Дәрістер. Білім саласындағы жобалау әрекеттерінің нәтижелері мен оны бағалау.

Мақсаты: білім саласындағы жобалау әрекетін бағалау мен нәтижелері туралы түсініктерді қалыптастыру.

Кілт сөздер: психологиялық- педагогикалық жобалау, жобалау нәтижесін талдау, жоба нәтижесі, синергиялық эффект.

Негізгі сұрақтар:

1. Жобалау әрекетінің нәтижелері;

2. Жобалау әрекетінің нәтижелерін бағалау.

1. Жобалау әрекетінің нәтижелері. Зерттеушілер кез келген жобалау әрекетінің «көп деңгейлі» екендігіне назар аударады. Педагогикалық үрдісі аумағында жүзеге асырылатын жобалау үшін (психологиялық- педагогикалық жобалау) екі нәтижеге жету маңызды: «заттық» және «адами». Біреуі жобалауға қатысуына байланысты адамның қасиеттерінің, сипаттамаларының, қарым- қатынасының өзгеру деңгейінде көрініс табады. Мұндай өзгерістерге креативті ойлаудың, қиялдың дамуын, жобалауда жұмыс істеудің дағдылары мен ептіліктеріне үйренуді, коммуникативті мәдениеттің қалыптасуын жатқыза аламыз. Екіншісі тікелей жобалау нәтижесінің сапасымен байланысты. Сонымен қатар, жобалау әрекеті бір қатар тікелей және жанама эффектілері бар. Мысалы, жобалау қатысушыларының диагностика, жобалау, экспертиза, рефлексия сияқты қосымша іс-әрекет түрлерін меңгеруі немесе жаңа кәсіби салаға деген қызығушылықтың пайда болуы.

Білім саласындағы жобалаудың негізгі нәтижесі – білім жүйесіндегі немесе әр деңгейдегі институттардағы инновациялар мен өзгерістер. Сонымен қатар, адамдарға тікелей немесе жанама әсер ететін әр түрлі тұлғалық, ұйымдастырушылық- басқару, әлеуметтік эффектілер қалыптасады. Мысалы, жаңа білім стандарттарын жобалау оқыту жүйесіне жаңалықтарды енгізеді, ал бұл оның сапасына әсер етеді және олардың біліміне, тәжірибелеріне, қабілеттіліктеріне қойылатын талаптарды өзгертеді.

Нәтижесінде, жаңа оқу- методикалық жүйесі қалыптасатын жоба, оның негізінде жұмыс істейтін мамандарды талап етеді және оқытудың жаңа перспективаларын ашады.

Осылайша, 1990 жылы Ресей Федерациясының білім министрлігінің құрылымдық бағдарламасының аумағында жасалынған «Орта аранайы оқу мекемелерінің студенттерінің оқу ғылыми әрекетін ұйымдастырудың ғылыми методикалық негіздері» атты білім саласындағы жобалаудың заттық нәтижесі ғылыми- методикалық құрылымының қайтарымды байланысы және оны қолдау моделі болып табылады. Оны қолдану оқу үрдісі кезінде болашақ маманның тұлғалық- кәсіби сипаттамаларын есептеуге және өлшеуге мүмкіндік берді (сыпайылық, оқу-зерттеушілік, кәсіби мәдениет және т.б.).

Осы нәтижеге жету барысында оқытушылар мен студенттердің зерттеушілік мәдениетінің деңгейі жоғарылады, жаңа оқу бағдарламаларын жасайтын шығармашылық топтар қалыптасты. Оқытушыларды қайта оқыту жобасының материалдық нәтижелеріне жатады:

· Оқу- әдістемелік жоспар, білім саласындағы менеджерлерді қайта дайындаудың алты апталық оқу бағдарламасы;

· Оқу- әдістемелік жоспар және инновациялық менеджмент бойынша жетекшілерді дайындау курстарының құрылымы.

· Курс тыңдаушыларына таратылатын материалдар.

· Курс бағдарламасы бойынша тематикалық кододиапозитвтер.

· Негізгі оқу пәндерінің сипаттамасы.

Осының барлығы жаттықтырушылар мен курс тыңдаушылары үшін жаңа оқу-әдістемелік негізін құрады.

