ТҚН пəнінен емтиханға дайындалуға арналған сұрақтар

$$$ 67

Өрттің басталуы мен дамуы үшін не қажет?

A) жанғыш зат, тотықтырғыш және тұтану көзі;

B) жанғыш зат, тотықтырғыш және ішкі импульс;

C) жанғын қоспа және ішкі импульс;

D) жанғыш зат, оттегі және от көзі;

E) жанғыш қоспа, от көзі.

$$$ 68

I дәрежелі күйіктер – деген…

А) терінің қызаруы және аздап ісуі;

В) терінің беткі қабатының зақымдалуы және түссіз сұйықтық жиналған терінің күлдіреуі;

С) ұлпалардың зақымдануы және ағзадағы сұықтықтың азаюы;

D) терінің және тері асты ұлпалардың, бұлшық еттердің, қан тамырлары мен сүйектің зақымдалуы;

Е) ұлпалардың күлге айналуы.

$$$ 69

IV дәрежедегі күйіктер – деген…

А) терінің қызаруы және аздап ісуі;

В) терінің беткі қабатының зақымдалуы және түссіз сұйықтық жиналған терінің күлдіреуі;

С) ұлпалардың зақымдануы және ағзадағы сұықтықтың азаюы;

D) терінің және тері асты ұлпалардың, бұлшық еттердің, қан тамырлары мен сүйектің зақымдалуы;

Е) ұлпалардың күлге айналуы.

$$$ 70

Жарылыстың негізгі зақымдаушы факторлары?

А) жарықтық от ұшқыны;

В) ауалық саққы толқыны мен сынықтар өрісі;

С) соққы толқыны;

D) жылулық әсер;

Е) сынықтар әсері.

$$$ 71

Хлормен зақымдалу мүмкіндігі туындаған кезде қандай қорғаныс құралдары тиімді?

А) жер асты паналар;

В) суланған мата маскасы;

С) сілтіге малынған мата маскасы;

D) газқағарлар;

Е) күштеп желдету.

$$$ 72

Зарин улағыш заттар классының қайссысына жатады?

А) тері-қабындырғыш;

В) тұншықтырғыш ;

С) жүйке-жүйелік, паралич;

D) тітіркендіргіш;

Е) жалпы улағыш.

$$$ 73

Синил қышқылы улағыш заттар классының қайссысына жатады?

А) тері-қабындырғыш;

В) тұншықтырғыш ;

С) жүйке-жүйелік, паралич;

D) тітіркендіргіш;

Е) жалпы улағыш.

$$$ 74

Жүйке жүйелік параличті әсер етуші ЗЗ-ға қандай заттар жатады?

А) синил қышқылы, хлорциан;

В) зарин, зоман, V-газдар;

С) иприт, люизит;

D) Си-эс;

Е) фосген, дифосген.

$$$ 75

Соғыс уақытында халықты көшіру әдістерінің қайссысы негізгі болып табылады?

А) аралас;

В) автокөлік арқылы;

С) теміржол көліктері арқылы;

D) жаяу саппен;

Е) ауа көліктері арқылы.

$$$ 76

Эвакуациялық комиссия қай жерде құрылады?

А) облыстарда, қалаларда, аудандарда, шаруақожалық объектілерде;

В) республикада, облыстарда, қалалық аудандарда, министрлікте, ведомстваларда, мекемелерде;

С) республикада, облыстарда, АҚ топтарына кіретін қалаларда;

D облыстарда, қалаларда, жұмысшы ауылдарда және фермерлік шаруашылықтарда;

Е) республикада, облыстарда, қалаларда, селолық аудандарда.

$$$ 77

Эвакуациялық органдарға не жатады?

А) эвакуациялық комиссия;

В) эвакоқабылдау комиссиясы;

С) эвакуациялық жиналу бекеттері;

D) эвакуациялық қабылдау бекеттері;

Е) аталғанның барлығы.

$$$ 78

Эвакуация кезінде халықты жаяу саппен шығару каланналарындағы адам саны қанша болу керек?

