Жалпы ғылыми келелі мәселелерді анықтау және зерттеудің сұрақтарын бөлу

1. СОЗЖ−ның методикасынан жүргізудің негізгі формасы

2. СОЗЖ тақыраптары

1. Студенттің ғылыми зерттеу жұмыстары (СҒЗЖ) сабақ уақытында сабақ кестесі бойынша және студенттің өз ізденісі бойынша іске асады. СОЗЖ кестесінде студенттің сабағы іс−нәтижелік жұмыс және зертханалық жұмыс ретінде жүргізілуі мүмкін. Студенттің өзіндік жұмысы СОЗЖ дәрісті толықтырғанда іс−тәжірибелік , зертханалық жұмыстарға дайындалғанда үйге берілген арнайы тапсырма бойынша жұмыс жүргізіледі. Ал негізгі және кең көлемді СОЗЖ бұл зерттеу жұмыстарды және дипломды жоспарлау негізіндегі жұмыс берілген әдебиеттерді қарастырғанда; белгілі сұрақты қарастыра отырып, студент өз білімін кең көлемді қазіргі талапқа сай (мысалы, өзінің берілген ғылыми жұмысы бойынша азық−түлік өнімдерін өндіретін эффективті қондырғыны таңдайды, шикізатты және жартылай дүмбілдерді жаңа әдіс бойынша өндіру, емдік азық−түліктерді есептеу, рецепт бойынша өндіру және т.б.) алады.

Студент рефератпен жақсы жұмыс істеуі үшін реферат жоспарын жетекшімен бірге жүргізуі керек. Жалпы тақырып бойынша берілген реферат ішінде жүйеленген материал болу керек: берілген тапсырма, әдіс, шешім, мазмұнының соңын пайдаланылған әдебиет жазылуы керек. СОЗЖ−ның негізгі түріне зертханалық жұмыс ғылыми зерттеу жұмыстары жатады. Зертханалық жұмыстардың негізгі мақсаты ғылыми зерттеу жұмыстарының тәсілдерімен танысу. Зертханалық жұмыстарын зерттеу элементтерін екі бөлікке бөлуге болады. Ғылыми зерттеу жұмыстарының кіріспесі қиындық дәрежесімен ерекшеленеді. Зертханалық жұмыстарының бірінші бөлігі зертханалық жұмыс жүргізілетін базаларда өткізіледі. Берілген әдістеме бойынша студент шешімін өзі шешеді. Зертханалық жұмыстардың бірінші бөлігі, жүргізу тәртібі әдістемелік бағыт бойынша жасалады. Зертханалық жұмыстың екінші бөлімі, 1 тақырып бойынша зерттеу жұмыстарын қарастырады, ол жұмыс 2-3 зертханалық тапсырмаларда қарастырылады. Жұмыс 3 этап бойынша жүргізіледі. 1-этапқа теориялық негізді қарастырады, оған тапсырманың берілуі, тәжірибені қайта қарау жатады. 1-этап соңында негізгі құрылыстық тәсімін құрастыру аяқталады.2 –этап тәжірибені өзі жасау. 3- этап тәжірибені шешімін қайта қарау. Тәжірибе арқылы алынған берілгендерді тоериялық шешімдермен салыстырып, талдау жасау, соңында есеп беру.

2. СОЗЖ тақырыбы әртүрлі болады:

1. жаңа қол жеткізген табыстар, шет елдерден басқа;

2.нақты тақырып бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізу;

3.зерттеу жұмыстарын технологиялық параметрлері, қойылған жұмыс режимі және сыртқы факторлардың әсері бойынша жүреді;

4. студентке белгісіз жаңа қондырғының бөліктерін үйрету;

5. зертханалық макеттерді жасау;

6. зертханалық жұмыстарды жасағанда қатысу, жасау, жинау;

7. зертханалық қондырғыларды жаңарту және т.б.

СОЗЖ ең негізгі жұмыстарда бірінші орын алатындары курстық және дипломдық жұмыстары, сондай−ақ ғылыми зерттеу жұмыстары да кіреді.

Нәтижелер көрсеткіштері. Рефараттың соңында ғылыми зерттеу жұмыстар негізгі жетістіктері жайлы және оның қолданылуы мүмкін салалары жайлы мәліметтер келтіріледі. Рефараттың текстің жалпы көлемі 2000 белгіден аспауы керек.

