Лекция. Тексеру схемаларының мазмұны және құрылуы

Дәріс жоспары:

1. Тексеру схемаларының мазмұны

2. Тексеру схемаларының құрылуы

Салыстырып тексеру сұлбасы сызбасында:

-өлшем құралдарының және салыстырып тексеру әдістерінің атаулары;

-шама мәнінің аумағы немесе номиналды мәні;

-өлшем құралдары қателіктерінің мүмкіндік мәні;

-салыстырып тексеру әдістері қателіктерінің мүмкіндік мәні көрсетілуі қажет.

Жергілікті салыстырып тексеру сұлбаларында өлшем құралдарының дәл белгілеулерін көрсету мүмкін.

Салыстырып тексеру сұлбасы бір бірінің астына орналасқан және штрихті линиялармен бөлінген алаңдардан тұруы қажет.

Алаңдар:

- «Мемлекеттік эталон(дар)»;

- «і санатындағы жұмысшы эталондар» (мұнда «-0 ден h-ге дейін, әр санат үшін – жеке алаң);

- «»»Жұмысшы өлшем құралдары» атауларынан тұруы қажет.

Ескерту

1. Мемлекеттік эталон ретінде қабылданған 0 санатындағы жұмысшы эталон мемлекеттік эталон алаңында орналастырылады.

2. Өз дәлдігіне байланысты басқа мемлекеттерден алынған жұмысшы эталондар дәлдіккесәйкес келетін эталонның алаңында орналастырылады.

Жергілікті салыстырып тексеру сұлбасы сызбасының жоғарғы алаңының атауы «Бастапқы жұмысшы эталондар» болуы қажет.

Алаңдар саны салыстырып тексеру сұлбасының құрылымына байланысты.

Алаңдар атауын вертикалды тұтас линиямен бөлінген сызбаның сол жағында, бағынушылық тәртібінде эталондардың атауы көрсетіледі.

Жергілікті салыстырып тексеру сұлбасы сызбасының жоғарғы алаңында, бағынушылық тәртібінде эталондардың атауы көрсетіледі.

Бірліктерін жанама өлшеу әдісімен жаңғыртатын туынды шамалардағы өлшем құралдарына арналған салыстырып тексеру сұлбасы сызбасының жоғарғы алаңында басқа мемлекеттерден немесе мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбаларынан алынған берілген бірлікті жаңғырту үшін қолданылатын эталондар атаулары көрсетіледі.

Бұл эталондар атауларын сәйкес келетін салыстырып тексеру сұлбаларына сілтемелермен алып жүреді.

Эталондар атауларын астында шама мәнінің номиналды мәні немесе аумағы және олардың қателіктерінің мәні көрсетіледі.

Эталондар аландарының астына 0 санаттағы жұмысшы эталондардан аланы (егер мемлекеттік немесе мемлекетаралық сұлбаларды қайта қарау кезінде 1 санаттағы эталондарға бірлік мөлшелерін берудің қосымша сатысын алдын-ала ескеру қажет болса), 1 санаттағы және әрі қарай келесі санаттардағы жұмысшы эталондар алаңдары орналастырылады.

Жергілікті салыстырып тексеру сұлбаларында көрсетілетін жұмысшы эталондар санаттары мемлекеттік немесе мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбаларында осы құралдарға берілген санаттарға сәйкес келуі қажет.

Жұмысшы эталондардың атауларының астында өлшем аумақтары және қателіктер мәні көрсетіледі.

Төменгі санаттағы жұмысшы эталондардың астына жұмысшы өлшем құралдарының алаңы орналастырылады. Онда мүмкіндігі барынша солдан оңға қарай бір атаудағы жұмысшы эталондар бойынша салыстырып тексерілетін жұмысшы өлшем құралдары топтарының қателік шамаларын ұлғаю тәртібінде орналастырады. әр топ үшін өлшемдердің түрін, аумағын және өлшем құралдарының қателіктер мәнін көрсетеді.

Салыстырып тексеру сұлбасында көрсетілетін өлшем құралдары қателіктерінің сипаттамалары келесі талаптарды қанағаттандаруы қажет.

Алғашқы эталондар үшін ГОСТ 8.381 сәйкес:

- Эталонның жойылмаған жүйелік қателігінің 0 (0₀) шекарасы (белгі көрсетуінсіз);

- h тәуелсіз өлшем санын көрсетумен бірлікті жаңарту кезінде S (S₀) өлшем нәтижесінің орташа шаршылық ауытұуы (немесе бірлікті жаңғырту және оның мөлшерін беру кезінде);

- Т уақыттың белгілі аралығы ішінде v (v₀) эталоны тұрақсыздығы көрсетіледі.

