Табнғи шешек вирусы

Вирус ағзаяьщ жалпы зақымдалуымен және тері мен шырышты кабаттардың ауқымды бөртпесімен силатталатьш, аса қауіпті жоғары қатынастык жұқпалы ауру тудырады. Бұрынырақ жоғары дәрежелі өліммен аяқталатъш аурудың эпидемиялары мсн пандемиялары болған.

1892 ж. Г.Гварниери зақымдалган орқоянның мүйіз қабатьитың кескіндерін микроскоп арқылы зертгей отырып, спецификалық косындылар тапқан, кейінірек Гварниери денешікгерІ деп атальга кеткен, олар табити шешек вирустарының жиынтығы больш табылады. Шешек коздырғышьш алгаш рет сөулелік микроскоппен Е. Пашен (I906J анықтаған.

Таксономнясы. Табиги шешек вирусы - ДНҚ-лы, Poxviridae (ағыл. рох - ойык жара) тұкымдасына, Orthopoxvirus туыстығына жатады.

Морфологиясы, химиялык қүрамы, антягендік кұрылысы. Табиғи шешек вирусы ец ірі вирус болып табылады, электронды микроскопия кезінде дөнгелевтен бүрьшпары бар кірпішке ұқсас пішіні байқалады. Вирион гантель тәріздІ пішіні бар жүрекшеден, екі бүйір денелердея, уш қабатты сырткы қабықшадан түрады. Вирустың құрамьгада сызыкты екіжіпшелі ДНҚ, ферменттерді қоса, 30-дан аса кұрылымдык ақуыздары, сонымен катар лиішдтер мен көмірсулар бар.

Вирус қүрамында бірнеше антитендер аныкталған: нуклеопротейдті ерігіш және гемагтлютишш. Табдаи шешек вирусы шешеквакцина вирусымен бірге жалпы антигендерге ие болады (шешекавакцина - сиыр шешегі).

Дақылды өсіру. Вирустар хорионаллантоисты қабыкшада ақ тығыз түйівдақтар тұзе отырып, тауық эыбриондарында жақсы көбейеді. Жасушалар дақылдарьшда вирустын осуі цитопатикалъгқ әсермен және диагностикалык мадызы бар цитоплазмалык қосылыстардың (Гварниери денешіктер) түзілуімен бірге жүреді.

Резистенттілігі. Шешек вирустары коршаған ортаға жоғары тұракты болады. Әртүрлі заттарға, бөлме температурасы жағдайында жұкдалыльщ бедсенділігін бірнеше апталар және айларға дейін сақтайды; эфир және басқа да май еріткіпгтерге сезімталдығы жоқ. 100°С температурада бірден, дезинфекциялық заттармен (фенол, хлорамин) өадегенде бірнеше сағаттан кеЙін жойылады. 50% глицерин ерітіндісінде, лиофилизденген жағдайда жөне төмен температурада үзақ сақталады.

Жануарлардьщ сеэімталдығы. Адамға төн клиникалык белгілері бар ауру тек маймылдарда ғаеа экспериментте жүргізуге болады. Көлтеген зертханалық жануарларға табиғн шешек вирусьшьщ патогенділігі төмев.

Эпидемиологиясы. Табиғи шешек көне замаанан белгілі. XVII-XVTII ғасырларда Еуропада шешек ауруымен жыл сайьш 10 млн-дай адам ауырған. Онын ішінен 1,5 млн кантыс болған. Сонымен катар шешек

ауруы сокырлықтың аегізгі себебі болатыв. Қатьшаста жоғарғы жүкиалығы, ауру ағымы ауыр гүрде болуы, және көптеген өлімге әкеяуі табиғи шешекті аса кауіпті карантинді инфекпияларға жатқызады.

Инфекпияның жұктыру көзі - науқас адам, аурудьщ барлык кезеқдерінде жукпалы. Вирус ауа-тамшылы, ауа-шаң арқылы тарайды. Түрмыстық қатынаста да берілуі мүмкія - зақымдалған тері арқылы.

XX ғасырдьщ басында Еуропа жөне Солтүстік Америкада, соньшен қатар Совет Үкіметінде табиғи шешекке қарсы жаппай вакцина қолдану нөтижесінде осы ауру жойылды. 1977 жылы Сомали мемлекетінде әлемдегі ең соңғы табиғи шешек ауруы тіркеяді. Сонымен, табиғи шешек возологнялық ауру түрідде жойылды.

Патогенезі жәые клнннкалық белгілері. Шешек вирусы тыныс алу жолдарьшың шырышты қабығы аркылы сирек закымдалған тері аркьиш ағзаға түседі. Регионарлы лимфа түйіндерде көбейіп, канға өтіп кысқа мерзімге алғашқы вирусемішш тудырады. Әрі қарай вирустың көбеюі лиыфа тіндерінде жүреді (кек бауыр, лимфа түйіндер), қанга көп мөлшерде тұсіл ағзаның әртүрлі жүйелерін закымдайды. Сонымен катар, тері эпқцермисів, себебі нирус айкьш дерматотропты эсері бар.

