Гомеопатия тәжірибесінде қолданылатын дәрілік қалыптар.

(Formae medicamentorum Homeopatical)

Гомеопатия (грек. Homoios – ұқсас, сол, pathos – күйзелу, ауыру, сырқаттану) – Similia similibus curantur - ұқсасты ұқсаспен емдеу" деген негіз бойынша, ғылыми дәлелденбеген дәрілермен емдеу жүйесі. Бұл тәжірибеде препараттың жоғарғы дозасын қабылдаған дені сау адамның ағзасында пайда болған күйзелуді, сондай күйзелу сырқат адамда шыққанда сол дәрілік препараттың аз мөлшерімен емдеу.

Гомеопатияиялық емдеу жүйесінің негізін салушы Христиан Самуэль Фридрих Ганеман 1755 жылы Саксонияда туған, Лейпциг университетін бітіріп 1779 жылы медицина ғылымы докторы атағын алған. Германияда дәрігерлік, кейінне университет профессоры қызметтерін атқарған. Ганеман пациенттерін өзі дайындаған дәрілермен емдеуді тәжірибеге алған, ал бұл көзқарас Германияда қабылданған заңдылықтарға қайшы болғандықтан оның үкіметпен арадағы келіспеушіліктері туып отырған.

Ганеман көзқарастарының қалыптасуына Гиппократ, Диоскорид, Корнелиа- Цельс, Гален, Ибн – Сина еңбектерінің әсері болуы мүмкін. Себебі кейбір көне ғұламалар еңбектерінде, ауруды "ұқсастықпен" емдеу негіздері кездесетін. Мысалы, Гиппократ "Ауруды оның табиғаты емдейді", дәрігер ауруды туғызған себептерді соған ұқсас себептермен сауықтыруға көмектесуі тиіс.

Ганеманның көз қарасының қалыптасуына Куленнің «Материя медика» кітабында келтірілген ақпараттар ықпал етті. Мысалы: ол «аз мөлшердегі хинин безгекті емдейді, ал көп мөлшерде - безгек күйзелісін шақырады». Сол сияқты кофе, ұйқы қашырады немесе тыныштандырады, радий элементі қауіпті ісік шақырады және дозасына байланысты қауіпті ісікті емдейді; Наперстянка гликозидтері - дозасына байланысты жүрек соғысын жоғарылатады немесе төмендетеді дейді.

Гомеопатияның негізгі пікірлерін Ганеман 1796 жылы қалыптастырды, ал 1810 жылы "Органон врачевного искусства" еңбегінде өзінің пікірлерін жүйелі түрде келтірді. Ганеман Лейпциг университетінде (приват-доцент) профессор ретінде студенттермен дәрігерлерге гомоепатия турасында дәрістер оқыды. Ганеман 1811 жылы шығарған 6 томдық «Чистое лекарствоведение» еңбегінде гомеопатияда қолданысқа ұсынылған 60 дәрілік құралды сипаттады. 1828 жылы 5 томдық «Хронические болезни» (созылмалы аурулар) еңбегі жарық көрді. Осы еңбектерде гомеопатияның тағы екі ұстанымы: «дәрілік препараттың аз мөлшерімен емдеу және ауырмаған адамдарға дәрілік заттың жоғарғы, кейде улы мөлшерге дейінгі дозасын қолданып аурудың белгілерін шығару» өмірге келді.

Өмірінің соңғы жылдары Ганеман «дәрілік заттардың өте аз, яғни жоғары дәрежеде сұйылтылған препараттары көмегімен сырқатты емдеуге болады» деген сенімді көзқарасы, гомеопатия тәжірибесіне теріс пікірлер туғызды және жақтастарын азайтты. Бірақ бұл ойдан, бүгінгі күнде өзекті науқасқа «зияндық істеме» ұстанымын тануға болады. Ол 1843 жылы қайтыс болды.

Гомеопатия тәжірибесі медициналық аллопатия (грек сөзі: allos – басқа, pathos – сырқат, ауру) тәжірибесіне қарама-қарсы. Мысалы, егер науқастың ішектері ауырып қабынса, гомеопат аз мөлшердегі осы ауруды қоздырғыш дәрімен емдейді, ал аллопат – тыныштандырғыш дәрімен емдейді.