А) 200 - 300 адам;

В) 300 - 400 адам;

С) 400 - 500 адам;

D) 500 - 1000 адам;

Е) 1000 адамнан астам.

$$$ 79

Жаяу сап калоннасының қозғалыс жылдамдығы?

А) 2-3 км/сағ;

В) 3-4 км/сағ;

С) 4-5 км/сағ;

D) 5-6 км/сағ;

Е) аталғанның барлығы.

$$$ 80

Дезактивация деген не?

А) улы заттарды жою немесе залалсыздандыру;

В) таксиндерді жою немесе химиялық құлдырату;

С) жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын жою;

D) радиоактивті заттарды жою;

Е) жәндіктерді өлтіру.

$$$ 81

Дегазация деген не?

А) радиоактивті заттарды жою;

В) улы заттарды жою немесе залалсыздандыру;

С) жәндіктерді өлтіру;

D) таксиндерді жою немесе химиялық құлдырату;

Е) жұқпалы аурулардың қоздырғыштарын жою.

$$$ 82

Демеркулизация деген не?

А) улы заттарды жою;

В) радиоактивті заттарды жою;

С) жәндіктерді өлтіру;

D) сынапты химиялық түрде залалсыздандыру және механикалық түрде жою;

Е) токсиндерді жою.

$$$ 83

Деротизация деген не?

А) улы заттарды жою;

В) жәндіктерді өлтіру;

С) кеміргіштерді өлтіру (тышқандар, крысалар);

D) таксиндерді жою немесе химиялық құлдырату;

Е) радиоактивті заттарды жою.

$$$ 84

Дезактивация мен дегазацияны жүргізу кезінде АҚ–тың қандай құрылымдары жұмылдырылады?

А) құтқару топтары;

В) жұмыстың механизациялық тобы;

С) өрт сөндіру топтары;

D) залалсыздандыру топтары;

Е) әскери бөлімшелер.

$$$ 85

АЭС-да апат болған жағдайдағы арнайы залалсыздандырудың негізгі түрі?

А) дегазация;

В) дезинфекция;

С) дезактивация;

D) дезинсекция;

Е) деротизация.

$$$ 86

Химиялық қауіпті объектілерде апат болған жағдайдағы арнайы зазалсыздандырудың негізгі түрі?

А) дезактивация;

В) дезинсекция;

С) дезинфекция;

D) дегазация;

Е) деротизация.

$$$ 87

Құрылымдарды дер кезінде даярлау қызметтерінің жауапкершілігі куімге міндеттеледі?

А) ауданның, қаланың әкіміне;

В) объектідегі АҚ басшысына;

С) объектідегі АҚ штабының басшысына;

D) құрылым командиріне;

Е) ТЖ жою басшысына.

$$$ 88

Қызмет сферасы мен қолданылуына байланысты барлау қандай түрлерге бөлінеді?

А) ауалық барлау;

В) жерде барлау;

С) теміржол барлауы;

D) өзендерде (теңізде);

Е) аталғанның барлығы.

$$$ 89

Құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды жүргізу кезінде тапсырмаларының дұрыс орындалуы үшін жеке жауапкершілік кімке міндеттеледі?

А) АҚ құрылымдарының командирлеріне;

В) АҚ қызметінің басшысына;

С) ұйымның (объектінің) инженерлі-техникалық қызметкерлеріне;

D) жергілікті атқару органдарына;

Е) ЕҚ және ТҚ инженеріне.

$$$ 90

ТЖ салдарын жою кезіндегі құтқару және басқа да шұғыл жұмыстар қандай құжаттармен анықталады?

