Х САПА ЖҮЙЕЛЕРІН АҚПАРАТТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ - CALS, ARIS - ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Німді әзірлеу, жинақтау, өндіру, жетілдіру, өткізу, пайдалану, сервистік қызметкөрсету және пайдаға асыру процестерін электрондық сипаттаудың компьютерлендірілген технологияларын қолдану

Қазіргі уақытта әлемдік қоғам жалғыз тарихи ұқсастығы неолитикалық революция, яғни біздің ата-бабаларымыздың атты қолдану технологиясын игеру кезеңін бастан кешіруде. «От» рөлін жаңа ақпараттық технологиялар атқарады. Ол біздің әлемімізді жылдам өзгертеді, қоғамның дамуына және ұйымдастыру әдісіне, өндірістік технологияларға әсер етеді.Нақты өмірдің бірігу күшімен, кәсіпті ұйымдастырудың жаңа технологиясы қоғам өмірінің әлеуметтік, саяси, мәдени және т. б. орталарына ене алады.

Соңғы жирма жылда өнеркәсіптерде халықаралық интеграцияның тууы және дамуы, сапаны басқару революциялары болуды 20ж. саяси, әлеуметтік және экономикалық индустриалды дамыған елдердің барлық аймақтарында халықаралық интеграцияда, стандартизацияда және кооперацияда ұмтылыс байқалады.Біздік көз алдымызда тек қана экоемика емес, сонымен бірге күнлелі жүйелерді басқару және зерттеу әдістерін қолданатын ұлттық мәдениеттің жаңа мәдени интеграциясы туады.

Басқа жағынан қалған ұлттық қоғамдар және әлеуметтік құрылымдар әлемдік цивилизацияның дамуының басты жолынан ешт қалып жабылуда.

Жаңа ақпараттық технологиялардың даму кезеңдері.

Дамыған елдерге жаңа ақпараттық технологиялардың даму кезеңдері келесідей:

- 1960ж – қарапайым өндірісті қызметтерді автоматтандыру, үлкен өлшемдегі, негізінен ақпараттық және анықтама сипатындағы мәселелерді шешуге арнарған ірі фирмалардағы басқарудың жергілікті жүйесін алғаш өңдеу, ресурстардың салааралық баланстарды тиімді үлестіру мәселесін жеке шешу;

- 1970 ж – пакетті режимде жұмыс істейтін, қарапайым интеграцияланған жинақтар шешілетін мәселелердің интелектуалдың деңгейін жоғарлату, сандық байланыстың алғашқы жүйесін құрастыру, кәсіпорын деңгейінде басқару автоматизациясының жинақты шешімін жасау, жаңа ойындардың туындауы және жаңа ақпараттық технологиялардың конйентрациясын құрастырудың басталуы;

- 1980 ж – үлестірілген ақпаратты жүйелердің негізінде ақпаратты технологияларды қолдануды кеңейту, жаңа ақпараттық технологияның элементтерінің өндірісті процестердің барлық қатысушыларына нақты әсер ету, фирманың жоғарғы басшылығымен қабылданған шешімнің процестеріне тікелей әсер ету, ISO 300X базасындағы сапа революциясы, CALS – технологияның пайла болуы;

- 1990 ж - әр түрлі аймақтарда ақпараттық технологияның интеграциялануы жаңа ақпараттық технологиялар базасында кәсіптің халықаралық интеграциясының дамуы, internet және электронды коммерция, мәліметті бірге қолдану және ақпаратты алмысу қоғамды өзгертті, өндірісті ұйымдастыру және дайындаудың жаңа парадигмалары пайда болды, «параллельді жобалау» және «виртуалды кәсіпорын» технологиясын ендіру.

CALS – технологиясысының пайда болуы және дамуы.

Дамыған елдердің индустриясында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану ортасындағы неғұрлым маңызды оқиға CALS – технологиясының пайда болуы және дамуы. Ақпаратты технологиясының осы бағытының даму шегі бойынша CALS – аббревиатура интеграциясы олардың волюциясын белгілей отырып өзгереді;

‒ 1985 – Computer – aided og logistics support:

‒ 1989 – Computer acquisition and logistics support:

‒ 1993 – Continuous acquisition and ligecycle support:

‒ 1995 – Commerce at light speed.