Әлеуметтік педагогикалық жобалаудың нәтижесінде білім жүйелерінің шарттары, педагогикалық үрдістер өзгереді және адам қалыптасады.Бұл өзгерістер өзінің әлеуметтік- психологиялық және психологиялық- педагогикалық эффектілерін қалыптастырады.

2. Жобалау әрекетінің нәтижесін талдау.

Білім саласындағы кез келген жобалау әрекеті адамдарға және олардың қарым- қатынастарына әсер етеді. Осыған байланысты бағалаудың көрсеткіштерін таңдаудың қиыншылықтары пайда болады. Осы мәселелерді төмендегідей қарастырайық:

1. Жобалау іс-әрекетін бағалауға кімдер қатысады?

Ең алдымен, оны жүзеге асырушы тұлғалар. Бірінші жағдайда - оқушылар; студенттер, біліктілігін жоғарылату жүйесін тыңдаушылар; Екіншісінде – білім менеджердері. Үшіншісінде – педагогтар, методистер, ғалымдар. Жобалау нәтижесінде олар үшін не қажет, не қызық жасқа , тәжірибеге және қызметке тәуелсіз бе? Әрине, нәтиже сапасы және жаңа дағдылар, ептіліктер, алынған білімдер.

Бұл жобалау іс- әрекетінің қатысушылары. Олар үшін педагогикалық мақсатқа жету маңызды.

Сонымен қатар, тәуелсіз эксперттер, бақылаушылар да жатқызылады. Олар жобалаудың нәтижесін , жобалау қатысушыларының қарым-қатынасындағы өзгерістерді кәсіби бағалауға қабілетті болады. Соңында оған қолданушылар мен тұтынушылар жатады. Оларға оқушылар, студенттер, ата аналар және жобалау аймағына енген тұлғалар жатады. Олардың бағалауы эмоционалдық-талғамдық сипатта болады, дегенмен ол да өте маңызды, себебі бұл жобалаудың нәтижелерінің әлеуметтік сұранысқа ие екендігін дәлелдейді. Желілік нәтижеге жеткен кезде, мысалы кері байланыс жүйесі веб- сайтты енгізу барысында, оны көптеген «кезедйсоқ» тұтынушылар бағалайды, яғни өзіндік плебисцитті енгізу.

Бағалудың әр түрлі тенологиялық варианттары болғандықтан жобалаудың ішкі, сыртқы, қоғамдық экспертизасына негізделеді.

Ғылыми- педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық жобалау нәтижелерін бағалайтын мамандарды таңдаудың болу көрсеткіштері қарастырылады. Б.С.Гершунскийдің көзқарасы бойынша арнайы әдістер арқылы анықтауға болатын біліктілік эксперт үшін маңызды сипаттама. Біліктіліктіліктің көрсеткіштеріне: жалпы эрудиция деңгейін, мәселеге байланысты білім тереңдігі, белгілі бір мөлшердегі хабардарлық, объективтілік, коммуникацияға қабілеттілік, жаңалыққа қызығушылықты және т.б., жатқызды.

Сонымен қатар, эксперттердің компетенттілігін олардың өзіндік қабілеттіліктерін, тәжірибесін, хабардарлылығын, өзін бағалау негізінде анықтауға болады. (В.М. Полонский).

Кейде эксперттерді жобаға қатысушылардың қалаулары бойынша таңдайды. әр түрлі нұсқалықтар бар, дегенмен сарапшылардың топтық құрамы құрылымдық сипаттамаға ие болуы керек. Осы топтың

2. Нені бағалаймыз және сараптаймыз?

Жобалаудың басында нені бағлау керектігін анықтау керек. Олар аралық немесе соңғы нәтижелер болуы мүмкін. Бағалау тек жобалау нәтижесімен байланысын анықтау керек.

3. Жобалаудың нәтижесін бағалау үшін қандай іс-әрекеттер жасалынуы керек?

Ең алдымен рефлексивті және бағалау әрекетімен байланысты әрекеттер ( сараптамалық бағалау, өзара бағалау, өзін- өзі бағалау, рейтингтік бағалау) бағалауға қатысушылар осы әрекеттерді меңгеруі керек.