А) ҚР «Азаматтық қорғау (Гажданская защита) туралы» заңымен;

В) ҚР «Азаматтық қорғаныс (Гражданская оборона) туралы» заңымен;

С) ҚР «Табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ туралы» заңымен;

D) ҚР «Өрт қауіпсіздігі туралы» заңымен;

Е) ҚР «Төтенше жағдайдағы құқықтық тәртіп туралы» заңымен.

$$$ 91

ТЖ салдарын жою кезінде арнайы құрылымдар келгенше құтқару жұмыстарын жүргізуді кім бастайды?

А) жедел-құтқару отрядтары;

В) АҚ әскери бөлімдері;

С) тұрғындардың өзі;

D) ҚМ мен ІІМ әскери бөлімдері;

Е) объектілік және территориялық құрылымдар.

$$$ 92

Құтқару және басқа да шұғыл жұмыстардың негізгі міндеті не?

А) үй жануарларын құтқару;

В) адамдар мен материалдық құндылықтарды құтқару;

С) газ магистральдарындағы апатты оқшаулау;

D) өрт сөндіру;

Е) бағалы заттар мен құжаттарды қауіпсіз жерге көшіру.

$$$ 93

Объектілерде апат болған жағдайда құтқару және басқа да шұғыл жұмыстардың орындалу мерзімі мен ретін кім белгілейді?

А) АҚ басшысы;

В) АҚ штабының басшысы;

С) аудандық АҚ және ТЖ бөлімшесінің басшысы;

D) АҚ құрылымының командирі;

Е) аудан әкімі.

$$$ 94

ҚР АҚ жалпы басшылығын кім жүргізеді?

А) ҚР президенті;

В) ҚР Сенат Төрағасы

С) ҚР ТЖ жөнінде Министрі;

D) ҚР Премьер-министрі;

Е) ҚР Мәжіліс Төрағасы.

$$$ 95

ҚР АҚ тікелей басшылығы бойынша атқарушы орган?

А) ҚР ҚМ;

В) ҚР Басшылық Аппараты;

С) ҚР ІІМ;

D) ҚР Президентінің Администрациясы;

Е) ҚР ТЖМ.

$$$ 96

АҚ құрылымдарын құру қандай құжатпен анықталады?

А) ҚР «Азаматтық қорғау (Гажданская защита) туралы» заңымен;

В) ҚР «Табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ туралы» заңымен;

С) АҚ құрылымдары туралы нұсқаулармен;

D) ҚР «Апаттық – құтқару қызметі мен құтқарушылар статусы туралы» заңымен;

Е) ҚР «АҚ туралы» және «табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ туралы» заңдарымен.

$$$ 97

Азаматтық қорғаныс саласындағы негізгі міндеттер қандай құжаттармен анықталады?

А) ҚР «Табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ туралы» заңымен

В) ҚР «Апаттық – құтқару қызметі мен құтқарушылар статусы туралы» заңымен;

С) ТЖМ құру туралы басшылық бұйрығымен;

D) ҚР «Азаматтық қорғау (Гажданская защита) туралы» заңымен;

Е) Қазақстан Республикасында АҚ ұйымдастыру бойынша нұсқаулық.

$$$ 98

АҚ құрылымдары қандай принцип бойынша түзіледі?

А) территориалды;

В) өндірістік;

С) мекен-жайы бойынша;

D) жұмыс орны бойынша;

Е) территориалды-өндірістік.

$$$ 99

Қалалық жедел әрекет ету отрядындағы адам саны қанша болуы керек?

А) 50 адамнан кем емес;

В) 100 адамнан кем емес;

С) 70 адамнан кем емес;

D) 120 адамнан кем емес;

Е) 150 адамнан кем емес.

$$$ 100

АҚ құрылымдарын жеке құраммен жасақтау Қазақстан Республикасының қандай заңымен белгіленеді?

А) «Табиғи және техногенді сипаттағы ТЖ туралы»;

В) «Азаматтық қорғау туралы»;

С) «Өрт қауіпсіздігі туралы»;

D) «Апаттық-құтқару қызметтері мен құтқарушы статусы туралы»;

Е) «Қауіпті өндірістік объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы».

$$$ 101

Тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің негізгі мақсаты?