CALS – технологиясының негізгі мазмұны кәсіптік процестер, өнеркәсіптік технологиялар және адам әрекетінің басқа орталары үшін стандартты «интерфейс» құру болып табылады. Ақпараттық технологияның осы бағытын дамытуға қозғаушы күш, түрлі технологиялық процестер «жапсырмаларда» пайда болған, мәселенің күрделілігін ұғыну болып табылады.

CALS-тың пайда болуы «жұлдызды әскер» бағдарламасымен байланысты. Сол уақытта басқаратын Абрахомсон генералы Пентагондағы ақпараттың біркелкі емес мәселесіне тап болды. Ол бағдарламаның жоғары логикалық күрделі болуы, америкалық өнеркәсіпті жинақтау ірі фирмалармен өзара әсердің бірыңғай ақпараттық жүйесін талап етті.

АҚШ-тың негізгі өнеркәсіпті фирмалары ұлттық индустриалды интеграцияның құндылығын мойындады және құпиялықты жойды. 1987 ж. АҚШ –тың өнеркәсіптерінің 1100 төрайымдері CALS(USISG) аймағында американдық өнеркәсіпті басқару комитеттінің ұлттық қауіпсіздігінің сұрағы бойынша өнеркәсіпті ассоциацианы құру инициятивасымен сөз сөйледі. Бұл комитет CALS аймағындағы АҚШ-тың түрлі ұйымдарының әрекетін үйлестіреді. Ұқсас ұйымдар Ұлыбританиянияда пайда болды. өткізілген CALS «демилиторизациясы» бұл технологияларды азаматтық аймақтарда қолдануға және қамқорлығымен логистиктер қоғамы халықаралық интеграциялау процесін бастауға мүмкіндік берді. CALS – технология ғана емес, сонымен бірге адам санасында пайда болған, ауысу масштабтарын ескеретін индустриядағы революция, CALS қолдану аймағы

- әртекті процестер ацмағындағы әрекетті іске асыру

- өнімнің тіршілік кезеңінің барлық сатыларын ақпараттық қолдану

- өнімнің тіршілік кезеңіне қатысатын барлық кәсіпорындарды интегралдау

- өнімнің тіршілік кезеңіне қатысатын.

Еуропада CALS Еуропаның өнеркәсіпті топ пайда болды. Олар ұлттық жобалар сияқты және жалпы нарықтық қамқорлық жобасымен құрылады және жүргізіледі.CALS технологиясыеа HATO жағынан үлкен назар аударады. Осынау шегінде техникалық стандарттар, функционалды мета модельдер, желілі инфрақұрылым, рентабельділікті талдау, злектронды коммерция принциптері және т. б. аймақтарында зерттеу жузеге асырылады.

CALS ендіру Тынық мұхит аймағында қақындап өсуде. Жапонияда CALS бойынша STEP (iso 10303) стандартын қолдануды кооперациялау және жалпы түсіну бойынша меморондум келісілді. Бизнесті қолдану аймағында индустриалды дамыған елдерді халықаралық ақпараттық интегралдау сатысы басталды. Халықаралық жобаларда Сингапур, Малазия, Индонезия, Тайланд, Қытай және т. б. қатысты.

Халықаралық CALS – интегралының тарихы.

CALS – технологиясын дамыту процесіне ISO институты қосылғаннан атап айтуымыз керек. Осылайша, елдердің тар шеңберінен жасалған шешімдері, әлемдік индустриалды даму стратегиясын анықтайтын стандарт мәртебесін алды. Осы фонда SOLE – ден өнеркәсіптің жаңа ақпараттық технологиясын құрастыру процестеріне қатысушылардың неғұллым белсенді бөліктері бөлінді. Олар халықаралық CALS конгресс деп аталатын, неғұрлым тар ұйым құрды. ICC штаб пәтері Орландо қаласында болды. CALS- технология сферасында артта қалған, мемлекеттерге қолдау көрсетпейтін саясатты ұстанатыны заңды жарияланды. Халықаралық CALS интеграл тақырыбы бойынша ақпараттар юөлігі iso материалдарында және CALS орталық жүйелерінде ашылған, бірақ негізгі бағдарламалы құралдар коммерциялық негізде.

