Психотерапия психологтың кәсібі ретінде.

Әлеуметтік тәжірибеде «психотерапия» термині көп жағдайларда медициналық тұрғыдан қабылданады. Медициналық және медицинамен байланысты әдебиеттерде психотерапия психикаға әсер ететін емдеу жүйесі ретінде болады, одан, психикадан науқастың ағзасына әсер етеді. Сонымен, психотерапия емдеудің әдісі болып қарастырылады, сондықтан дәстүрлі түрде ол медицинаның қызметіне кіреді.

Психотерапевтік болып топтсатырылатын әсер ету әдісінің маңыздылығы қазіргі педагогика, әлеуметтану, физиология, медицина, психология және басқа да ғылымдардың мәліметтеріне негізделеді. Психотерапия клиника қабырғасының аймығын тастап, емханадан тыс орын алуда.

Медициналық- клиникалық мекеме саласында жұмысын бастаған психотерапевтердің көбісі басқа мемлекеттік және мемлекеттік емес (отбасына әлеуметтік- психикалық көмек, сенім телефоны және т.б.) құрылымдарда өз күштерін қолдануда.

Психологиялық көмек көрсетудің тәжірибесі психотерапия саласындағы білімнен асып түсуде. Бұндай нәрсе ғылымда бірнеше рет болған. Психотерапияның осы қалпының бар болуын көптеген ғалымдар – Б.Д. Карвасарский, М.С. Лебединский, В.Н. Мясищев және т.б. атап өткен.

Психолог- психотерапевт медциналық және медецинадан тыс мекемелерде жұмыс атқара алады. Психотерапевтік мамандыққа сай диплом немесе сертификат арқылы жұмысқа жіберіледі.

Қазіргі таңда практик психологтың пайда болу мәселесі тұр, өйткені ол психологтан тек оның қызметі ғана емес, сонымен қоса әлеуметтік тапсырысты да қажет етеді. Ол өз кезегінде психотерапевт- психолог кәсібінің пайда болуына үлкен жауапкершілікті артып отыр.

Бұл жауапкершілік тереңдей түседі, өйткені психолог- психотерапевт психикалық денсаулық категориясы мен психикалық даму ережесі категориясымен жұмыс істейді, жеке тұлға үшін маңызды болып табылады. Психотерапевт клиенттің жеке қайта құруымен айналыса отырып, өзіне клиенттің психикалық денсаулығының көрсеткішінің бір бөлігін жауапкершілікке алады. Басқа сөзбен айтқанда, психотерапевт өзіне басқа адамның жеке элементтерін жасаушы ролін атқарады, оның ішкі дүниесіндегі өзгерістерге жауапкершілік атқарады.

Демек, психотерапевт өз қызметінде психикалық дамудың индивидуалды қалпы туралы ұғымды индивидуалданған, жекеленген түрде іске асырады, ол өзінде имплициттік және психикалық даму мен психикалық денсаулық сипатын құрайды. Міне, осында психолог- консультанттан психотерапевтің нағыз кәсіби айырмашылығы көрініс береді. Қысқаша түрде бұл айырмашылықтарды былай көрсетуге болады: психотерапевт ауру адаммен жұмыс істейді және оның сауығып кетуіне жауап береді, ал психолог- кеңес беруші сау адаммен жұмыс істейді және оның жеке қасиеттерінің өсуіне жағдай туғызады, ал осы өсуге жауапкершілікті клиент атқарады.

Сонымен, неге психотерапияны психологиялық кәсіпке жатқызуға болады? Біздің пікірімізше, психологтың күш салуындағы ең басты аргумент ол объектінің қасиеттеріне бағытталады. Ол адамның ішкі дүниесінің көрінісі, ол ішкі дүниесінің модалдығына: ойлар, сезімдер, қалаулар, мүмкіндікте, «Мен» бейнесінің интегралды қасиеттері және т.б.