Аллопатиялық медицинаның ұстамы: науқастағы сырқат белгісін дәрілік заттар көмегімен жоғалтып емдеу (contraria contrariis curantur – бір өзгерісті оған қарама-қарсы әсермен емдеу). Мысалы, науқастың жоғары қан қысымын, қан қысымын төмендететін препаратпен емдеу, жоғары температураны төмендету, бактериямен залалданғанда антибиотиктермен емдеу. Бұл тәжірибеде сырқатты жеңу жасанды, дәрі көмегімен іске асады, ағзаның сырқатты туындатқан себебімен күресі жоқ. Ал гомеопатиялық тәжірибеде сырқаттың денсаулығын түзетуге ағзаның өз мүмкіншіліктерін ояту – басты міндет. Бұл міндетті, гомеопатияның «ұқсастық ұстанымы» бойынша жеке науқастың сырқат белгілерін жан-жақты зерттеу және бақылау арқылы, дәрілік заттың өте аз мөлшерімен гомеопат-дәрігер іске асырады.

Гомеопатиядағы дәрілік заттың өте аз мөлшерімен емдеу ұстанымы – дәрілік зат пен ағзаның арасындағы әрекеттің химиялық деңгейде емес, ақпараттық деңгейде жүруімен байланыстыруға болады және егер дәрілік зат науқасты емдеуге «ұқсастық ұстанымы» бойынша таңдап алынған болса, онда оның ағзаға тиімді әсерін күтуге болады. Адам ағзасы - ақпаратты-энергетикалық жүйе, ал гомеопатиялық дәрілер физика және квантты физика заңдарына сәйкес осы жүйені реттеуші фактор болып табылады. Гомеопатиялық дәрілік қалыптардың фармакодинамикасы бойынша дәрілік қабыну әсері болғанымен, фармакокинетикалық – жанама және дәрілік ауыру әсерлері жоқ.

Гомеопатия тәжірибесінің өміршектігіне және осы заманда кең таралуына байланысты осы бағыттың кейбір жетістіктері аллопатиялық медицинада қолдау табуы керектігі ақиқат деуге болады. Себебі аллопатиялық медицинаның да гомеопатияның ортақ мақсаты – адам денсаулығын түзету.

Гомеопатия тәжірибесіне қарсыласушылармен қатар, бұл бағытты қолдаушылар да болды. Мысалы, 1848 жылы Филадельфияда Ганеман атындағы медициналық факультет, Пенсильванияда Ганеман атындағы медициналық коледж ұйымдастырылды. 1850 жылы Лондан (Ұлы британия) университетінде, осы елде кең тараған бөлімшелері бар, гомеопатиялық факультет ұйымдастырылды. 1854 жылы елдегі тырысқақ эпидемиясында гомеопатиялық ауруханада өлім ауруға шалдыққандардың 1,4 % , басқа ауруханаларда - құраған15,8%.

Гомеопатиялық емдеу тәжірибесі арнаулы жоғары оқу орындары, дәрігерлері, баспа өнімдері бар Германияда және АҚШ-та, Францияда, Австрияда, Шотландияда т.б. Еуропа елдерінде және Англияда таралған. Германияда гомеопатия құзырлы түрде қабылданған және құзырлы Неміс фармакопеясы бар. Гомеопат-дәрігерлердің Орталық қоғамында 1 000 аса мүшелер тіркелген. Гомеопат мамандарды осы Орталық қоғамында 1,5 жыл дайындайды. Германияда 1832 жылыдан бері «Жалпы гомеопатиялық журнал» шығарылады, медицина университеттерінде студенттер гомеопатия пәнін оқиды.

Азия мемлекеттері арасында гомеопатия Индия, Пакистан, Бангладеш, Шри-Ланке елдерінде кең тараған. Гомеопатия кең тараған ел Индия. 1950 жылдан бері Калькуттада ақысыз емханалар жұмыс істеуде және сандары өсуде. Индияның үкіметі жанындағы гомеопатиялық комиссия мүшелер саны 1949 жылы 100 000 , ал қазіргі кезеңде 200 000 шамасында.

Гомоепатия біздің елге көршілес Ресей елінен келген. Ресейде гомоепатия XIX ғасырдың бірінші ширегінде белгілі бола бастады. Осы уақыттарда Москвада, Петербургте және Ригада алғашқы гомеопатиялық дәріханалар жұмыс істей бастады. Орыс дәрігері Д.Адам Ганемен және оның ізбасарларымен танысып Петербургте 1824 жылы гомеопатия ұстанымына сәйкес емдеу тәжірибесін кіргізді, ал 1898 жылы гомеопатиялық емхана ашылды.