Нәтижені бағалаудан бұрын оның әлеуметтенуі жүреді, яғни бұқаралық жариялануы. Бұл жағдай міндетті, себебі жобалау әрекеті сипатқа ие.

Жоба әрекеттің нәтижесі ретіндетематикалық баяндама, компьютерлік презентация, шығармашылық есептеме, семинар жобаны қорғау, жарнамалық акция түрінде түсіндіріледі.Ең алдымен, аудиторияның рөлдік бағыты мен құрамын, масштабын анықтау қажет. Сонымен бірге, жоба түрі, нәтижені көрсету формасы және оны бағалау әдістері құрылымдық- мәндік байланыста сәйкестелуі керек. Мысалы, театр жобасы бес балдық жүйе бойынша, қатысушылардың эмоционалдық сезімін бейнелейтін түрлі түсті тест негізінде бизнес жобаны бағалау дұрыс емес.

4. Жобалау әрекетін бағалаудың көрсеткіштеріне нені жатқызамыз?

Нәтижені талдаудың келесідей көрсеткіштер тізбегін бөлуге болады:

Жобалау мақсатының жүзеге асуы. Осы көрсеткіш алынған нәтиженің күтілген нәтижеге сәйкестілігін, сапасының талаптарға сай болуын, барлық мәселелердің шешілгендігін бағалауға мүмкіндік береді.

Жобалау контекстіне сәйкестілігі. Бұл көрсеткіш жоба нәтижесін объективті «енгізілетін» ортаның, кеңістіктің табиғатын сәйкестендіру үшін керек. Алынған нәтиже қоршаған ортаға, адамдардың денсаулығына және іскерлік қарым-қатынастарға зиян келтірмеуін анықтау керек, яғни нәтиженің қаншалықты «экологиялық» екендігін анықтау қажет.

Егер бағалау «жобалау контекстіне сәйкестілік» шарты бойынша жүзеге асырылса, онда көрсеткіштер осы контекстің алғашқы таңдаулардың негізінде алынады.

Мәдени сәйкестілік. Авторлар жобаның нәтижесін белгілі бір әлеуметтік- педагогикалық, білім саласындағы нәтижелерге сәйкестендіреді. Ол білім стандарттары, бағдарламалары, білі жүйесі, педагогикалық технология, жұмыс істеу түрі, шығармашылық тапсырма болуы мүмкін.

Авторлардың ересек немесе бала болуына тәуелсіз, федеративті, аудандық деңгейде стандарттарды, оқулықтарды, білім немесе оқу бағдарлмаларын немесе интернетке сайт енгізген кезде олардың жалпы қабылдаған стандарттарға сәйкес болады деп ойлаймыз.

Жаңалық енгізу деңгейі. Жаңалық енгізу көрсеткіші алдыңғы көрсеткішпен тікелей байланысты. Жоба қоршаған ортаны жақсартатын жаңалықтар енгізу үшін жасалынады. Осы бағыттағы жетістіктерді бағалау үшін, белгілі бір мәдени тәжірибеге ие болу керек. Қазіргі жағдайда әлеуметтік педагогиканың білім, оқу, тәрбие саласында. Сонымен бірге, педагогикалық жобалау үшін нәтиженің объективті ғана емес, субъективті жаңалық ашуы маңызды, себебі ол оның дамуын қамтамасыз етеді.

Кіші кәсіпкерлікті ұйымдастырумен байланысты, оқу жобалау аумағындағы бизнес- жоба оқушыларда жаңа дағдылардың, ептіліктердің дамуын қамтамасыз етеді.

Егер аналогтары жоқ инновациялық нәтиже жасалынған кезде, ол негізделуді және дәлелдеуді қажет етеді. Егер педагогтардың авторлық ұжымы жаға интегративті курсты қалыптастырса, онда олардың жаңалықтары объективті негізде негізделуі мүмкін, мыс., пәндік немесе пәнаралық курстарды сәйкестендіру арқылы.

Әлеуметтік (парктикалық, теоретикалық) маңыздылығы. Бұл көрсеткіш жобалу нәтижесінің әлеуметтік-педагогикалық, білім салаларына әсерін бағалауға мүмкіндік береді. Мысалы, оушылармен ұйымдастырылған театрлық жобалау – спектаклі әр түрлі аудитория алдында көп рет көрсетілуі мүмкін. Оқу бағдарламасынң моделі – белгілі бір типтегі мекемелердің әр түрлі бағыттағы бағдарламаларды жасау үшін қолданылады.