A) ТЖ ескерту және алдын алу;

B) шаруа қожалығы объектілерінің тұрақтылығы;

C) ТЖ және техносферада адамды қорғау;

D) заманауи зақымдаушы құралдарды пайдалану;

E) адамның тіршілік ортасымен әрекеттесуінің қауіпсіздігі.

$$$ 102

Иісті газбен уланған кездегі көрсетілетін алғашқы көмек?

A) психологиялық көмек көрсету;

B) жапа шегушінің жарақаттарын таңу;

C) жапа шегушінің жарақаттарын тазарту;

D) жапа шегушіге таза ауаның келуін қамтамасыз ету немесе таза ауаға шығару;

E) жапа шегушіні дезинфекциялау.

$$$ 103

Тіршілік қауіпсіздігі пәнінің негізі неде?

A) табиғат;

B) адам;

C) ғимараттар мен үймереттер;

D) мекен ету ортасы;

E) шаруашылық объектілері

$$$104

Қазіргі таңда әлем қандай концепцияны қолданады?

A) абсолютті қауіпсіздік;

B) субъективті қабылдау;

C) қабылдауға болатын қатер;

D) объективті қабылдау;

E) салыстырмалы қауіп.

$$$105

Ауал шаруашылық өсімдіктерінің ауруға шалдығуы(зақымдалуы)?

A) эпидемия;

B) эпифитотия;

C) эпизоотия;

D) пандемия;

E) вирус.

$$$106

Ауыл шаруашылық жануарларының ауруға шалдығуы?

A) эпидемия;

B) эпифитотия;

C) эпизоотия;

D) пандемия;

E) вирус.

$$$107

ТЖ ненің салдарынан туындайды?

A) тек қана апат болған кезде;

B) тек стихиялық зардаптан;

C) тек катастрофа кезінде;

D) апаттар, стихиялық зардаптар немесе катастрофа салдарынан;

E) деструктивті үрдіс салдарынан.

$$$108

Транспорттық апаттарға не жатады?:

A) өнеркәсіптік апаттар;

B) өрттер;

C) құбырлардағы апаттар;

D) ҚӘУЗ шығарылымы орын алған апаттар;

E) гидродинамикалық апаттар.

$$$109

АҚ бірегей дабылы?

A) «Биологиялық дабыл;

B) «Химиялық дабыл»;

C) «Баршаңыздың назарыңызға!»;

D) «Радиациялық қауіп»;

E) «Сейсмикалық дабыл».

$$$110

Пайда болу көзіне байланысты барлық қауіптерді қалай бөлуге болады?

A) табиғи және антропогенді;

B) техногенді және жасанды;

C) табиғи және техногенді;

D) табиғи және жасанды;

E) объективті және субъективті.

$$$111

Қорғаныстық панаханалардың қорғау қасиеттері бойынша жіктелуі:

A) бомбапанасы, қуыстар, жеке орналасқан ғимараттар;

B) панахана, радиацияға қарсы панахана, қарапайым қорғандар;

C) қосалқы және жеке орналасқан ғимараттар;

D) басқару органдарын орналастыруға арналған, халықты орналастыруға арналған;

E) жеке орналасқан және радиацияға қарсы панахана.

$$$112

Орналастырылуы бойынша қорғаныс паналарының жіктелуі:

A) бомба панасы, қуыстар, жеке орналасқан;

B) панахана, радиацияға қарсы панахана, қарапайым қорғандар;

C) қосалқы және жеке орналасқан;

D) басқару органдарын орналастыруға арналған, халықты орналастыруға арналған;

E) паналар, жеке орналасқан және радиацияға қарсы панахана.

$$$113

Панаханалардың сыйымдылығы бойынша жіктелуі:

A) шағын, орташа, үлкен;

B) ірі, жекешеленген;

C) шағын, ұжымдық;

D) отбасылы, объектілі;

E) қосалқы шағын, аудандық.