Қазіргі уақытта қабылданған, CALS халықаралық анықтамасы – бұл алдыңғы қатарлы технологиялар және халықаралық стандарттар көмегімен, бұйымның толық тіршілік кезеңін қолдайтын, электронды мәліметтерді тиімді құру, алмыстыру, басқару және қолдануға бағытталған, өнеркәсіп және үкімет стратегиясы. CALS кілттік аймақтарына келесілер жатады:

- жобаны реинжирингтеу және басқару;

- параллельді жобалау;

- виртуалды кәсіпорын;

- мәліметтелмен электрондыалмысу;

- шешім қабылдауды қолданудың таратылған жүйесі;

- интегралданған логистикалық қалдану;

- мәліметтердің көп тұтынушы базалары;

- ұғымдар жүйесін суреттеу және оларды сақтау;

- затты аймақтарда мето суреттеу репозиториясы;

- халықаралық стандарттар;

1997 ж. бастап CALS қолданудың әлеуметтік аспектісі сапалы өзгерді. Бұл уақытта әлемдік CALS қоғамының ақпараттық алмысу жүйесіне стандартты интерфейс арқылы, кез-келген кәсіпорынның басқару жүйесін қамтамасыз ететін бағдарламалы құрал CALS – қабықша кең таралды. Егер осы уақытқа дейін олар ірі фирмаларға қатысты құрал ғана болса, онда есептегіш техникасының дамуы орта және аз кәсіпорындардың өндірістік әрәкетіндегі, ақпараттық технологияның бағытын массалы қолдануға алып келді. CALS қабықшасы бар, дамыған елдерде фирма саны құйын тәрізді өсті. Осылайша олардың барлығы әртүрлі деңгейде бизнестік ұлттық немесе халықаралық интегралдау процесіне түсті.

CALS – технологиясын қысқаша баяндау.

CALS – технология шегінде жаңа ақпараттық технологиясын қарастырамыз. –сурет. CALS – қоғамына қатысушылардың ұйымдардың ақпараттық өзара әсерлесу құрылымы көрсетілген. Әр заттық аймақ, яғни келісім шарт, технологиялық және жобалы құжат үшін EXPRES тілінде формальді баяндаулар анықталған. Ақпаратты алмасу, ұйымының ақпарраттық жүйелері артылған, CALS – қабықшалары арасында мәтіндік фацлдарға қатыссыз жүреді.

Осылайша, стандартты ережемен баяндалған, кез-келген затты аймақ, CALS-қоғамының барлық мүшелерімен бірыңғай түсіндіріледі. Сонымен бірге алмасу тілінде заттық аймақтағы метобаяндау бойынша генералданатын грамматикасы болады.EXPRESS тілінде затты аймақтарды метобаяндауларды қолдауға CALS-орталықтары шығады. Олар өзара әсерлесетін ұйымдар қабықшасын актуальді хаттамалармен қамтамасыз еттеді.

CALS-қабықшасына бағдарламалы интнрфейс SPAI көмегімен қосылады. Ол заттық аймақтағы хаттама баяндамасына сәйкес «алу-қою» түріндегі мәліметтермен элементарлы операцияны қамтамасыз етеді.EXPRESS тілінде затты аймақты баяндау, бағдарламалы интерфейс SPAI және шығу конверттерін құрастыру болып табылады. CALS қабықша арқылы қосылуды қамтамассыз ете отырып, ұйым әлемдік ақпараттық CALS қоғамға кіреді. Қазіргі уақытта iso институты хаттама стандарттардың кең жиынтығына ие.

CALS қолданылатын неғұрлым маңызды ұйымдастырылған технология «параллельді жобалау» және «виртуалды кәсіпорын» болып табылады. Біріншісі күрделі техникалық жүйелерді жобалаудың көптеген қатысушыларын ақпараттық өзара әсерлерді қамтамасыз етеді. Сонымен бірге ақпарат алмасу жобалаудың барлық сатыларында жүреді, ол жобалы мәселелерді параллельдеу есебінен мерзімді қысқартуды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Бұл технология ең алғаш рет АҚШ-та «теңіз қасқыры» класындағы жер асты қайығын жобалау үшін қолданылған. Жұмыс аяқталғаннан кейін «виртуалды кәсіпорын» таралады. Бір фирма бір уақытта бірнеше «виртуалды кәсіпорындарда» қатыса алады.