Ресейде гомеопатия тәжірибесінің дамуына С.Н. Корсаков және Н.С. Мордвинов салмақты ұлес қосты. Гомеопатия технологиясы тәжірибесіне «бір ыдыста потенциалау» немесе Корсаков әдісі аталған технологияны ұсынды. Н.С. Мордвинов Ресейге гомеопат-дәрігерлер дайындау ісінде үлкен ұйымдастырушылық қызмет атқарды.Бірақ белгілі орыс ғылымдары Н.Н.Пирогов, А.П.Нелюбин, А.А.Иовский және басқалары гомоепатия негіздеріне үлкен қарсылық көрсетті. Солардың ішінде ерекше, Н.И. Пироговпен бірге Дерпт университетінің түлегі - дәрігер, кейіннен белгілі жазушы В.И.Дальді атап өтуге болады. Ол өзінің дәрігерлік тәжірибесі кезінде гомеопатияға үлкен сенімсіздікпен қарап – «гомеопатия негізінен алғанда сандалу, ал дәлелдері мен сілтемелері өтірік және шындыққа жатпайды» деген баға берді.

Тек ҚСРО кезінде, 1960 – 70 жылдары, гомоепатияға деген көзқарас бейжар бола бастады. 1960 жылы Москвада Гомеопат-дәрігерлер Қоғамы құрылып гомеопатия тәжірибесінің дамуына және басқа аймақтарға тарауына үлес қосты.

1991 жылдан бері Ресейде гомеопатия құқылы орын ала бастады. 1998 жылы Бүкілодақтық гомеопатиялық ассоциация құрылып, ҚСРО-ның барлық республикаларында гомеопатиялық медицина тәжірибесін қолдану тарала бастады.

Одақтық республикалар арасында Гомеопатия тәжірибесі Украинада белгілі орын ала бастады. Қазіргі кезде гомеопатиялық дәріханалар Киевта, Харьковта, Одессада және басқа қалаларда жұмыс істейді. Украинада дәріханалармен қатар, «Арника» фирмасы (Харьков қаласы) 6 гомеопатиялық препарат: спазминал, фарингол, кордалон т. б. дайындайды.

1999 жылы «Украина гомеопаттарының ассоциациясы» (президенті В.А. Попов) құрамында «Гомеопатиялық фармация мамандарының қоғамы» құрылды. Елдегі Гомеопатиялық дәрілік құралдар сапасының нормативті-техникалық құжаттар (НТҚ) талаптарына сәйкестігін Украина ДСМ Мемлекеттік фармакология орталығы (төр ағасы Е.Н. Гриценко) бақылайды.

2000 жылы Украина ДСМ «Гомеопатиялық қоғамды» тіркеуге алды. Қоғамға мүше ретінде дәрігерлер, фармацевтер және ветеринария мамандары кірді. Казіргі кезде Украина халықаралық гомеопаттар медициналық лигасына кіреді.

1992 жылдан бастап Украинада медициналық жоғарғы оқу орындарында гомеопатия пән ретінде оқу бағдарламасына енгізіліп кафедралар жұмыс істеуде. 1995 жылдан бастап Ұлттық фармацевтика университетінің дәріханалық технология кафедрасында гомеопатиялық дәрілік құралдар технологиясы пәні қайтадан оқу үрдісінде орын алып келеді. Украинада гомеопатия жоғары білімді дәрігер мен фармацевт мамандарының дайындалуы, осы елде гомеопатия саласының табысты дамуының куәсі болу керек.

Қазақстанда гомеопатиялық дәріханалар 1970 жылдары ұйымдастырыла бастады. Алматы қаласында № 84 дәріхана провизор Малецкий Ю. В. басшылығымен ұйымдастырылып, игілікті жұмыс істеп келеді. Қазақ ұлттық медицина университетінің фармацевтика факультетінің фармацияны ұйымдастыру мен экономикасы және дәрілер технологиясы кафедрасында «арнаулы курс» ретінде гомеопатиялық дәрілік құралдар технологиясы пәні ендірілген. Бұл үрдіс Республикадағы басқа да фармацевтикалық факультеті бар жоғарғы оқу орындарында жүргізіліп келеді және осы жағдай елімізде фармацевтикалық гомеопатия тәжірибесінің дамуына өз үлесін қосары анық.