$$$114

Норма бойынша панаханалардағы паналау орындарын екі қабатты етіп орналастырылғандағы бір адамға тиесілі аудан:

A) 0,9 м.кв.;

B) 1,0 м.кв.;

C) 0,5 м.кв.;

D) 1,5 м.кв.;

E) 1,2 м.кв

$$$115

Норма бойынша панаханалардағы паналау орындарын үш қабатты етіп орналастырылғандағы бір адамға тиесілі аудан:

A) 0,5 м.кв.;

B) 0,4 м.кв.;

C) 0,6 м.кв.;

D) 0,8 м.кв.;

E) 0,9 м.кв.

$$$116

Панаханадағы паналау орнының бір адамға тиесілі көлемі:

A) 1,6 м.куб.;

B) 1,8 м.куб.;

C) 1,5 м.куб.;

D) 1,9 м.куб.;

E) 1,7 м.куб.

E) 1,7 м.куб.

$$$117

Панаханадағы бір адамға тиесілі апаттық су қоры:

A) 9 л/тәулігіне;

B) 12 л/ тәулігіне;

C) 3 л/ тәулігіне;

D) 4 л/ тәулігіне;

E) 5 л/ тәулігіне.

$$$118

Эвакуациялық тізім қанша данада(экземплярда) жасалады?

A) 1 дана;

B) 2 дана;

C) 3 дана;

D) 4 дана;

E) 5 дана.

$$$119

Теріні қроғауға арналған жеке қорғаныс құралдары қалай бөлінеді?

A) фильтлеуші және оқшаулағыш;

B) арнайы және қолдан жасалған;

C) күнделікті киім;

D) залалсыздандырғыш және сорбциялы;

E) арнайы жақпа майы.

$$$120

Ағзаның өмір сүру жағдайларының өзгерісіне төзу қабілеті қалай аталады? А) бейімделу;

В) гомеостаз;

С) толеранттылық;

D) әдет;

Е) инстинкт.

1-кесте – Тест сұрақтарының бөлімдер атауы

2-кесте – сқрақтардың нөмірі, тақырыбы және күрделілігі көрсетілген дұрыс жауаптар

ТҚН пəнінен емтиханға дайындалуға арналған сұрақтар

1. «Тіршілік», «қауіп», «қауіпсіздік», «зілзала», «апат» дегенге түсінік беріңіздер

2. Қауіптердің негізгі жүйелену принциптері

3. «Техногенді қауіп», «экологиялық қауіп», «əлеуметтік қауіп», «табиғи қауіп»

дегенге түсінік беріңіздер, оларды сипаттаңыздар, мысал келтіріңіздер

4. «Тіршілік қауіпсіздігі» пəнінің міндеті қандай?

5. Сыртқы ортаның антропогенді ластаушылары қалайша жүйеленеді

6. Атмосфераның негізгі уландырғыш заттары, олардан туатын қауіп жəне қорғану

жолдары

7. Автокөліктерден шыққан газдардың құрамында қандай уландырғыш заттар бар?

Оларды қалайша зиянсыздандырады?

8. Смог (ыс) деген не?

9. Гидросфераны ластаушы химиялық заттар, олардан туатын қауіп жəне қорғану

жолдары?

10. Адамдардың шаруашылық қызметі гидросферада қандай өзгерістерді туғызады

11. Суды тазалаудың қандай əдістерін білесіздер?

12. Литосфераны ластаушы химиялық заттар, олардан туатын қауіп жəне қорғану

жолдары

13. Өндірістің қатты қалдықтарын жою жолдарына мысал келтіріңіздер

14. Зиянды химиялық заттардың жүйеленуі

15. Зиянды химиялық заттардың адам ағзасына қосарлы (комбинациялы) əсері

16. Иондаушы сəулелер, олардың түрлері жəне сипаттамасы

17. Радиоактивтілік дегеніміз не? Радиоактивті заттардың шығу көздері?