Кіріспені тұжырымдауға қойылатын талаптар

Кіріспе қарастырылып жатқан ғылыми мәселе бойынша қазіргі жағыдайды көрсететін және осы мәселерді шешу қажеттігін негіздейтін болуы керек. Кіріспеде ғылыми мәселенің өзектілігі орындалатын жұмыста қолданылатын жаңа әдістер және оның осыған ұқсас ғылыми зерттеу жұмыстармен байланысы жайлы мәліметтер беруі қажет. Кіріспеде сондай-ақ ғылыми зерттеу жұмыстар және оның жекелеген сатылардың мақсат міндеті көрсеттіледі және әрбір жекелеген сатыда орындалатын жұмыстар жайлы мәліметтер жиынтығы.

Есептің негізгі бөліміне қойылатын талаптар

Ғылыми зерттеу жұмыстар негізгі бөлімінде зерттеу барысында қолданылатын әдістер мен нысандар және зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері жайлы мәліметтер келтіріледі.

Ғылыми зерттеу жұмысттар төмендегі сатыларға негізделеді.

1. Зерттеу жұмыстар бағытын таңдау

2. Теориялық эксперименттер жүргізу

3. Шын эксперименттер жүргізу

4. Зерттеу нәтижесінің жалпылау және бағалау

Қортынды тұжырымдауға қойылатын талаптар

Ғылыми зерттеу жұмыстар жайлы есептелгенде оның көлеміне, құрылымына қарамай міндетті түрде қортынды тұжырымдау қажет. Қортынды орындалған Ғылыми зерттеу жұмыстарының негізгі нәтижелерін тұжырымдауы керек және оларды практикалық жағыдайларда қолданылуға ұсыныстар беруі қажет. Ғылыми зерттеу жұмыстар барысында кері нәтижелер алынатын барысында, қортындыда олорда көрсетілуі керек. Қортындыда сондай-ақ көтерілген ғылыми мәселе бойынша зерттеледі, болашақта қандай бағытта жүргізген дұрыс болатындығы көрсетілуі керек.

Қосымша қойылатын талаптар

Ғылыми зетттеу жұмыстар жайлы есептің негізгі бөлімінде цифрлық мәліметтер және ғылыми зерттеу жұмыстар нәтижесін толықтыратын фактілер көп болған жағыдайда оларды арнайы қосымша бөлігінде жатпайтын, бірақ келтіру үшін арнайы талаптардың орындалуы қажет. Қосымша ғылыми зерттеу жұмыс түрі және сипеты жайлы оның қай сатыда орындалып жатқан жайлы мәліметтер беру. Қосымша ретінде есептерде сынақ жайлы хаттамалармен актілер, аппараттар мен приборлардың сипаттамасы, техникалық есептер және тағы басқа келтіріледі. Әрбір қосымша жеке- жеке дайындалады және олар жаңа парақтан басталып отырады. Қосымша деген жазу және оның кезектік номірі қосымшаның бірінші бетінде оң жақ жоғарғы бұрышты көрсетіледі.

ЛЕКЦИЯ 10

Өнеркәсіптік кәсіпорындардын бас жобалары.

Өнеркәсіптік кәсіпорындары орналастыру принциптері.

Жаңа өнеркәсіптік кәсіпорындарды салу барысында жер ресурстарын ұтымды пайдаланудың кәсіпорынның сыртқы келбетінің және айналасының көрікті болуының маңызы зор. Бұл мәселелерді оңды шешу үшін қаланың бас жоспарын жетілдіруі қажет. Бас жоспарын бұл мәселемен қатар кәсіп орының сәулеттік жобалық шешімдерінөндірістік цехтардың, алаңдардың, тораптардың, орналасу ретін ұтымды шешу арқылы өндірістік алаңда қолайлы жұмыс жағыдайын және демалу мүмкіндігін қарастырады. Қазіргі кезде өнеркәсіптік кәсіп орындар бар қойылатын негізгі талаптардын бірі, жер ресурстарын ұтымды пайдалану болғандықтан сәулеттік жобалық мәлімдер ең алдымен осы мәселені шешуге бағытталады. Қазіргі кездегі өнеркәсіптік кәсіп орын бас жоспардың жобалаудың негізгі принциптері болып төмендегілер есептеледі.

1. Өнеркәсіптік кәсіпорындарды өндірістік тараптарда басқа кәсіп орындармен негізгі қосалқы өндірістерді транспорт инженерлік жүйелерді коммуникацияларды, мәдени тұрмыстық қызметті өзарабайланыстыра отырып орналастыру

2. Өндірістік алаңда сипаты және қуаттылығы бойынша әртүрлі өндірістерді ықшамды етіп орналастыру және бұл өндірістерде шығарылатын өнімділіктің көлемін арттыру және түрлерін арттыру.

