ХИМИЯЛЫҚ ҚАУІПТЕР

Химиялық қауіптер –түрлі з-р мен олардың арасындағы хим. үдерістермен (айналулармен) б-сты б-атын қ.

П.б. түрлері – уланулар, өрттер, жарылыстар. Хим-қ қауіпті нысандардағы (ХҚН) апаттар салдарынан п.б.

ХҚН – қ-ті хим. з-рды өндірумен, сақтаумен, тасымалдаумен, өңдеумен немесе қолданумен айналысатын экономика объектілері немесе көліктік нысандар. Оларда ірі апаттар болған жағд-рда адамдарлың, жан-р мен өс-рдің тіршілігіне үлкен қауіп төнеді, қоршаған орта айтарлықтай хим-қ ластануларға ұшырайды.

ХҚН қауіптілік дәрежелері:

І– ХЗА-на тап болатын адамдар саны >75000;

ІІ - ХЗА-на тап болатын адамдар саны 40000÷75000;

ІІІ - ХЗА-на тап болатын адамдар саны < 40000;

IV – ХЗА нысан территориясынан тысқары емес, адамдар саны тек 10-30% ғана.

КӘУЗ (АХҚЗ) – өндірісте және а-ш-нда қолд-тын хим. зат., апатты түрде (өте көп концентрацияларда) қ-о-на шығарылуы (төгілуі) нәт-нде тірі ағзаға залалын тигізіп, қоршаған орта ластануларға ұшырайды.

ағзаға 3 түрлі жолдармен түседі:

1. Ингаляциялық – тыныс мүшелері арқылы;
2. Резорбтивтік – тері немесе шырышты қабаттар арқылы;
3. Пероральдық – тағам және сумен (ауыз қуысы арқылы).

Улы хим. з-рдың ағзаға қосарлы әсері (комбинациялық әсері) – ағзаға түскен улы з-рдың оған 1 мезеттегі немесе кезектесе отырып әсер етуі.

3түрі бар:

1. Аддитивті – ағзаға түскен улы з-рдың ондағы биол-қ эфф-сі олардың жалпы сомасымен сипатталады. Яғни, з-р 1-1-іне ешқандай әсер етпейді, олардың ағзаға әсері 1-1-інікіне қосылады.

1. Синергизм - ағзаға түскен улы з-рдың ондағы биол-қ эфф-сі олардың жалпы сомасынан асып түсумен сипатталады. Яғни, з-рдың қайсыбірі 2-нің немесе екеуі 1-1-інің жалпы улы әсерлерін күшейте түсуге қаб-ті болады.

1. Антагонизм - ағзаға түскен улы з-рдың ондағы биол-қ эфф-сі олардың жалпы сомасынан кем болуымен сипатталады. Яғни, з-рдың қайсыбірі 2-нің немесе екеуі 1-1-інің жалпы улы әсерлерін бәсеңдете түсуге қаб-ті болады.

Ағзаға ә.е. дәрежесі б-ша қауіптіліктің 4 класына жіктеледі:

1 – аса қауіпті;

2 – жоғары қауіпті;

3 – қауіпті;

4 – қауіптілігі төмен.

Ағзаға ә.е. сипаты б-ша 6 топқа бөлінеді:

1. тұнш-ш (хлор, фосген);
2. жалпы уланд-ш әсер ететін (СО);
3. тұнш-ш+жалпы уланд-ш әсер ететін (азот қышқылы, азот оксидтері, күкірт ангидриді, НҒ);
4. тұнш-ш+нейротропты әсер ететін (аммиак, т.б.)
5. метаболикалық улар (этиленоксид);
6. зат алмасу процесін бұзатын з-р (диоксиндер, т.б.)

КӘУЗ токсикалық қас-ріне сипаттама беру үшін шекті рұқсат етілген концентрация (ШРК) және токсодоза ұғымдары қолд-ды:

ШРК –қауіпті улы з-рдың адам ағзасына күнделікті жұмыс күні бойында ұзақ уақыт әсер етуі нәтижесінде заманауи диагностика әдістерімен ешқандай патологиялық өзгерістердің немесе ауруларды п.б-ндығы анықталмайтын конц-сы.

Токсодоза - қауіпті улы з-рдың адам ағзасына әсер етуі нәтижесінде токсикалық эффектінің (алғашқы улану белгілерінің) п.б-на әкелетін ең аз мөлшері.