үздіксіз түрде қамтылған әлеуметтік субъект алға шығады.

Саясаттануда мемлекет, саяси жүйе, саяси қатынастар, басқару, саяси мақсаттар және амбициялар, саяси акторлар мен жетекшілер, саяси жанамалық, идеология, партиялар, қозғалыстар сияқты базалық ұғымдар қолданылады.

Саяси социология әлеуметтік субъект, әлеуметтік жанамалық, мемлекет пен азаматтық қоғамның және басқа да саяси институттардың өзара қатынасы ұғымдарын қарастырады.

Саясаттануда “саясилық” жалпылама, субстанциялық басты мәселе, ал саяси социологияда - әлеуметтік процестердің бір бөлігі ретінде қарастырылады. Онымен қоса әлеуметтік саясилықты өзіне сіңіріп алады, өйткені соңғысы кез келген жағдайда әлеуметтік қауымдастық өкілдерінің іс-әрекетінің өнімі болып табылады.

Саясаттану тек қана саяси саланы, саясаттың бір түрін - “саяси саясатты” зерттеп білуші ғылым ретінде түсіндіріледі, яғни мемлекеттік-әкімшілік билікпен, оны басып алу, қолда ұстау, пайдаланумен байланысты қатынастар. Саяси социология саясатты оның өмірдің шарты ретінде экономикалық, әлеуметтік (оның ішінде ұлттық-этникалық, демографиялық, экономикалық және с.с.), саяси, рухани деген дербес салаларының барлығымен өзара әрекеттесуі арқылы зерттейді.