18. Иондаушы сəулелердің адам ағзасына əсері

19. Иондаушы сəулелердің қандай дозасы сəулелі ауру туғызады?

20. Иондаушы сəулелерден қорғану жолдары қандай?

21. Йодпен алдын алуды не үшін жəне қалай қолданады?

22. Электромагнитті өрістің адам ағзасына əсері, олардан қорғану

23. Компьютермен жұмыс істеу кезінде шығатын зиянды факторлар

24. Төтенше жағдайлар дегенге анықтама беріңіз, мысал келтіріңіз

25. Төтенше жағдайлардың жүйеленуі, мысал келтіріңіз

26. Төтенше жағдайлардың зардаптары

27. Дезактивтендіру, дегаздау, дезинфекция дегенді түсіндіріңіз

28. Халықты қалайша санитарлық тазалаудан өткізеді?

29. Көшіру жөнінде құлақтандырған соң адамдар өзімен бірге қандай заттарды алуы

қажет?

30. Қандай ұжымдық қорғану құралдарын білесіздер?

31. Қай уақытта жəне не үшін үйді (пəтерді) тығындап жабу керек?

32. Қандай жеке бастың қорғаныс құралдарын білесіздер?

33. Сел, сырғыма, опырылма, қар көшкінінің пайда болу себептері неде?

34. Сел қаупі неде?

35. Сел, қар көшкіні қаупі кезінде адамдардың өзін өзі ұстауы

36. Жер сілкінісі болуы жөнінде алдын ала қалай хабарланады жəне ол кезде қандай

шаралар қолданасыздар?

37. Жер сілкінісі кенеттен болған жағдайда үйде (пəтерде) болсаңыз, сіздің іс-

əрекетіңіз?

38. Жер сілкінісі кенеттен болған жағдайда көшеде, көлікте болсаңыз, сіздің

əрекетіңіз?

39. Жер сілкінісі кезінде не істеуге болмайды?

40. Жер сілкінісі кезінде қандай жерлер қауіпті?

41. Жер сілкінісі кезінде үйде (пəтерде), ғимараттардағы қауіпсіз жерлерді атаңыз

42. Құлаған, қираған ғимараттардың астында қалған адамның іс-əрекеті

43. Жер сілкінісінен кейінгі адамның іс-əрекеті

44. Жер сілкінісінің сипаттамалары (ошақ, гипоцентр, эпицентр, толқындар)

45. Жер сілкінісінің магнитудасы жəне қарқындылығы, өлшемі

46. Авариялық- химиялық қауіпті заттар тобын сипаттаңыздар

47. Химиялық зақымдалу ошағындағы адамдардың іс-əрекеті

48. Қай өндіріс объектілерінде жиі-жиі өрттер мен жарылыстар болып тұрады?

Олардың шығу себептерін жəне зақымдағыш факторларын атаңыздар?

49. Өрттер мен жарылыстар кезінде адамдардың іс-əрекеті. Оларды болдырмау үшін

қандай қауіпсіздік шаралары қолданылады?

50. Ядролық қару деген не, сипаттама беріңіздер

51. Ядролық қарудың зақымдағыш факторларын атаңыздар

52. Жарық сəулеленуінің зақымдағыш факторлары қандай?

53. Адам сəулелі ауруға қалайша ұшырайды?

54. Радиациялық қауіпті объектілерде авария болғанда адамдардың іс-əрекеті

55. Химиялық қару деген не?

56. Уландырғыш заттардың ағзаға əсер етуіне байланысты топтарға жіктелуі.

Олардан қорғану шаралары

57. Бактериологиялық қару дегенді қалай түсінесіз, олардың зақымдағыш факторлары

қандай?

58. Бактериологиялық қарудың тиімділігі неге байланысты, олардан қорғану

жолдары?

59. Бактериологиялық қаруды қолдану əдістері. Қарсыластардың бактериологиялық

қаруды қолданғанын қандай белгілерден білуге болады?