Қазіргі уақытта CALS-технология түріндегі индустриялды ақпараттық технологиялық АҚШ индустриясында ақпараттық құрылымлы түзеді. Ол лидер болып шығады және ақпараттық технологиялар сферасын, әлемдегі өзінің басшылық негізі ретінде қарастырады. Мамандардың бағалауы бойынша Еуропаның елдері АҚШ-тан 8-12 жыл қалып қояды және осы артта қалуды игеру бойынша энергиялық күштерді қабылдайды. Оларға бұл үшін ескі жарықтың дәстүрлі консерватизмі кедергі келтіреді.

Бизнестің халықаралық интеграциялау сферасындағы жоғары белсенділікті Оңтүстік Шығыс Азия көрсетті, олардың лидері Жапония. Көрсетілген елдердің бизнесінде жаңа ақпараттық технологиясының эксронсиясын қаржылық қиыншылықтар тоқтатты.

CALS-қоғамының араздығы – халықаралық стандарттардың жаңа жүйесін құру процесінде ұлттық және аймақтық стандарттар негізін қарастыру қажеттілігі. Мұны өте үлкен масштабта жасау керек және мемлекеттің саяси қолдауын талап етеді. Бізге белгілі болғандай, стандарттау және сертификаттаудың ұлттық жүйесін реформалау және мамандарды оқыту өте қымбат тұрады. Барлық дамыған елдерде CALS-қа кеткен шығындарын азайтуға талпынады, ол өзара қарсылықтарды туғызады.

Қорыта келе дамыған елдер халықаралық интегралдаудың сапалы жаңа деңгейіне шығарады. өнеркәсіпте жаңа ақпаратты технологияны қолданған елдердің «жабық клубы» пайда болды. Оның қатысушылары ресурстарды жылдам кооперациялауға мобилизациялауға мүмкіндігі бар. Бұл әлемнің қалған бөлігінде барлық өнеркәсіпті нарықтарында бәсекеге қабілетті күрестің құндылығын қамтамасыз етеді.

Глобальді құбылыс ретіндегі жаңа ақпараттық технологиялар. Өнеркәсіпте жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы, адам әрекетінің қаған барлық аймақтарына әсер етті. Бұл фактіні ұғыну, гдобальді ақпараттық қоғамды алдыңғы қатарлы елдердің жалпы даму стратегиясын негіз деп қарастыратын концепцияны құрастыру процесінде көрінді. Алғашқыда американдық және еуропалық деп аталатын екі орталық пайда болды. Қазіргі уақытта оларды интегралдау әлемдік қоғамда ақпараттық технологияның дамуының әлемдік жолын анықтайды. өкінішке орай бұл жолмен негізінен үлкен жеті елдері ғана жүріп келеді.Дамыған елдер және экономикасы алдыңғы қатарлы елдер бұл процестен шығарылған болып табылады.

Американдық жолдың басталуы.

Он жылдан астам бұрын (11.08.1988) ғылым, технология және космостық кеңістік бойынша комитетте Альберт Гер компьютерлі желі NSFNET (NSP – National Science Foundation) бойынша тыңдау өткізді. 1991 ж. А. Гер жаңа желіні NREN инициятивасын ойлап тапты. 1992 ж. қыркүйекте NREN бойынша конференция демеушісі NSF болды. Бұл конференцияның еңбектерінің арасында ғылыми-техникалық саясат бойынша 18 жұмыс басылған. Бұл конференцияның жұмыс нәтижесінде ұлттық ақпараттық инфрақұрылымның концепциясы түпкілікті қарастырылды. Одан соң АҚШ-тың орындаушы бюросыКлинтенбердің ( Американың экономикалық өсуінің технологтясы. Құруға керекті жаңа бағыт) меморандумын 23.02.1993 ж. жария етті.онда үкімет жеке фирмалар ісіне өзінің қатыстылығын түсінетінін айтқан келесі мақматтарды талдайтынына серт берді;

- ұзақ, тұрақты экономикалық өсу;

- жұмыс орнын құру және қоршаған ортаны қорғау;

- үкімет азаматтырының неғұрлым өнімді қасиеттіліктерін;

- базалы ғылым, математикада және техникада әлемдік басқару.

