Беттердiң шақтамалары және кедiр-бұдырлықтары

Номиналды өлшем ( D, d, l және т.б.) - өлшем, қай ауытқуларының есептеуiнiң басымен қызмет көрсететiн және шектi өлшемдердi анықтаған өлшем.

Нақты өлшем - жiберiлетiн қателiгi бар өлшем қойылған өлшем. Бұл термин енгiзiлген, өйткенi абсолюттi дәл тиiстi өлшемдермен бөлшектi мүмкiн емес iстеп шығарсын және олар қателiктiң енгiзуiсiз өлшеу.

Бөлшектiң шектi өлшемдерi - аралық жарамды бөлшектi нақты өлшем тең бол бола алатынын болуы керек болатын немесе екi барынша жiберiлетiн өлшемдер. үлкен үлкен олардың iшiнен ең үлкен шектi өлшемдермен деп атайды, кiшiсi - ең кiшi шектi өлшеммен.

Саңылау, D_max және D_min дерiн d_max және d_min үшiн оларды белгiлеймiз - (5-шi сурет) бiлiк үшiн. Нақты өлшемнiң салыстыруы шектi бөлшектi пайдаға асу туралы соттауға мүмкiншiлiк бередi.

Өтпелі шек - материалдың максимал санына сәйкес келетiн екi шектi өлшемдерден (қолдануда шектi өткел калибр тексерiлетiн шектi өлшем туралы калибрлi) саңылау үшiн бiлiк және төменгi шек үшiн жоғарғы шекке атап айтқанда қолданылатын термин.

Өтпелi шек - материалдың ең төменгi санына сәйкес келетiн екi шектi өлшемдерден (қолдануда шектi өтпелi калибр тексерiлетiн шектi өлшем туралы калибрлi) саңылау үшiн бiлiк және жоғарғы шек үшiн төменгi шекке атап айтқанда қолданылатын термин.

ә)

а

5 сурет. – Шақтама өрісі саңылаумен және білікті отырғызу кезде (саңылаудың ауытқуы оңды, біліктің ауытқуы терiс)

Шақтама Т (Tolerance латынша - шақтама) параметрдің ең үлкен және ең кiшi жiберiлетiн мәндердiң арасындағы айырымын атайды. Шақтамаларды жеңiлдетулер үшiн график түрiнде (4, б - сурет) шек өрiстерiнiң түрiнде болады.

Шек өрiсi - жоғарғы және төменгi ауытқу шектелген өрiс.

Бiлiк - бөлшектердiң (қамтылатын) сыртқы (бет) элементтерiнiң белгiсi үшiн қолданылатын термин. Тесік - бөлшектердiң (қамтитын) iшкi (беттер) элементтерiнiң белгiсi үшiн қолданылатын термин. Барлық бөлшектердi беттер тамаша тегiс, аспаптың өйткенi шаншып аударатын шеттерi механикалық өңдеуден кейiн болып табылмайды нақтылы тегiс еместiктердiң түрiндегi iздерi беттерде тастап кетедi және тарақ.

Негiздi ұзындықта аз адымдар туралы барлық тегiс еместiктердi жиынтық кедiр-бұдырлықпен деп аталады.

Өңдеген беттердiң кедiр-бұдырлықтары негiзгi мiнездемелермен биiк және адым параметрлерi болып табылады. Биiкке профильнiң ауытқуының орташа арифметикалығы, профильнiң тегiс еместiктерiнiң биiктiктерiн жатады нүктелерге және профильнiң тегiс еместiктерiнiң ең үлкен биiктiгi он-оннанды. Кедiр-бұдырлықтар адым параметрлерiмен тегiс еместiктердiң орташа адымы және профильнiң тiрек ұзындықтары болып табылады.