Гуманитарлық. Бұл көрсеткіш өте маңызды себебі алынған нәтижелердің адамның қажеттіліктеріне, мүдделеріне, мүмкіншіліктеріне сәйкестелуін қамтамасыз етеді. Кез келген педагогикалық өзгерістермен байланысты жобалу нәтижелерінің гуманитарлық сараптамасы жобалауды бағалаудың міндетті құрылымдық бөлігі болуы керек деген көзқарастар бар. «Гуманитарлық» көрсеткіші бойынша оқу бағдарламаларын бағалаған кезде жұмыстың ерекше қасиеті ретінде гуманитарлық құрылымның мазмұнымен сәйкестендіріледі. Бұл жағдайда құндылықтық аспектілер, мәдени контекстер көрініс табады.

Эстетикалық көрсеткіш. Жоба нәтижесін осы көрсеткіш бойынша талдау маызды. Бір жағынан (баяндаманы, конференцияны, сайтты, презентацияны, мәтінді, театр көрсетілімдерін) рәсімдеуді жатқызамыз. Екінші жағынан кеңістіктің немесе мекеменің дизайны. Үшіншіден, мәселні шешуді теориялық келісімділігін қарастырамыз.

Жобалау іс-әрекетінің . Оның нәтижесі басқа қоршаған орта көрсеткіштер негізінде бағаланады.

Жобалауға қатысумен қанағаттанарлық көрсеткіштеріне қатысушылардың субъективті шешімдеріне олардың қалаулары жатады. Олар өзін-өзі бағалау кезінде немесе жобалау әдіснамасы негізінде анықталуы мүмкін.

Жобалау процедураларын меңгеру деңгейі. Мұнда нәтижені алуға жеткізетін, жобалаудың барлық кезеңдерінен өтуді қамтамасыз ететін нормаланған процедуралар туралы айтылған. Бұған мәселені анықтау мен шешу қабілеті , жобалаудың ерекше тілін меңгеру, диагностика жүргізу мүмкіншілігі, мақсатты анықтау мен бағдарлама мен жоспар құру қабілеті жатады. Мұның барлығы нақты оңай меңгерілетін көрсеткіштер, оларды ұйымдастырумен немесе қатысушылардың өзі бағалауы мүмкін. Сонымен бірге, бағалаудың әр түрлі шкалалары қолданылуы мүмкін.

Жобалау нәтижесінің сапасына байланысты қоршаған орта қатысушылардың әлеуметтік маңызды нәтижеге қол жеткіздіре алу қабілеттіліктерін, шығармашылық потенциалдарын бастаған істі аяғына дейін жеткіздіре алу қабілеттіліктерін, жауапкершіліктерін бағалай алады.

Индивидуалдық деңгейдегі оң эффектілердің болуы. (тұлғалық қасиеттердің, сипаттамалардың жоғарылауы, қарым-қатынастың позитивті динамикасы). Педагогикалық жобалауда көрсетілгендей жоба тұлғалық өсудің тек құралы болып табылады. Квалификацияны жоғарылату жүйесіндегі жобаны бірлесіп жасау, педагогтардың кәсіби біліктілігінің өсуі мен жобалық мәдениеттің дамуына ықпал етеді.

Жобалау іс- әрекеті нәтижеге жетуге бағатталғанмен, тұлғаларда позитивті өзгерістердің болуы нәтижеліктің көрсеткіші.

Синергиялық эффект. (синергия – энергия мен күштің бірігуі). Бұл көрсеткіш ортақ іс-әрекет барысында жобалаушылар тобының бірлігін бағалауға көмектеседі. Ұйымдасытырушылықтан басқа тұлғалық және ресми емес қатынастардың қалыптасқандығын анықтауға мүмкіндік береді. Бірлігі жоғары топты, группаның қалыптасуы өзіндік жоба «нәтижесі» деп есептеуге болады.

