Ішкі секреция бездерге жалпы сипаттама.Гормондардың құрамы. Ішкі сөлініс бездерінің гормондары.Гормондардың әсері. Зерттеу әдістері

Ішкі секреция бездері – мамандандырылған мүшелер. Оларда церебральды сұйықтық, клеткааралық саңылаулар арқылы лимфаға, қанға бөлінетін секрет арқылы шығарылу жолдарынан өтеді.

Эндокринді бездер организмнің әр түрлі бөлігінде орналасқан, күрделі морфологиялық құрылымы бар қанмен қамтамасыз етіледі. Бездер сіңірілетін, қан тамырларының ерекшелігі болып, олардың жоғарғы сіңірілуі, клеткааралық саңылауларға гормондардың жеңіл сіңірілуі болып табылады. Бездер рецепторларға бай, олар вегетативті жүйке жүйесімен арқылы реттеледі.

Эндокринді бездер 2 топқа бөлінеді:

1. Ішкі және сыртқы секрециялы аралас функциямен орындайды (мысалы, жыныс бездері, ұйқы безі);

2. Тек ішкі секрецияны орындайды. Эндокринді жасушалар сонымен қатар кейбір мүшелерде және ұлпаларда бар (бүйректе, жүрек бұлшықетінде, вегетативті ганглиларда, диффузды эндокринді жүйені туғызады).

Бездердің жалпы функциясы болып гормондардың реттелуі болып табылады.

Эндокринді функция - күрделі ұйымдастырылған жүйе, өзара байланысқан және тепе-теңдірілген компоненттерден тұрады. Бұл жүйе ерекшеленген және өзіне келесі қызметтерді орындайды:

1. Гормондардың синтезі және секрециясы;

2. Қанда гормондардың тасымалы;

3. Гормондардың метобализмі және экскрециясы;

4. Гормондардың ұлпалармен байланысы;

5. Без функциясының регуляция процестері.

Гормондар – химиялық байланыс, жоғары биологиялық белсенділікке ие болады. Және де аз мөлшерде белгіленген физиологиялық эффектіленген болады.

Гормондар қанмен мүшелер мен ұлпаларға тасымалданады да, сонда олардың кішкене бөлігі бос активті түрінде реттеледі. Негізгі бөлігі қанда байланысқан түрінде қайталанған комплекс түрінде қан плазмасының белоктарымен және формалық элементтермен кездеседі. Осы екі формалары бір-бірімен тепе-теңдікте болады, тепе-теңдік тыныштық күйінде қайталанған комплекс жаққа бірақ мөлшерде көшіріледі. Олардың концентрациясы 80% құрайды, ал кейде сулморлы концентрациясына қандағы гормонға байланысты. Гормондардың комплексінің ақуыздармен пайда болуы – спонтанды, ферментативті емес, қайтымды процесс. Комплекстің компоненттері өзара ковалентті емес, әлсіз байланыстармен байланысады.

Қанның транспортты ақуыздармен байланысты емес, гормондар, клеткалар мен ұлпаларға тікелей қатысады. Параллель 2 процесс жүреді: гормональды эффекттің реттелуі мен гормондардың метаболизмдік ыдыратады. Метоболизмдік инактивация гормональдық гоместаздың қалыпта ұстауында қажет. Гормональды катаболизм – гормондардың организмде белсенділігінің механизмінің регуляциясы.

Химиялық табиғаты бойынша гормондар 3 топқа бөлінген:

1. Стероидтар

2. Полиплоидтар және көмірсулы компонеті бар және жоқ ақуыздар.

3. Аминқышқылдары және олардың туындылары.

Барлық гормондарға тән олардың туындылары. Оларда өмір сүру ұзақтығы – 30 мин шамасында. Гормондар үнемі синтезделіп және де тез әрекет етіп үлкен жылдамдықпен инактивтенуі қажет. Осы жағдайда ғана олар эффективті түрде жұмыс істейді.

