Топтық психотерапия

Бүгінгі таңда қарқынды дамып келе жатқан психотерапевтік әдістің бұл формасы әртүрлі ауруларға қарсы қолданылады.

Әдебиеттерде неврозды емдеу, психогендік ауытқу, мінездің паталогиялық ерекшеліктері, наркомания, алкоголизм, токсикамания, психоз және эпилетциялар, нерв жүйесінің оргаикалық аурулары, жүрек тамыр және басқа да аурулар сипатталған.

Топтық психотерапия адамның жас ерекшеліктеріне байланысты қолданылмайды- мектепке дейінгілерге бастап( бұл әдісті мысалға ; А.В. Спиваковская) қарт адамдарға дейін ( И.А Мизрухин бұл психотерапевтік әдіспен 100-142 жастағы адамдарды емдеген)

Көптеген психотерапевтердің көзқарасы бойынша, топтық психотерапия адамдармен қарым-қатынастарында едәуір ауытқушылықтары бар адамдарға қолданылады. Сонымен қатар мұндай адамдарға фобикалық бұзылу қарым-қатынастық конфлик тән болғандықтан индивидуалды психотерапияда жүргізіледі.

Топтық психотерапия көп жағдайда ауру адамға өзінің жекелік тұлғасы үшін қауіп қатерлі ситуация сияқты болып көрінеді. Бұл ситуация жаңа қорқыныш пен қорғануды тудырады. Ауру адамдар өздерін қорқынышта сезінеді, топта ашылудан үрейленеді, және де бұл әдістің мақсаттылығын түсіндірп беру қиынға соғады.

Сол себепті психолог ауруды топқа қатысу үшін дайындау керек, жағдайларды өзгету керек, мотивайиондық компаненттерді күшейту керек- осының барлығы да ауруды емдеуде көп көмек береді. Психолог аурумен топтық психотерапияның ситуациясына оның қатынасын үнемі сұрастыруы керек, оның көзқарасын ескеруі қажет.

Міне осындай психологпен жеке қатынас арқылы тек қана жеке ауру адамның ғана емес жалпы топтық психотерапияның ішкі мәнін толықтыра алуға болады.

Емдеудегі дәрігер топтық психотерапия кезінде ауру адаммен не болатын, оның қандай күйде болатынын әрдайым қадағалап отыруы керек. Ол оған қысым көрсетумен қатар қорғайда білуі жөн.

Негізінде топтық терапиямен айналысатын психолог, индивидуалды психотерапевтік қабылдаумен айналыспайды. Ол аурудың жеке дәрігерімен және жеке психологімен қарым-қатынаста болады. Бұл ауруды топтық психотерапияға қосу үшін қажет шарт.

Индивидуалды психотерапия топтық жұмыспен қатар жүргізіле береді, алайда оның қарқындылығының дәрежесі ауру адаммен жұмыс фазасымен емделу фазасына тікелей байланысты.

Осылайша индивидуалды психотерапиямен емделудің соңғы фазасында ол шектеліне береді. Негізгі мақсат топтық жұмыстың формасына қойылады. Бұл кезеңде клиент өз іс -әрекеттерін бақылау қатар,тек қана өзі өмірін өзгерте білетінін сезінуі қажет.

Бірқатар психотерапевтердің пікірі бойынша, топтық психотерапияның рөлі зор, өйткені ауруға өз-өзіне басқа көзқараспен қарауға көмектеседі. Өз іс-ерекеттерін жөндеуде де маңызы зор. Топтық психотерапия ашықжәне жабықтоптан құралады. Үлкен топ 25-30 адамнан құралса, кіші топтың құрамы 8-12 адамнан құралады.

Практикалық түрде психотерапиялық топтың құрамын жасауда бірқатар шектеулер бар, мысалға; топқа мінездік истерикалық немесе ананкастикалық акцентуациялары бар, ауыр обессивтік симптоматикалық аурулары бар 2-3 адамдардың болуы дұрыс емес.