Мемлекетаралық салыстырып тексеру сұлбасы бойынша екінші немесе жұмысшы эталондардың деңгей дәлдігі бойынша сәйкс келетін эталонды қолдану кезінде алғашқы эталон ретінде 5.9.2 сәйкес қателіктер сипаттамаларын көрсету мүмкін.

Ескерту – Осында және әрі қарай «₀» индекссіз символ абсолюттік қателіктің сипаттамасын, «₀» индексті салыстырмалы қателіктің сипаттамасын білдіреді.

Екінші эталондар үшін ГОСТ 8.381 сәйкес олардың жалпы қателігінің сипаттамасыкөрсетіледі - h тәуелсіз өлшемдердің санын көрсетумен екінші эталонды біріншімен салыстыру кезінде S_å (S_å0) өлшем нәтижесінің орташа шаршылық ауытқуы мүмкін мәнінің шектігі, немесе 0,99 сенімді ықтималдық кезінде d_å (d_å0) өлшем нәтижесі қателігінің сенімді шекараларының мүмкіндік мәнінің шектігі.

Екінші эталонның жойылмаған жүйелік қателігінің сипаттамасын және (немесе) оның тұрақсыздығының алғашқы эталон үшін қабылданған салыстырып тексеру арасындағы аралық үшін бөлек көрсету мүмкін.

Жұмысшы эталондарының және жұмысшы өлшем құралдары қателіктерінің сипаттамаларын оларды салыстырып тексеру кезінде шама өлшемдерін беру әдісіне байланысты көрсетіледі.

Өлшем құралдарының қолдануға жарамдылығын анықтайтын салыстырып тексеру кезінде, салыстырып тексеру сұлбасында Δ (Δ ₀) өлшем құралдарының қателігінің мүмкіндік шегі көрсетіледі.

Ақиқат мәндерді белгілейтін немесе салыстырып тексеруге түскен (соның ішінде түзетулер енгізу жолымен) барлық өлшем құралдарын градустейтін салыстырып тексеру кезінде, салыстырып тексеру сұлбасында d (d₀) өлшем құралдарының қателігінің сенімді шекарасының мүмкіндік мәнінің шегін сәйкес келетін сенімді ықтималдықта көрсетеді.

Өошем құралдарының тұрақтылық нормалары бойынша қолдануға жарамдылығын анықтайтын ақиқат мәні немесе градустейтін сипаттамасы өзгеруі салыстырып тексеру арасындағы аралықта берілген типтегі өлшем құралдары үшін белгіленген мүмкіндік тұрақсыздық шегінен артатын өлшем құралдарын жарамдылықтан шығарумен және ақиқат мәндерді белгілейтін немесе қалған өлшем құралдарын градустейтін салыстырып тексеру кезінде, салыстырып тексеру сұлбасында:

- сәйкес келетін сенімді ықтималдық кезінде d (d₀) өлшем құралдарының градустеу қателігінің сенімді шекарасының мүмкіндік мәнінің шегін және Δ (Δ ₀) салыстырып тексеру арасындағы аралықта өлшем құралдарының мүмкіндік тұрақсыздығының шегін;

- немесе сәйкес келетін сенімді ықтималдылық кезінде d_å (d_å0) өлшем құралдары қателігінің сенімді шекарасының мүмкіндік мәнінің шегі (салыстырып тексеру арасындағы аралықтағы тұрақсыздық есебімен);

- немесе Δ (Δ ₀) өлшем құралдары қателігінің мүмкіндік шегін көрсетеді.

d_å және Δ өлшем құралдары қателігінің сипаттамалары:

Формулалары бойынша анықталады;

Мұнда l_r - Р сенімді ықтималдыққа сәйкес келетін нормалы бөлу квантилі;

Р - өлшем құралдарын градустеудегі қателіктің сенімді шекарасы анықталатын сенімді ықтималдық.

d_å0 және Δ ₀ сипаттамаларын d және v орнына d₀ және v₀ қойылған ұқсас формулалар бойынша анықтайды.