Ішкі секреция бездерінің физиологиялық рөлі. Олардың регуляция және интеграцияның механизміне байланысты, сонымен организмнің бейімделуі мен ішкі ортаның тұрақтылығына байланысты.

1. Гормондардың құрамы, олардың қызметі.

Гормондар 3 негізгі құрамын анықтайды:

1. Дистантты қызметі (мүшелер мен жүйесі, оларға гормондар әсер етеді, оның пайда болу орнынан алыс орналасқан);

2. Қатал спецификалық қызметі (жауапты реакция гормондарының қатал спецификасына және басқа биологиялық белсенді агенттермен туғыза алмайды);

3. Жоғарғы биологиялық белсенділік (гормондар бездердің су мөлшерінде бөлінеді, кішкене концентрацияда әсерлеседі, гормондардың аз бөлігі қолда белсенді реттеледі).

Гормонның организмге әсері 2 негізгі механизмнен тұрады: жүйке жүйесі арқылы және гуморальды, мүшелер мен ұлпаларға да байланысты.

Гормондар химиялық тасымалдаушы, олар ақпарат тасымалдаушы немесе сигналды бөлігі бір орынға – нұқсан - клеткасы, жоғарғы мамандандырылған нәруызды рецептор, осыменгормон байланысады.

Клетканың гормондармен әрекеттесу механизмі түрге бөледі:

Бірінші типі:(стероидтар, тироидты гормондар) – гормондар клетка ішіне плазмалық мембрана арқылы жеңіл өтеді де медиатордың қатысуын қажет етпейді.

Екінші типі:клетка ішіне нашар енеді, оның үстінен әрекет етеді, олардың өзіндік еркшелігі – тез пайда болатын жауаптар. Екі түрлі гормондарға сәйкес екі түрлі гормональды рецепция қатысады: клеткаішілік, мембранды – оның сыртқы үстіңгі жағынан болады. Клеткалық рецепторлар – клетка мембранасының ерекше аймақтары, гормондармен спецификалық комплекс түзеді. Рецепторлар белгілі бір құрылымға ие:

1. Белгілі гормонға жоғарғы туыстық белгі;

2. Таңдалынған;

3. Гормонға шектелген көлемі;

4. Ұлпаға өзіндік локализациясы.

Гормональды байланыстардың рецепторлармен байланысы медиаторлардың клетка ішіне енуіне себеп болады. Гормондардың әсер ету механизмі нұсқау – клеткасымен, келесі сатылардан тұрады:

1. «Гормон - рецепторы» комплексінің мембрана үстінде пайда болуы;

2. Мембранды аденияцикладаның активациясы;

3. Мембрана үстінің бетіндегі ЦАМФ –тің АТФ-тан пайда болуы;

4. «ЦАМФ - рецептор» комплексінің пайда болуы;

5. Каталитикалық протеинкеназаның активациясы фермент диссоциациясы арқылы жеке бірліктерге өтеді.

6. Гормонның инактивациясы, ЦАМФ және рецепторлар.

Гормонның әсер етуі басқа күрделі жолдармен де пайда болады, ол жүйке жүйесі арқылы. Гормондар интерарецепторларға әсер етеді, олар ерекше сезімталдықпен ерекшеленеді. Ол рефлекторлы реакцияның бастамасы, жүйке орталығының функциональды жағдайын өзгертеді. Рефлекторлы доға орталық жүйке жүйесінің әртүрлі бөліктерінде тежеледі.

Организмге әсер ететін гормондардың 4 түрі анықталған:

1. Метаболизмдік әсері – зат алмасуға әсері.

2. Морфогенетикалық әсері – пайда болу стимуляциясы, дифференциациясы, метаморфизм және байланысы.

3. Эффекторлардың қызметіне әсері.

4. Организмнің немесе мүшелердің интенсивті қызметінің өзгерісі.