Бұндай жұмыспен айналысу жүйілігі әртүрлі бола береді-аптасына бір реттен басталып күнделіктіге дейін, көбнесе нақты ситуацияның емделуіне байланысты.

Жұмыстың оптималды ұзақтылығы -1-1,5 сағат. Топ амбулаторлық немесе статционарлық, қысқа мерзімді 1-6 айдан немесе ұзақ мерзімді ( бірнеше жылға дейін) болып бөлінеді.

Жабық топта оның мүшелерінің саны тұрақты. Ал ашық топта тұрақсыз себебі, бұндай топта жаңа аурулар қосыла береді. 50 жастан асқан адамдарменен 18-жасқа толмаған аурулар үшін, оларға сәйкес етіп топ құрылуы керек.

Психолог алдын ала топ мүшелеріне топтық психотерапияның барлық принциптері мен шарттарын таныстыруы арқылы, оның нәтижесін бұрын емделген ауруларды таныстыру арқылы түсіндіре алады.

Психотерапевтік жұмыстар міндетті түрде белгілі бір уақытта, белгілі бір жайлы жерде, дөңгелек тәрізді қойылған орындықтарда жүргізілуі шарт. Бар болған жағдайда психотерапевт ортада ақ халат пен ерекшеленуіне болады.

Жүргізілетін жұмыстардың бірінде психолог топтағы жұмыстың негізгі принциптерін топ мүшелеріне таныстыруға міндетті:

►топтық жұмыстардың қатаң тәртібін орындау,

►топта ашық және шынайы сөйлесуге тырысу,

►топта болатын жұмыс барысын сыртқа шығармау( бұл жалпы топқа, және

топ мүшесіне байланысты),

►топтағы жолдастарына топқа қосылуға көмектесу, олардың ауруларыннан

қайғы –қасіреттерінен құтылуға өзара көмектесу арқылы оларды жеңу,

►ортақ тақырыптарға уақыт кетірмеу, тек қана нақты проблемаға, нақты

жеке дара және нақты жалпы праблеманы шешу,

►өзгелердің көзқарасын пікірін, кеңесін тыңдау, бірақта шеішді өзі

қабылдау.

Біржағынан жоғарыдағы принциптер көптеген аурулар үшін ауыр сондықтанда мұндай қиындықтар ортаға салынып талқылануы мүмкін.

Дәрігер мен психологтың топтық психотерапиядағы жұмыс жасау формалары әртүрлі болуы мүмкін. Дәрігер жұмысының тәжірибесі бойынша жұмыс жасау түрлері былайша іске асады: топтағы паценттер индивидуалды психотерапияны басқа дәрігерден қабылдайды; немесе топтағы біршама клиенттер үшін дәрігер –топтағы психотерапевте бола алады.

Б.Д.Карварскийдің пікірі бойынша бір ғана дәрігердің жабық топтағы паценттері топтық психотерапияда невроз ауруларына шалдыққандар үшін ыңғайлы болып келеді.

Топтық психотерапия қарым-қатынас жүйелігі үшін анықталған мақсатқа бағытталған жолмен жүзеге асды, яғни емдеудегі мақсаттағы топтық динамикамен байланысты. Міндетті түрде топ мүшесі өзін -өзі көрсетуде топтағы басқа мүшелермен қатынасына жағдай туғызып тұғаны абзал.

Топтық қарым-қатынас нәтижесінде топ мүшелерінде ең бірінші өзінің өзгелермен арасындағы адекватты және толық механизмдер мен заңдылықтармен танысу жүреді.

Топта оның әр мүшесінің жеке дара төсуі байқалады. Белгілі бір ситуацияны бастан кешу арқылы өзіндік санасы кеңейеді. В.П.Зинченка жазғандай «өзінің объективті мәнділігінде сана өз жоғарғы сезімталдылығымен және табиғи үстемдігі арқылы тікелей қасиеттерін сақтайды-ол яғни туралығы тікелей мәні арқылы сана туынды шығарады... Мысалы: философия »

Психотерапевтік топтың дамуы мен функциялары бірқатар авторлардың ойынша, топ мүшелерінің санасымен өзіндік саналарының өзгеруінде 3 қатар финоминдерді анықтап берді. Бұл финоминдер топтың дамуының дәрежесімен байланысты, және төмендегедей сипатталады.