Берілген саяси құжат генициятивасын ғылым, білім және техника аймағында өңдеуді және зерттеуді ынталандырудың салықтық саясаты ретінде жарияланды. Экономикалық өсуді ынталандыру технологиямен басқаруды және т.б. талап етті. Ең бастысы, барлық авторлар және көптеген қатысушылар жаңа қозғалыстың әлеуметтік табиғатын түсінді. Бұл НИТ қолдану базасында қоғам өзгерісінің мемлекеттік технологиямен игеруді білдіреді.

Еуропалық жолдың басталуы.

КЕС шегінде еуропалық одақтың нұсқауы бойынша – бәсекеге қабілеттіліктің өсуі және «21 ғасырға жол» деген ақ қағаз – құжаты дайындалды. Одан соң 1994 ж. мамырда Бангеманның «Martin Bangemann» Еуропалық одаққа ұсыныс: Еуропа және «глобальді интернационалды қоғам» баяндамасы дайындалды. Баяндамада жаңа ақпараттық технологияға еуропалық қоғам қабаттанбауы сияқты әрекеттер айтылған. 1994 ж. желтоқсанда УС комиссиясы ақпараттық қоғам жобасы бюро құрды. Қазіргі уақытта Еуропалық бағдарламаны тұтастай құратын және ISPO бюросын үйлестіретін 2000-ға жуық арнайы жобалар ұсынылған.

Әлемдік ақпараттық қоғамға жол.

1994 ж. маусымда Неапольда үлкен жеті елдерінің басшылары ақпараттық қоғамның бүкіл әлемдік жобасын жасау қажеттілігін атап өтті. 1995 ж. ақпанда Брюсселде IS дамуына жауапты министрлер кездесуі болды. 11 жобалы аймақ белгілі болды, олардың әрқайсысы бірнеше жобалардан тұрды. Төменде осы жобалы аймақтардың тізімі келтірілген.

- глобальді тізім (CIP-clohal inventory project), Еуропаның Одақ және Жапония жауапты – ақпараттық қоғам аймағында жоба туралы барлық ақпараттарды бірыңғай жинау.

- кең жазықты желілердің глобальді интероперабельдігі (GIBN – Clohal interoperability og Broodhand Networks) Канада және Жапония жауапты 19 бастан тұрады, ұлттық және аймақтық зерттеу желілерінің өзара байланысын ынталандырады

- транс мәдени оқыту – инструктаждау Франция және Германия жауапты.

- электронды әмбебапты кітапхана, Франция және Жапония жауапты – Л.Эллисонның «Александрия» жобасын дамуы; бүкіл әлемдік мұрағатқа кіру Италия және Франция жауапты.

- табиғи ресурстармен және қоршаған ортаны басқару, Канада жауапты.

- кездейсоқ жағдайларды глобальді басқару, АҚШ жауапты.

- денсаулықты қорғаудың глобальді қолданбалы мәселесі, Еуропанық комиссия жауапты.

- on-line режиміндегі үкімет, Ұлыбритания жауапты.

- кіші және орташа кәсіпорындардағы глобальді нарық, Еуропалық комиссия, Жапония. АҚШ жауапты.

- мұхиттық ақпараттық қоғам, Еуропалық одақ, Канада жауапты.

Жаңа ақпараттық технологиялардың таралу мәселелері.

Дамушы елдер үшін жаңа ақпараттық технологиялар аймағында индустриаолы дамушы елдерден артта қалуды қысқарту ресурстарда коцентрациялау және осы бағыттағы күштерді біріктіру болып табылады. Олардың ешқайсысы жекелей жаңа ақпараттық технологияларды құру және қолдау процестерін бақылай алмайды. Осы мәселенің шешімі ретінде, олар неғұрлым бай көршілерге арқа сйүеді. Мемлекеттердің логикасы бойынша елдер ақпаратты, қоғамды қажет етпейді. Сол уақытта деиндустрализация және деинтеллектуализация ұлттық қауіпсіздік негізін үзеді.

Басқа жағынан алсақ, өнеркәсіпті өсу жолының басындағы елдер (индустриалды артта) туындаған, мәселелерге кез болмайды. Көптеген технологияларды және әрекет сфераларын нольден бастап игереді. Бұл оларға жаңа ақпараттық технологиялар базасында басқарудың тиімді жүйесін ең басынан құруға мүмкіндік береді. Дәл осындай елдер жаңа ақпараттық техниканы ендіргенде ұтады, себебі олар шектелген ресурстарды тиімді қолдана алады.