60. Бактериологиялық қару ретінде қолданылатын аса қауіпті жұқпалы аурулар

61. Жыныс жолымен берілетін қауіпті ауруларды атаңыздар, олардың т.б. жұғу

жолдарына мысал келтіріңіздер

62. Жыныс жолымен берілетін аурулардан қорғану жолдары

63. ВИЧ-инфекциясын қалай жұқтыруға болады?

64. ВИЧ-инфекциясының адамға жұқпайтын жолдары

65. ВИЧ-инфекциясын жұқтыратын сұйықтықтарды атаңыз

66. Туберкулезбен ауырып қалғанын адам қандай симптомдар арқылы біледі?

67. Туберкулез ауруының адамға жұғу жолдарын атаңыздар

68. Есірткінің , алкогольдің адам ағзасына əсерін айтыңыздар

69. Ланкестер кепілдікке алған адамдардың өзін-өзі ұстауы (не істеу, не істемеу

керек)?

70. Секталар жөнінде түсінік, олардың түрлері

71. Секталардың адамдарды өзіне тартуы, ұйымдарына мүше қылып алу əдістері жəне

секталардың ықпалынан құтылу жолдары

72. Өнеркəсіп объектілеріндегі АҚ жəне ТЖ құрылымы, қызметі.

73. Төтенше жағдай кезінде халықты қорғау.

74. Төтенше жағдай кезінде халықты көшіру (эвакуация).

75. Өндірістегі, тұрмыстағы өрттер, жарылыстар, олардың шығу себептері.

76. Адамдардың өрт кезіндегі іс-əрекеті.

77. Ультра күлгін сəулесінен қорғану.

78. Лазер сəулелері, қолдану аймақтары.

79. Шудың, дірілдің ағзаға əсері.

80. Шуылдан, дірілден қорғану.

1. «Тіршілік»,«қауіп»,«қауіпсіздік»,«зілзала»,«апат» дегенге түсінік беріңіздер.

Қажетті сыртқы және ішкі қатерден қорғанатын тірі организмнің қажетті шарасы.Ал адам қауіпсіздігінің өз ерекшеліктері бар,адамның басқа тірі организмдерден айырмашылығы,ол табиғи ортадан,өз өмір сүру ортасын жасай алады.Сондықтан болуы ықтимал қатерлер табиғи қатерлердің қатарына жатпауы да мүмкін.

Адам іс-әрекетінің қауіпсіздігі-адамның іс-тіршілігі мен қауіп-қатер бір-бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер.Әрине,адамның іс әрекетінің процесінде қауіп-қатер әр уақытта болғанымен,ылғи да бола бермейді. Ондай қауіп болуы үшін үш жағдай болуы керек: қауіп нақты бар;адам қауіп қатер аймағында; адамның қолындағы қорғану құралдары жеткіліксіз.

Тіршілік-ғылым адамдарды олардың өмір сүретін ортасынан туатын қауіпті және зиянды факторларынан қорғау, денсаулықты сақтау және қауіпсіздік жолдарын теориялық және практикалық жағынан қамтитын білім саласы.

Қауіп- адамдардың іс-әрекеті негізінде табиғаттан келетін, тіршілік ортаның қаупін бұзатын, нәтижесінде адамдардың денсаулығы мен зиян келтіретін процесс, құбылыс, объект, субъект.

Қауіпсіздік - қоршаған ортаның бір қалыпты тұрақты болуы, адамдардың өміріне, денсаулығына зиян келтіретін қауіп-қатердің болмауы не аз болуы адамдардың ауқатты тұрмысының сақталуына қолайлы жағдайдың болуы. Ол үшін үш негізгі міндетті атқару керек:

Бірінші міндет:нақты іс-әрекеттен болатын қауіп-қатерді талдау(идентификация).Ол өмір сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау;қауіп тудыратын іс-әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу.Содан кейін барып қауіптердің идентификациясы жүргізіледі.

Екінші міндет:адамды және өмір сүру ортасын табылған қауіп- қатерден ұорғаудың тиімді әрі сенімді шараларын әзірлеу.