1.Фаза-күш салу жоғарғы дәрежеде сипатталады. Бұл жағдайда психологтың талаптарын ескеру, топтың ситуациясымен танысу, жаңа жағдапйға үйрену арқылы үрейді кетіру бұл фазаның ұзаққа созылуын тудырады.

2.Фаза-дәл осылай көп күш салушылық болады, бірақта 1-ші фазада клиенттер көбнесе пассивті күйде болса, 2-ші фазада анағұрлым белсенді іс-әрекеттілік байқалады. Сонымен қатар бұл ситуацияда психологпен пікір алмасу проблемаларды талқылау, өз күшіне өзі сенбеушілік, өзін өзі ұстай білушілік, мәселелері психологпен кең талқыланады және пацент психологтан көмек күтеді.

Бұл фазаның соңғы этапында топтың структуралық құрамы белгіленеді, оның мақсат пен нормалары қарастырылады. Жалпы алғанда бұл кезеңде жағдай тек жақсы жаққа бағытталады, белсенділік реттеледі және т.б.

3.Фаза- бұл белсенді түрде жұмыс істейтін психотерапиялық топ, қызығушылық, шынайылық, шапшаңдық психотерапиядағы міндеттерді шешуге жағдай туғызады-қарым –қатынастық жүйе өзгереді, іс-әрекет формалары түзеледі.

Топтық жұмыстағы тақырыптарды былайша бөлуге болады, жеке клиенттеердің биографиясы олардың қазіргі уақыттағы проблемалар өмірлік ситуациялар, олардың топтағы бастан кешірген күйлері.

Егер клиент топтан кететін болса, ол топтағы алғашқыда әсерін, іс-әрекетіндлегі өзгерісті баяндайды. Ал егер клиент ешқандай нәтижелі өзгеріссіз кетіп бара жатса топ бұл мәселені талқыға салып, кеңес береді.

Психологтың негізгі құралы вербальды-және вербальды емес реакция.

Сана мен өзіндік сананы дамытудағы вербальдық құралмен әсер ету психолог үшін топ мүшелерінің белсенділігін белгілеуде негіз болып табылады.

Бұл әсер ету құралдарын төмендегідей категорияларға бөлеміз:

1. Жұмыс барысын құру –яғни белгілі бір сұрақтар арқылы жұмыс

бағдарламасын және барысын бастау, «біздің бүгінгі тақырыбымыз

қандай», өзі жайлы айтуда бүгін кімнің кезегі «бүгінгі тақырыбымыздың

ата мынадай», және т.б.

2. Психологиялық ақпараттардың жиынтығы психолог өз сұрақтарын

қолданады белгілі бір субъективтік модолдық параметрлері жайлы.

3. Интрпретация- ең кең қолданылатын әдіс, ол клиенттің өткеніне де не

болмаса өзектілігене де қаттынаса алады. Бұл арқылы клиенттің

эмоцияларын байқау, онымен бірге конфронтацияда болу; яғни

интрпретация клиенттің іс-әрекетін жағдайларын негіздерін гипотездеу.

4. Сендіру және айныту, тікелей және тікелей емес байланысында.

5. Ақпаратты көрсету, елестету.

6. Паценттер орындаудағы шешімдердің құрылымы (вербальды емес әртүлі

әдістерді қолдану арқылы)

Психокоррекция – бағыты индивидтің бүтіндік дамуы мен қызметіне психологиялық әсер ету болып табылады. Жеке бас дамуына әсер ету жас және дара психологиялық ерекшеліктеріне (танымдық, эмоционалды-еріктік, қалыпты мінез-құлық және қасиеттеріне ) қарай жүретін қалыпты процес.