Беттiң кедiр-бұдырлығы қасында қосымша параметрлер сонымен бiрге бейнеленедi: микроiрiктелердiң бүйiрлеу тараптарының шошақтар және микроiрiктелердiң бытқылдарының дөңгелектеуiнiң радиустары, көлбеу бұрышы және бөлшектi беттегi өңдеудiң штрихтарының бағыты. Беттердің кедiр-бұдырлықпен (СТ СЭВ 638-77 және МЕСТ 2789-73 бойынша, ISO Р468) ұсыныстары талаптарға сәйкестейтiн l- дың негiздi ұзындығында аз адымдар туралы беттiң тегiс еместiктерiнiң жиынтықтарын атайды. L -дың негiздi ұзындығымен базалық сызықты ұзындықтарды атайды беттiң кедiр-бұдырлық сипаттайтын тегiс еместiктердi ерекшелеу үшiн қолданылатын, және оның параметрлерiнiң сандық анықтау үшiн қолданады. Беттерiнiң кедiр-бұдырлығы бөлшектiң беттерiнiң осы сызбасы бойынша үшiн сызбасында барлық атқарылатын белгi қояды, олардың бiлiмiнiң әдiстерiнен тәуелсiз кедiр-бұдырлығы конструкцияның талаптарымен шартталмаған беттерден басқа білгілейді.

Беттiң кедiр-бұдырлығы микрометрлердегi мүмкiн кедiр-бұдырлықтың шамаларының оларының үстiнде жазылған арнайы таңбалармен белгi қояды. (7-шi сурет).

а) ә) б)

6 сурет . (а, ә, б) беттiң кедiр-бұдырлығының белгiсiнiң таңбалары

Ондырғылар

Қондырғылармен бөлшектердi саңылаулар немесе керiлiстердiң пайда болатын оны шама анықталатын қосу сипаттарын атайды. Қондыру жалғастырылатын бөлшектердi салыстырмалы орын ауыстыруды бостандықты немесе олардың өзара жылжуына кедергiнiң дәрежесiн мiнездейдi.

Егер бiлiктiң өлшемi саңылауды өлшем көбiрек болса S саңылау - саңылау және бiлiктiң өлшемдерiнiң айырымы. Саңылау жиюлы бөлшектердi салыстырмалы орын ауыстыруды мүмкiндiктi қамтамасыз етедi.

Егер саңылауды өлшем бiлiктiң өлшемi көбiрек болса N-шы керiлiс - құрастыруға дейiн бiлiк және саңылаудың өлшемдерiнiң айырымы.

Саңылаумен отырғызу - жанында (саңылауды шек өрiсi бiлiктiң шек өрiсiнiң үстiнде орналастырған) Қосудағы саңылау қамтамасыз етiлген отырғызу.

Керiлiспен отырғызу - жанында (саңылауды шек өрiсi бiлiктiң шек өрiсiмен орналастырған) Қосудағы керiлiс қамтамасыз етiлген отырғызу.

Керілісте (саңылауды шек өрiсi және бiлiк жартылай немесе толықтарды қайта жабады) саңылау да ауыспалы отырғызу - жанында алу болуы мүмкiн отырғызу.

Кiру рұқсаты және отырғызуларды жүйемен кiру рұқсаты және тәжiрибенiң негiзi, стандарттардың түр ресiмделген теориялық және эксперименталдi зерттеу заңды салынған отырғызулардың қатарларының жиынтықтары деп аталады. Жүйе таңдау үшiн минималды қажеттi арналған, бiрақ кiру рұқсаты және машиналардың бөлшектерiнiң бiр үлгiдегi Қосуларының отырғызуларының варианттарының тәжiрибесi үшiн жеткiлiктi, кесетiн аспаптар және калибрлар стандарттауға мүмкiншiлiк бередi, бұйымдардың алмастырмалығының құрастыру, өндiрiс және табысы және олар жеңiлдетедi жиiрек, сонымен бiрге олардың сапасының жоғарылатуына ескертедi. Кiру рұқсаты және отырғызуларды (ОСТ) қасында одақ аралық және (МЕСТ) мемлекеттiк стандарт ресiмделген жүйелердi бiздiң елде бұрын қолданды. Әлемнiң елдерiнiң көпшiлiгi дәл қазiр ИСО ның кiру рұқсаты және отырғызуларды жүйелерiнде қолданады.