Қатысушылардың өзіндік жобалық тәжірибесі дамыту қажеттілігінің болуы. Егер жоба сәтті болса, тұлғааралық байланыс деңгейінде және алынған нәтиже деңгейінде жалғастыру перспективалары пайда болады. Ереже бойынша гер нәтиже әлеуметтік маңызды болса, ол жалғастыруды қажет етеді.

Бір пән бойынша, жасалынған оқу жобасы көптеген жаға сауалдарды тудырады, олар бірнеше бағдарламаның қиылысында болады. Инновациялық бағдарламаның пайда болуы осы бағдардама бойынша оқытуға итермелейді, оның әдіснамалық жүйесін жсауды, кадрларды дайындауды қажет етеді. Ортақ әрекеттің шығармашылық тәжірибесі жобаның ең маңызды нәтиэжесі ретінде бағаланады. Егер мұндай эффекттер байқалса жоба педагогикалық мақсатына жеткендігінің көрінісі.

Әлеуметтік әріптестіктің дамуы. Желілік қағидасы бойынша жаңа әлеуметтік байланыстарды қалыптастыру жобалау әрекетінен тәуелсіз, көрсеткіштерді жобалу жүйесі үшін маңызды. Мұндай байланыстардың қалыптасуы, дамуы, кеңеюі жобаның тек әлеуметтік маңыздылығының көрсеткіші ғана емес, сонымен бірге серіктестік пен кооперация негізінде жоба қатысушыларының әр түрлі деңгейде коммуникативті байланыстар орнату қабілеттіліктерінің көрсеткіші, яғни белгілі бір тұлғалық сипаттамалардың көрінісі.

Жобалау әрекетінің табиғаты мек соңғы нәтижелерді бағалауда талап етіп қана қоймай, сонымен бірге аралық процедуралардың нәтижелерін бағалауды талап етеді. Ересектердің білім саласындағы әлеуметтәк серіктестікті дамыту жобасының көрсеткіштерін бағалу сипаттамалары:

· Ересектердің білім жүйесін модернизациялау үрдісіне қатысу амалдары мен бағыттарының жаңа перспектваларын дамыту.

· Ересектердің білім саласындағы мәселелерін шешуге бағыттлаған, локальдық, аудандық, ұлттық деңгейде ұйымдастырудың жаңа механизмдерінң қалыптасуы. (мыс., комитеттер, кеңестер, коммисиялар).

· әлеуметтік серіктестік саласындағы және горизанталдық байланыстардың пайда болуы.

· Серіктестер арасында тұрақты коммуникациялық каналдарды жасау.

· Жобалау тәжірибесін бағалау және талқылау үшін семинарлар өткізу.

· Жобаны болашақта қаржыландыру үшін жергілікті ресурстар мен потенциалдық қайнар көздерді анықтау.

· Жұмысты болжау үрдісіне серіктестіктерінің қатыстылық деңгейі.

· Қатысушылардың болып жатқан позитвті өзгерістердің авторлар ретінде өздерін сезіну деңгейі.

· Жоба қатысушыларынң әлеуметтік жауапкершілік сезімінің деңгейі.

· Халықаралық ұйымдар тарапынан жобалауға көрсетілген қолдаудың болуы.

· Гранттық қолдау аяқталған кейінгі әрекетін жалғастыруға қабілеттіліктің болуы және қаршыландырушыны табу.

Жобалуды жүзеге асырудың әрбір кезеңінде алға қойылған мақсаттарға сәйкес және мәселелерді шешу тәртібіне байланысты нақты белгілердің болу, болмауын бекіту қарастырылған.

Жобалау жағдайына аралық бақылау мен бағалауды бақылаушылар, аналитиктер, сараптамашылардың әрбір кезеңге байланысты есептемелері жүзеге асырылады.

Есептемелер ресми және еркін құрылымда болуы мүмкін. Кез келген жағдайда жобалау мәніне істелінген процедуралар (әрекеттер, акциялар) және белгілі бір кезеңнің нәтижелері енеді. Жобалау әрекеті аралық нәтижелерін талдау нұсқаларының бірі –семинарлар мен конференциялар. Нәтижелерді желілік режимде жобалау негізінде әрбір этаптың нәтижелерді жеке «бетте» көрінеді және жеке пака мен файлдарда сақталады.