3. Өнер кәсіптік кәсіпорындарда болашақта өсу мүмкіндігін ескере отырып, оған тиісті жағыдай жасау.

4. Кәсіп орының қуаттылығын арттыру және техникалық агрегатты ұлғайту.

5. Өнер кәсіптік кәсіп орындарда ұсақ түрдегі өнімдерді өндіруге бейімдеу.

6. Кәсіп орындардың барлық даму сатыларында өнер кәсіптік аумақтың нақты зоналарға бөлініп отыруын Қамтамасыз ету.

7. Ғимараттармен құрылғылардың өзара мүмкіндігінше аз арақашықтықты орналасуын қамтамасыз ету. Осының арқасында құрлыс орындардың жинақты болуын, оларды жоғарғы эстетикалық деңгейін, аумақтық көркейтілуін, инженерлік жүйелермен коммуникациямен мүмкіндігінше қысқа болуын авто және темір жолдардың аз орын алуын қамтамасыз ету.

8. Барлық инженерлік коммуналды жүргізуде және орыналастыруда комплекстік шешім қабылдау.

9. Өндіріс аумағында прогресивті транспорт түрлерін пайдалану(мүмкіндігінше экологиялық таза, көп шу шығармайтын және 6жолға ауыр салмақ түсірмейтін)

Осы принциптерді негізгі алған жағдайда өнеркәсіптік кәсіпорындардың бас жоспарлары құрылыс жұмысының құнын төмендетуге, сәулеттік жобалық шещімдерді және жұмыстың жұмыс істеу жағдайын жаңаартуға мүмкіндік береді.

ЛЕКЦИЯ10

Жобалау барысында өнеркәсіптік кәсіпорындарды орналастыру принциптері. Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарды тораптық әдіс бойынша орналастыру.

Кеңестер Одағы кезінен біздің елде өнеркәсіптік кәсіпорындарды орналастыру барысында тораптық әдіс кеңінен қолданылады. Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар негізінен білікті жұмыс күштері шоғырланған үлкен қалаларда орналасқандықтан осындай үлкен кәсінорындардың өзара тығыз байланыста болуы кеңінен жолға қойылған. Сондықтан қазіргі кезде Қазақстанның үлкен Өнеркәсіптік кәсіпорындарды орталықтарында кәсіпорындардың өзара тығыз материалдық, энергетикалық және ақпараттық байланыста екенін байқауға болады. Мұндай өнеркәсіптік тораптар аймақтың ерекшеліктеріне байланысты аймақтың өнеркәсіптік кешендер құрайды. Мысалы; Оңтүстікте Шымкент- Кентау, Жамбыл- Қаратау аймақтық кешендерді айтуға болады.

Өнеркәсіптік торап принципі бойынша кәсіпорындарды орналастыру, табиғи ресурстармен энергия көздерін ұтымды пайдаланумен қатар қосалқы шаруашылықтарды, жасандарды біріктіруге, бірлесе пайдалануға бағытталған.

Жаңа кәсіпорындарды белгілі бір өндірістік торапқа қосқанда, ондағы жаңа кәсіпорынның осы тораппен материалдық, энергетикалық және ақпараттық байланыса алатындығы және оның тиімділігі ескереді. Барлық өнеркәсіптік тораптарды екі үлкен топқа бөлуге болады:

1. Көп салалы өнеркәсіптік торап-бұл топқа құрамына әр түрлі өнеркәсіптік саласындағы кәсіп орынға кіретін тораптар

2. Бір салалы өнеркәсіптік торап-бұл топқа бір өнеркәсіптікң саласынан кәсіп орындардан құралған торап жатады.

Өнеркәсіптік кәсіпорындарды орналастыру үшін тораптың әдісті қолдағанда басты құжат болып құрлысты ұйымдастыру жұмысы есептелінеді. Бұл жоба құрлыс жұмыстарын инженерлік дайындауға бағытталады және ол төмендегі негізгі бөлімдерден құралады:

1. Тораптық әдісті қолдану туралы шешім

2. Қажетті негіздемелер және нормативтік негізінде тораптағы құрлыс жұмыстың мерзімі туралы шешім.

3. Бекітілген мерзімде негізгі нысандардың құрлыс жұмыстарын бітіру реті.

4. Белгілі нормативтерге сәйкес қажетті материалдық техникалық құжаттың және еңбек ресурстарына қажеттілік туралы мәліметтер

5. Құрылыс алаңында уақытша мерзімге салынатын нысандармен құрылғылардың есебі және орналасу реті.

6. Құрылыс алаңын геодезиялық дайындау.

7. Құрылыс жұмыстарын дайындау үшін және жүргізуге қажетті шаралар.