Адамның ішкі дүниесінің параметрлеріне әсер ететін әдістер мен байланысты аргументтер. Ондағы ортақ нәрсе, олар психолог пен клиент арасындағы коммуникациядағы вербалды және вербалды емес әдістен басқа құралдарды қажет етпейді. Психотерапевт пен клиенттің арасындағы өзара әрекет психологпен бейнеленген клиенттің ішкі дүниесінің модалдығы болып табылады деуге болады.

Психолог заттың өзара әрекетінің құрылуында ең негізгі рөлді атқарады, ол осы бүкіл ситуацияны қозғалысқа келтіреді, оның уақыты мен кеңістігін құрастырады.

Психотерапияның нәтижесін келесідей бейнелеуге болады: клиенттің ішкі дүниесінің мазмұны психологпен кездеспей тұрып бір бөлек, ал кездесуден кейін оның мазмұны қайта құрастырылады.

Психотерапия жағдайында өзгерістер тек клиентте ғана емес, психологта да болады. Адамның ішкі дүниесінің қандай сипатын өзараәрекеттесу көрініс беретін психотерапияның 4 негізгі моделін бөлуге болады.

1. психотерапияның медициналық моделі.

2. психологиялық модель.

3. әлеуметтік модель.

4. философиялық модель.

Психотерапевт ауру адаммен жұыс істейді. Психотерапевт терапевтпен және басқа да мамандармен бірлесе жұмыс атқарады.

Науқасқа қандай ауруларда психотерапия қажет? Қандай кезде психолог клиницист- дәрігермен бірге жұмыс істейді? Бұл сұраққа жауапты медициналық әдебиеттердегі талдау бойынша, келесідей психотерапияның тиімді алғышарттары қолданылады:

· эпилотегенез ауруына емдік әрекеттерді қолдану оның психикалық факторына жүйке немесе шектен тыс қалпы жатады.

· Емдік-сақтандырудың маңызы – науқастың соматикалық ауруларына психоәлеуметтік реакцияларын қолдану.

Сонымен, психотерапевт көбіне жүйке ауруларымен, шекаралық күймен және психосоматикалық аурулармен жұмыс істейді.

Клиентпен өзара әрекеттестік орнату үшін психологқа арнайы нақты білім қажет, клиенттің ішкі дүниесіндегі қандай өзгерістер оның субъективтік модалдық аурулардан пайда болады. Ол үшін психолог жинақталған клиникалық теория немесе нақты клиникалық білімдер мен қарулану керек. Бұдан психолог- психотерапевтің психолог- психодиагностан дайындығының мазмұны ерекше екндігін көрсетеді. Аурудың клиникалық сипатының мазмұны мен психикалық дамудың ережесі психотерапевтің кәсіби ойлауының мазмұны болып табылады, міне, сондықтан ол көбіне клиентпен өзара әрекеттесу пәнінің құрылуына ықпал етеді.

Оны біз психологтың жүйке ауруымен айналысқан моделінің мысалын қарастырамыз. А. Кемпински атап өткендей: невротикалық симптомдарды анықтау қиын емес: мазасыздық және психикалық күштеулер науқастың түрінен көрініп, сыртқы ортаны қамтиды, ал онымен қоса әдеттегі шағымдар тек дәрігерге ғана емес, қарапайым адамның өзінеде клиенттің «күйгелеңдігіне» баға беру мен жүйке ауруының күйін анықтау қиынға түспейді.

А. Кемпинскидің пікірі бойынша неврозды тек адам эмоционалды конфликт жағдайында ғана диагностикалауға болады. Невроз ауруымен ауырған науқаспен, яғни, клиент пен психолг арасындағы байланыс көзі соматикалық және психикалық аурулар емес, ал эмоционалды конфликтболып табылады. Психолог конфликтті жеке тұлға дамуының құрылымына қарай шешумен айналысады.