Үшінші міндет:осы іс-әрекеттің тәуекелінің қалдығынан қорғану шараларын әзірлеу,себебі толық қауіпсіздік орнату мүмкін емес.

Апат- бұл да адамға қауіп төндіретін құбылыс.Аппттардың жіктелуі:1)трансшекаралық апат; 2)локальды апат(10-нан аспайды); 3) жергілікті апат(10-50 адам зардап шегеді); 4)аумақтық апат(50-500адам з.ш); 5)аймақтық апат(50-500 адам, үлкен материалдық шығын. Көмек шаралары:әскери күштер жұмылдырылады, ТЖ-дан арнайы жасақтардан жұмылдырылады, еркін отрядтар жұмылдырылады. Қорғау шаралары: эвакуация-қауіпсіз аймаққа көшіру, з.ш. жеке қорғаныс құралдарымен қамтамасыз етеді(газқағар,көзілдірік,қолғап,аяқ киім)

Зілзала-кенеттен пайда болатын,халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын,материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын,сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын табиғи құбылыс.Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті,пайда болу себебі,қозғаушы күші,сипаты мен даму сатысы,қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар.Зілзала кез-келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық,келтірер залалы мол төтенше оқиға.ҚР-сы аумағында мынадай зілзалалар болады:жер сілкінісі,сел,қар көшкіні,сырғыма,дауыл,су тасқыны,өрт.

2. Қауіптердің негізгі жүйелену принциптері.

Ø Қауіп-қатер шыққан тегі бойынша: табиғи, техногендік, антропогендік, экологиялық, биологиялық;

Ø әсер ету әдістері бойынша: физикалық, химиялық, механикалық, биологиялық, жүйкефизиологиялық; жинақталған орны бойынша: литосфералық,гидросфералық,атмосфералық;

Ø зардап, зияны бойынша:әлеуметтік,экологиялық,техникалық т.б;

байқалу саласы бойынша:өндірістік,тұрмыстық,спорттық,жол көліктік т.б

Ø салдары бойынша:ауру табу,жарақат алу,әлсіреу,өрт т.б;

Ø әрекет сипаты бойынша:сырбырлығы,белсенділігі т.б;

Ø уақыты бойынша:соқпалы,кумулятивті т.б.

Техногенді-механизмдермен,машиналармен, құрылысымен және техникалық қондырғылармен байланысты қауіптер.Өндірістік орта- табиғи климаттық факторлардан және адамның кәсібіне байланысты қауіпті және зиянды факторларды қамтитын қоршаған ортаның бір бөлігі. Қауіпті факторлар дегеніміз адам денсаулығын күрт бұзып, өлімге әкелетін факторлар.Зиянды факторлар-адамның жұмыс істеу қабілетіне теріс әсер ететін факторлар.Қауіпті және зиянджы факторлардың түрлері:хим-қ, физ-қ, био-қ, психофизиологиялық.Радиация- ең қауіпті техникалық қауіп. Радиоактивті- ионданушы сәулелер шығаруымен өтетін кейбір элементтер атомдары ядроларының басқа элементте өз еркімен айналуы. Радиоактивтің екі түрі бар:жасанды, табиғи.

Әлеуметтік қауіптер-әлеуметтік қоғамда болатын әлеуметтік, экон-қ процестер нәт-де туындайтын қауіптер бұл қауіптердіңнегізінде адам жатады.

Әлеуметтік қауіптердің түрлері:

1)бопсалау(шантаж)-өз пайдасы үшінбасқаларды бопсалау қылмысы

2)алаяқтық-алдау немесе скенімге кіру арқылымемлекеттің қоғамның немесе жеке адамның мнүлкін пайдалану;

Бандитизм-қаруланған қарақшылар тобыры н/е ұйымы. Олар мемлекеттік қоғамдықмекемелерде немесе жеке адамдарға күш көрсетеді.