8. Құрылыс әдісін таңдауды негіздеу негізгі ғимараттармен құрылғыларды салу үшін қажетті жұмыс түрлерін көрсету.

9. Құрылыс жұмыстарына қажетті құрылыс монтаждық машиналарды, механизмдерді және көліктерді таңдау және негіздеу.

10. Құрылыс жұмыстың әлеуметтік мәселесін қарастыру.

11. Құрылыс жұмыстары барысында еңбекті қорғау туралы мәселені қарастыру.

12. Құрылыс жұмыстарын басқару құрылымын құрастыру.

13. Құрылыс жұмыстарының негізгі техникалық экономикалық көрсеткіштері.

тақырыптарды таңдап алады. Ғылыми тақырыптарды таңдау барысында алға бір қатар талаптар қойылады.

1.Ғылыми тақырып өзекті болу керек –яғни ғылым ментехниканың дамуы үшін дәл қазіргі кезде аса маңызды болу керек.

2.Ғылыми тақырып жаңа ғылыми мәселені шешетін болуы керек, басқаша айтқанда тақырып осыған дейін орындалмаған ғылыми зертеулер жүргізу қажет. Осының негізінде тақырыптың өзіне тиісті ғылыми жаңалығы болатын болуы керек.

3.Ғылыми тақырып эканомикалық тиімді болуы керек. Кез келген ғылыми тақырып әсіре қолданбалы ғылыми зерттеулер ауыл шаруашылығы даму үшін жоғарғы экономикалық тиімділік көрсету қажет. Ғылыми тақырып таңдау барысында күтілетін эканомикалық тиімділік есептеме нәтежилері енгізілген соң, фактілі эканомикалық тиімділік анықталады. Осы эканомикалық тиімділік анықталады. Осы эканомикалық көрсеткішті салытыру жалпы ғылыми зерттеудің мақсат міндеттері орындалған орындалмағаны анықталады.

4.Ғылыми тақырып ғылыми топтың профиліне сәйкес келу қажет. Ғылыми топ өзіне тиесілі дәстүрлі бағыттарды, ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Сондықтан олардың атқаратын кезектік жаңа ғылыми тақырыптарды осы дәстүрлі бағыттарға негізделді.

5. Ғылыми зерттеу нәтиженің өндіріске енгізу деңгейі. Кезік ғылыми зерттеу жұмысының басты мақсаты ғылыми зеріттеудің жаңа нәтиделері негізінде өнеркәсіптік өндірсті жетілдіру. Сондықтан ғылыми тақырыптың негізгі мақсаты болып алынған ғылыми нәтижесінде, өндіріске енгізу болып табылады.

Лекция-IVҒылыми техникалық ақпарат. Ғылыми техникалық ақпаратты өңдейтін және тарататын мекемелер. Ақпарат іздеу құралдары.

Қазіргі кезде ғылыми ақпарат ағындарының көп болуына байланысты оларды өңдеу және ұтымды пайдалану үлкен мәселе болып отыр. Ақпаратты талдау және жинақтау ғылыми зеріттеудің мәселерін 300-400 мыңға жуық мақалалар басылып, кітаптар жарық көрді. Ақпарат жалпы айналымға көп мөлшерде түсетін болғандықтан тез арада ескіріп, өзектілігін жоғалтуы мүмкін. Сол себепті ақпараттың қажеттіліктерін таңдап алып оларды ғылым мен ехниканың ары қарай дамуы үшін пайдалану мақсаптында әр түрлі жүйелер қабылданған. Мысалы: қажетті ақпапаттарды іздеу үшін қазаігі кезде универсалды ондық классификаця кеңінен қолданылыды. Бұл ақпараттық іздеу жүйесі біздін елде 1962 жылдан бастап қолданылады және барлық редакциялармен басылымдар үшін міндетті түрде қолданылатын жұйе болып есептеледі. УДК пайдалануға қолайлы болу үшін барлық білімдер жиынтығын он үлкен бөлімге топтастырған. Әрбір бөлімге бөлінеді. Өз кезегінде әрбәр бөлім он бөлшекке бөлінеді. Қажетті бөлім шеңберін нақты көрсету үшін бөлшектер осындай ретте тағы да ұзақ бөліктерге бөліп отырады. УДК- ның құрылымы негізгі индекстетмен анықтағыштардан тұрады.Қажетті ғылыми ақпаратты іздеу өңдеу және талдау жұмыстары жеделдету мақсатында арнайы ғылыми зерттеу мекемелері құрылған. Қазақстанда мұндайюас мекеме болып. Мемлекеттік Ғылыми Техникалық Ақпарат институты (КазГозИнти) есептерді. Сонымен қатар ғылыми техникалық ақпараттар арнайы техникалық кітапханаларда орналастырылыды. Меласында мемекеттік техникалық кітапхана Алматы қаласында және әр бір обылыс орталықтарында және Республика деңгейіндегі қалаларда техникалық кітапханалар жұмыс ітейді. Ғылыми техникалық ақпараттарды тасмалдайтын құжаттар төмендегі түрлерге бөлінеді.