Неврозды топтастыру өте қиын, өйткені әрбір тексеруші өзінің невротикалық көріністермен олардың индивидуалды ерекшеліктері әр алуан және соған орай тексерушіліер өздерінің жинақтаған симптомдарына қарай диагноз қояды. Невроздың осы немесе басқа түріне диагноз қою клиницист- дәрігер мен психиатрдың міндеті. Психолог диагноз қоймайды, ол тек неврозды топтастырған кездегі белгіленген симптомдардың мазмұнымен ғана жұмыс істейді. Доминантты симптомдар невроздың түрін анықтайды, ал топтастыру кезінің қиындығында невроздың аралас атулары келтіріледі, мыс., депрессиялық- ипохондро, невростенді-астеникалық және т.б. Негізінен психиатрияда невроздың 5 түрін атап көрсетеді: невростения, истерика (қояншық), ипохондрия (дел- сал), анокастикалық (жалықтырғыш) невроз және депрессиялық невроз.

Психолог неврозбен жұмыс істегенде клиент күйін анықтайтын жеке конфликттерді тудырған себептеріне аладау жасайды.

«Невростения» диагнозында психотерапевт клиенттің шаршаған күйімен жұмыс істейді. Оның барлық нәрсеге деген қызығушылығының болмауы, рухының түскен сезімі, асығыстық пен зерігушлігі мұндайда психикалық шаршау мен физикалық шаршауды ажырату қиынға түседі. Психикалық шаршағыштық ең алдымен зейіннің жоқтығынан көрінеді, есте сақтаудың нашарлығы, жаңғалақтық сезімі, клиентті барлық нәрсе жалықтыратын болып келеді, оны бәрі – жұмысы ғана емес демалыста ауыр күйге түсіретін, жалықтыратын болады. Клиент оянғаннан кейін шаршағыш сезімі болады, ал тек кешке қарай ғана кішкене тіріледі.

Сыртқы ортадағы факторларға жоғарғы ашуланшақтық клиенттің барлық нәрсені бұзғыштығына алып келеді, ол адам жақсы бір әлемге түсуі үшін барлығынан қашып кеткісі келеді. Асығыстық пен зерігушілік адамның невротизациялығына алып келеді, оны қазіргі өркениеттің белгісі деп санайды.

«Истерикалық невроз». Оның симптомдары 3- бөлінеді: қимылдатқыш, сенсорлық, псиикалық. Олардың нақты көріністері көп және алуан түрлі, сондықтан психологқа медициналық және клиникалық диагнозға сүйену қажет. Мысалы, қимылдатқыш бұзылғанда әр түрлі гиперкинез (арбаң-тарбаң қимыл) және басқа да зақымдар, ол сенсорлық бұзылғанда- перцепцияның қызметі төмендейді (қояншық естімеушілік, соқырлық пен ауырғанды сезбеуі немесе керісінше, перцепция қызметінің жоғарылауы (кетпейтін ауыру, көру мен естудің шамадан тыс сезімталдығының болуы және т.б.).

Ал писхикалық бұзылушылықта адам жоғарғы қызу мен көңілсіздік қалпында болады және естің қабілеті тым жоғары (гипермнезия) немесе оның есте сақтау қаблетінің жоғалтуы (амнезия).

Бұл невроздың клиникалық бейнесінің күрделілігі соншалықты оған тек психолог емес, сонымен қоса клиницист- дәрігердің тарапынан кешенді әсер ету қажет.

А.Кемпинский атап өткендей: истерикалық конверсияның барлық симптомдары- сенсорлық, қимылдатқыш, психикалықты – гипноздың транстағы суггестия арқылы шақыруға болады.

Сонымен, психолог клиникалық, медициналық диагнозы бар клиентпен жұмыс істейді. Мұндай жағдайда ол ғылыми материалдың ең негізгі екі категорияны – «психикалық даму ережесі» категориясы мен «психикалық денсаулық» категориясын пайдаланады.

Психолог- психотерапевт – «адам- алдам» типіндегі кәісп өкілі, адам қарым-қатынасының құжаттарымен жұмыс істей отыра оған тікелей қатысады және оны түзеді.