Тарау. САЯСИ СОЦИОЛОГИЯ

Саясат (грекше polіtіka-мемлекеттік және қоғамдық істер) - қоғамның ұйымдасқан және реттеуші-бақылаушылық ортасы, басқа салалар жүйесіндегі біршама автономды және негізгі экономикалық, идеологиялық, құқықтық, мәдени шаралар.

Саясат екі негізгі қызметі бар табиғи-тарихи процестің маңызды факторы: қоғамның жалпылама ұйымдастырушылық бастамасы және оның нақты реттеуші-бақылаушылық саласы немесе жүйесі ретінде; өмірдегі іс-әрекетті, адамдар қатынасын, қоғамдық топтарды, таптарды, ұлттарды, халықтар мен елдерді бағыттаушы қызметінде. Қоғамдағы саясаттың рөлі оның үш ерекшелігімен негізделген: әмбебаптылығымен, бәрін қамтушылық сипатымен, іс жүзінде қоғам өмірінің барлық жағына ықпал ету қабілетімен, яғни мемлекеттен басталып адам мінезінің жеке белгілерімен аяқталады; ішіне кіре алу қабілеті, яғни шексіз түрде кіре алу мүмкіндігі мен оның нәтижесі; атрибуттылығы, яғни саяси емес және қоғамдық құбылыстармен, қатынастар мен салалармен үйлесе алу қабілеті.

Саясат - индивидтердің өмір сүру саласын нормалар, мораль, дәстүр, әдет-ғұрып негізінде реттеу мен қалыптастыру мүмкін болатын даму сатысында пайда болатын әлеуметтік өмірді реттеудің ерекше бір түрі. Ол қоғамдастықтың бүтіндігін сақтау және қызмет етуі үшін жалпылама айыптау мен ұялту арқылы емес, ерекше құралдармен іске асырылатын күш көрсету, қинау т.б. арқылы талап етіледі. Саясатпен байланысты мәселелердің барлығы білім саласын, ғылымдар кешенін өзіне қамтиды. Саяси социология социологияның бір саласы ретінде, саяси саланың қоғамның басқа салаларымен, саяси институттардың басқа әлеуметтік институтармен қарым-қатынасын, мемлекет, саяси партиялармен, қоғамдық ұйымдармен, қозғалыстармен т.б. тікелей байланысты мәселелерді зерттейді.

Макросоциологиялық деңгей өз назарын ірі көлемді саяси құбылыстар мен процестерге, саяси құрылымдар мен саяси институттарға шоғырландырады және жалпы ғылыми, жалпы социологиялық әдістерді (диалектиканың, құрылымдық функционализмнің жүйелі амалы, т.б.) қолдануымен ерекшеленеді.

Микросоциологиялық деңгей эмпирикалық зерттеулерге арқа сүйеуші күнделікті саяси өмірге, индивидтер мен топтардың саяси жүріс-тұрысына бихевеоризм, этнометодология, әлеуметтік айырбас және т.б. тұрғысынан бет бұруды меңзейді.

Саясаттың негізгі сәті ретінде, таптар ұлттық қоғамда, басқа да әлеуметтік топтар мен мемлекеттер арасындағы саяси билігі бойынша қатынастар алға шығады. Бұл қатынастар нақтылы құбылыс ретінде саясаттың негізгі мазмұнын құрайды және оның айналасында қоғамда болып жататын саяси процестердің өзге де элементтері топтасып, дамиды және бірін-бірі ауыстырады.

“Саясат” әлеуметтік субъектілер арасындағы саяси билік бойынша қатынастарды бейнелейді. Осыған байланысты қоғамның нақтылы саяси өмірін зерттейтін саяси социология саяси қатынастар социологиясы ретінде көрініс береді, оның көлеңкесі арқылы саяси құбылыстардың байланыстары мен өзара әрекеттесулерінің алуын түрлілігі қарастырылады.

“Саяси социология”, “саяси қатынастар социлогиясы” және “саясат социологясы” ұғымдарының өзара айырмашылықтары бар. Соңғысы социологиялық білім саласының мәртебесін анықтау үшін аса кең ұғым болып табылады. Бұл жәйт саясаттың қоғамның өмір сүру саласының барлық саласына, мысалы экономика саласына қатыса алуымен байланысты. Бұл жерде “саяси социология” ұғымын пайдаланған дұрыс деп есептелінеді, өйткені мұндай жағдайда социологиялық білім тек саяси салаға қатысты болады.

Саяси қатынастар социологиясына билік үшін күрес пен қоғамдық өмірде орнығып қалған формаларды іске асыруды түсіндіруші және құбылыстардың объективті алғышарттарымен олардың қоғам өміріне әсеріне назар аударушы социологияның оңашаланған бөлігі жатады. Саяси социолгия әлеуметтік-саяси қатынастардың теориялық негізін құрайды. Саяси қатынастар социологиясы ұғымын ғылыми айналымға Ю.Хохфельд енгізді. Ол оны “саясат социологиясы” және “саяси социологияның” синонимі ретінде түсінді.

Бұлай түсіну қазіргі заманғы социологиялық ғылымда жалпылама қалыптасқан. Сонымен, саяси социология немесе саясат социологиясы дегеніміз - саяси институттар мен процестерді әлеуметтік құбылыс, қоғамдық қатынастардың бір бөлігі ретінде, басқа да әлеуметтік процестермен өзара әрекеттесудің факторы ретінде зерттейтін социологиялық ғылымының (білімінің) саласы.