ИСО жүйелер металл өңдеушi өнеркәсiптегi халықаралық техникалық байланыстардың жеңiлдiгiнiң мақсатымен кiру рұқсаты және отырғызулардың ұлттық жүйелерiнiң бейiмдеуi үшiн жасалған. Машиналардың бiр үлгiдегi бөлшектерi үшiн ИСО және ЕСДП кiру рұқсаты және отырғызуларын жүйе бiртұтас қағидалар бойынша құрастырылған. (СЖ) саңылауды жүйеге және бiлiктiң жүйесiндегi (БЖ) отырғызу ескерiлген.

Саңылауды жүйедегi отырғызулары - әр түрлi саңылаулар және керiлiстерде (Н) белгi қоятын (7, а сурет) негiзгi саңылауы бар әр түрлi бiлiктердiң Қосуымен пайда болатын отырғызу. Бiлiктiң жүйесiндегi отырғызулары - әр түрлi саңылаулар және керiлiстерде әр түрлi саңылауларды Қосумен h белгi қоятын негiзгi (7, ә сурет) топырлап пайда болар едi отырғызу. Барлық отырғызулардың саңылауды төменгi ауытқуды саңылауларды жүйесiнде үшiн EI = 0, яғни негiзгi саңылауды шек өрiсiнiң төменгi шекарасы нөлдiк сызықпен әрдайым дәл келедi. Барлық отырғызулардың негiзгi бiлiктiң жоғарғы ауытқуының бiлiгiнiң жүйесiнде үшiн es = 0, яғни бiлiктiң шек өрiсiнiң жоғарғы шекарасы нөлдiк сызықпен әрдайым дәл келедi. Негiзгi саңылауды шек өрiстерiн жоғары бөлiп шығарып қояды, нөлдiк сызықтан төменнiң негiзгi бiлiктiң шек өрiсi, яғни бөлшектi материалға. Мұндай кiру рұқсаттарының жүйесiн бiржақты шектi деп атайды. (шектi саңылаулар және керiлiстер яғни) аттас отырғызулардың саңылауды жүйеге және бiлiктiң жүйесiндегi сипат шамамен бiрдей. Саңылаулардың жүйелерi және бiлiктiң таңдауы сол үшiн немесе басқа отырғызу конструктивтiк, технологиялық және технологиялық пiкiрлермен анықталады.

а ә

7 сурет. Отырғызулардың (а) саңылауды жүйеге және (ә) бiлiктiң жүйесiнде шек өрiстерiнiң орналастырылуының мысалдары

Лшемдер

Өлшемдердiң мақсаты шығарылатын (сызбаларға және техникалық шарттар бойынша) тиiстi кiру рұқсаттарына өлшемдерiнiң өңдеуiн процесс алған бұйымдардың жүйелi түрде бақылауы, сәйкестiгiнiң тексеруi болып табылады.

Өлшемдер әдiстерi өлшелетiн шамалардың мәндерiнiң алулары әдiс бойынша абсолюттi және салыстырмалыға, түзулер бөлшектенедi және және жапсарсыз түйiскен жанама.

Мысалы, абсолюттi өлшемдер әдiсi штангенциркүлмен өлшем өлшеу құралдың көрсетулерiне арналған тiкелей барлық өлшелетiн шаманың анықтауымен бейнеленедi.

Мысалы, (салыстырмалы) өлшем-бұл жанында индикатор құрылымы көмегiмен бақылаудың белгiлi өлшем, қоятын шара немесе үлгiсiнен өлшелетiн шаманың ауытқуларын анықтаған әдiс) салыстырмалы. Мысалы, мысалы, өлшемдер әдiстерi түзуде микрометрдiң өлшеу құралы көмегiмен ) бiлiктiң диаметрi тап қалған шама тiкелей өлшенедi. Iзделiп отырған шама өлшеудiң жанама әдiстерiнiң жанында iзделетiн нақтылы тәуелдiлiкпен сабақтас басқа шамалардың тiкелей өлшеулерiмен жолымен анықталады.

Өлшеулердiң түйiспелiк әдiстерi өлшелетiн бұйымның бетi және өлшеу құралдың жақын болуында өлшемде болғандығында. Мысалы, өлшелетiн бөлшек және өлшеу құралдың беттерi жапсарсыз әдiсте оптикалық құралдар немесе пневматикалық сорғалап ағатын өлшеу құрылымдардың қолдануында жанаспайды.