1.кітаптар бұл топқа оқулықтар, оқу құралдары, брошюралар, монографиялар жатады.

2. Кезеңдік басылымдар журналдар, ғылыми жинақтар бюллеттендер, ғылыми мекемелердің еңбектері жатады.

3.Нормативтік құжаттар: мемлекеттік стандарттар, құрылыс нормаларымен ережелері (СНиП) техникалық шарттар, инструкциялар, нұсқаулар, нормативтік таблицалар және т.б

4. Катологтар прейскунранттар және жарнамалық прайс парақтары.

5.Патентік құжаттар: өнертаңбасы қорғауға мүмкіндік беретін бастапқы құжаттар, алдын ала потент және потент.

6. Ғылыми зерттеу нәтижесі бойынша есептер-ғылыми зерттеу мекемелердің тәжірбиелік конструкторлық мекемелердің ғылыми зерттеу жұмыстары бойынша жасалатын есептер.

7. Ақпараттық басылымдар ғылыми зерттеу жұмыстарына жасалған талдау ғылыми ақпараттар жинақтары экспресс ақпараттар көрме проспектілерді және т.б

8. Шет елдік ғылыми техникалық және өндірстік жиындар мен конференциялардың еңбектері.

9.Ғылыми техникалық және өндірістік жиындар мен конференциялардың еңбектері.

10.Кандидаттық және докторлық диссертациялар және олардың афторефераттары.

11.Ғылыми мекемелердің өнер кәсіптік технологиялық құжаттары.

12.Электрондық ғылыми технологиялық ақпарат(интернет жүйесінен алынатын ақпараттар)

13.Екінші реттік ғылыми құжаттар (реферативтік шолулар, библиографиялық катологтар және көрсеткіштер, реферативтік журналдар және т.б) Ғылыми зерттеу жұмыстарын тиімді жүргізу үшін және бұған дейін жүргізілген зерттеулерді қайталамау үшін ғылыми ақпараттарды тиянақты өңдеп және терең талдау жасау қажет. Осы талдау жұмыстарының негізінде жүргізілетін ғылыми зеттеудің міндеттері белгіленеді. Талдау жұмыстарының нәтижесіне көп жағдайда осы ғылыми саладағы білікті мамандармен белгілі ғалымдардіың пікірін алады. Ғылыми ақпаратты талдау жұмыстарын жетілдіру үшін төмнедегі әдістерді пайдаланады:

1.Ғылыми ақпаратқа есеп жүргізу. Бұл жұмыс жиналған ақпарат негіздерді библиографиялық әр түрлі ақпараттың құжатының төмендегі мәліметтер көрсетілген тізмі. Автордың аты-жөні ғылыми ақпарат көзінің аталуы оның басылымынан шыққан орны, баспаның аталуы басылу жылы, және ақпарат көзінің беттен тұратын көлемі. Библографиялық тізім алфавиттік әдіспен құрастырылады.

2. Ақпарат өңдеу жұмысы. Бұл жұмыстар шеңберінде ғылыми зерттеу қажетті міліметтер жинақталып, оларды творчествалық негізде зерттеуге қажетті ғылыми қортындылар шығару мен жалғасады.

3. Ғылыми ақпаратты талдау жұмысы.Бұл жұмыстар бұған дейін жүргізілген зерттеу жұмыстардың нәтижесінде сын айтылып олардың қазіргі ғылыми-техникалық даму деңгеі үшін қандай жұмыстар атқарылып шаралар қолданылу ұажеттегі анықталады. Анализдың көптігі шаттарының бірі ғылыми зеттеудің, автордың көтеріліп отырған ғылыми мәселелер өзектілігін негіздей білу және олады шешу үшін қажетті ғылыми жұмыстар шеңберенің тұжырымдауы болып табылды.

4. Теориялық зерттеулерді талдау және тоериялық қорытындылар шығару.

Теориялық құрастыру жұмыстарының негізін құбылыстардың немесе процесстің фихзикалық маңызын зерттеу құрайды.мұндай зерттеу физика, химия, механика және басқада ғылым салаларына заңымен принципіне негізделу қажет.

Лекция №4