Қателіктер көрсетілуінің бірінші әдісі (d және v көрсету) негізгі болып табылады. Екінші әдіс (d_å көрсетуі) мүмкін, егер v d - мен салыстырғанда 15 % - тен кем болса. Ушінші әдіс (v көрсетуі) мүмкін, егер v d - мен салыстырғанда 15 % - тен кем болса.

Эталондар және жұмысшы өлшем құралдары қателігінің сипаттамалары ретінде салыстырып тексеру сұлбасында олардың негізгі қателік сипаттамалары көрсетілуі ұсынылады. Негізделген жағдайларда ГОСТ 8.009 сәйкес қателікті құрайтын басқа сипаттамаларды немесе оның жалпы қателігінің сипаттамаларын көрсету мүмкін (негізгі және қосымша қателіктер қосындылары).

Салыстырып тексеру сұлбаларында:

- эталондар үшін – олардың қателіктерінің сипаттамаларының мүмкіндік мәнінің төменгі шекаралары (дәлірек емес эталондарды қолдану мүмкін емес);

- жұмысшы өлшем құралдары үшін – олардың қателуктертіінің сипаттамаларының мүмкіндік мәнінің жоғарғы шекралары (дәрілік өлшем құралдарын талап ететін ақиқаттықпен салыстырып тексеру мүмкін емес).

Эталондардың және жұмысшы өлшем құралдарының қателік көрсету формасы (абсолюттік және салыстырмалы) бір салыстырып тексеру сұлбасында мүмкіндігі барынша бірдей болуы қажет.

Шамалардың және олардың бірліктерінің атаулары және белгіленуі ГОСТ 8.417 сәйкес болуы қажет.

Сластырып тексеру сұлбасында көрсетілетін өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістері келесі жалпы әдістердің біреуіне сәйкес болуы тиіс:

- тура өлшемдер (өлшеуіш приборды шама бойынша салыстырып тексеру кезінде немесе өлшеуіш прибор бойынша шамалар);

- тікелей салыстыру немесе шама көмегімен салыстыру (салыстыру эталоны) (өлшеуіш приборын өлшеуіш приборы бойынша салыстырып тексеру);

- компаратор көмегімен салыстыру (шаманы шама бойынша салыстырып тексеру);

- жанама өлшемдер (өлшенетін шамамен фунуционалды байланысты басқа шамалардың бөліктерінде градустелген эталондар көмегімен өлшем құралдарын салыстырып тексеру).

Салыстырып тексеру әдісін көрсету кезінде өлшем құралдарының салыстырып тексеру спецификасын көрсету ұсынылады (мысалы, термостаттағы тура салыстыру, өлшеуіш көпірі, градустейтін сұйықтық және т.б. көмегімен салыстыру).

Егер салыстырып тексеру физикалық константаларға сүйенуді алдын-ала қарастыратын болса, бұл сондай-ақ оның әдісін көрсету кезінде бейнеленеді (мысалы, жарық сәулесінің өту уақытының тура өлшемдері).

Сұлбамен қамтылған өлшем құралдары топтарының ешқайсысының салыстырып тексеру спецификасын белгілеудің қажеттілігі болмаса, салыстырып тексеру сұлбаларында 5.11 саналған салыстырып тексерудің жалпы әдістерін көрсетпеу мүмкін.

Ескерту - Бұл ереже салыстырып тексеруге қатысатын өлшем құралдардың түрлерімен салыстырып тексерудің жалпы әдісі бір мағынада анықталады деп түсіндіріледі.

Салыстырылып тексеру әдістері қателіктерінің сипаттамалары Δe (Δe ₀) салыстырып тексеру әдісінің мүмкіндік қателігінің шегімен салыстырып тексеру жүргізілетін эталондар сипаттамаларына аналогті етіп немесе сәйкес келетін сенімді ықтималдық кезінде d_u (d_u0) салыстырып тексеру әдісі қателігінің сенімді шекараларының мүмкіндік мәні шегімен көрсетіледі.

Осы әдіспен салыстырып тексерілетін өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдісі қателіктерінің сенімді шекараларына сәйкес келетін сенімді ықтималдықтар бірдей болуы қажет.

Салыстырып тексеру әдісі қателігінің сипаттамасын көрсетпеу мүмкін, егер ол абсолюттік мән бойынша салыстырып тексеру кезінде қолданылатын эталон қателігінің сипаттамасынан 15% - тен көп емес болса.

Бақылау сұрақтары:

Тексеру схемаларының мазмұны

Тексеру схемаларының құрылуы