Жасырын кезеңі - 8-18 төулікке дейін жажасады. Ауру жедел басталады, дене қызуы жоғарлауы, баспен белдің ауырсынуы, бөртпелердің шығуымен снпатталады. Бөртпелердің ерекшеліктері -алғашкы кезенде макула (дак) папулаға айналады (түйін), содан кейін везикула (көпірпгік) және пустула (ірІндеу) пайда болады, олар қүрғағанда қабыршаққа айналады, Қабыршактар тускен уақытта оряында (шұбар секідді) тыртык калады. Аурудың ағымьшың ауырлығына байлаиысгы келесі түрлерін ажыратады: ауыр түрі (<а<ара» немесе «жаппай біріккен» шешек) - 100% өлімге әкеледі; орташа ауырлығы - 20-40% және жеңІл түрі - 1-2% өлімге әкеледі. Табиғи шешектің жеңіл түрлеріне вариолоид жатады - бүл егілген адамдарда кездесетін табиғи шешек. Вариолоид кызбасыз, шешек бөртпелерінщ аздышменен, иустула болмауы немесе бөргпелер шықпауъшен сипатталады.

Иммуннтеті. Ауырғаннан кейін және вакцина егілген кеЙін түрақты емір бойьша сак?алатыя иммушггет пайда болады.

Мккробиологиялық диагностнкасы. Аса қауіпті инфекция ережесіне төн зертгеулер жүргізіледі. Зерттеуге тері мен шырышты кабықтьщ бвртпелерінің бөлінулері, мүрын-жүткыншак бөлінуі, кан, мәйітгерден - зақымданған терінің, өкпенщ, кекбауырдың бөлшектері және қан альшады. Шешектін экспресс-диагностикасы келесі зертгеулерге вегізделген: 1) электроиды микроскоп арқылы вирустар бөлшектерін табу; 2) зақымдалған жасуша ішіндегі Гварниери денешікгерін табу; 3) вирустың антигенін - ИФР, КБР, ПГАР, ИФТ көмегімен аяыкгау. Вирусты тауық эмбрионы және жасуша дақылдары аркылы бөлуге болады. Тауық эмбриоиьшан бөлшген вирустьщ идентификациясын бейтараптау

реакциясы, КБР, гемагглютинацияны тежеу реакциясы (ГАТР) арқылы жүргізеді. Жасуша дакылынан бөлінген внрусты вдентификациялау үпгін гемадсорбцияны тежеу реакциясьщ және ЙФР қолданады. Серологиялық диагностикасы жоғарыда аталған реакцняларда анықталады.

Арнайы сақтандыруы жәнс емдеуі қазіргі уақытта жүргізілмейді, дунис жузінде ауру жойылған. Дегенмен вакцина қор ретіиде арнайы зертханаларда сикгалынады. Вакцина вирусы қурамьшда ДНҚ бар, Poxviridae (ағыл. рох - ойық жара) түқымдасьша, Orthopoxviras туыстығына жатады. Жер жүзінде табиғи шешек ауруьга жою бағдарламасын іске асьфуда тірі вакцина тұрінде колданылды. Вакцина вирусыішң шығу тегі белгісіз; жекеленген вирус ретінде сиыр шешек қоздырғышьшан ажыратылады. Вакцина вирусы тек ғана зертхаяалық штамм түрінде кездеседі деп саналады. Вакцина вирусы шешек тәрізді жергілікті бузылыстарға әкеледі, сирек жалпы папулалы бөртпелерге әкеледі.Иммунитеті. Ауырғаннан кейін тұрақты өмірлік иммунитет қалыптасады. Өмірінің алғашқы 6 айда балаларда пассивті табиғи иммунитет болады және паротитпен ауырмайды.

Микробнологиялық диагностикасы. Зертгеу материалы ретінде сілекей, мұрынжүтқьшшақ беліндісі, зәр, ОЖЖ зақымдалған кезде - жұлын сүйыхтығы алынады.

Диагностиканың жедел әдісі - ИФР. Вирусты жасушалар дақыльшда немесе тауық эмбрионывда бөліп алады. Алынған вирусты ИФР, БР, гемадсорбцияны тежеу, ГАТР, КБР кемегімен вдентификациялайды. Серодиагеостикада спецификалық антиденелерді анықгау үшін ГАТР, КБР, ИФТ қолданылады- Науқастың қан сарысуьшан антиденелер титрінід 4 мәрте өсуін; IgM жвне IgG кластарды анықтайды.

Арнайы сактандыруы мен емдеуі. Сақтандыру үшін тірі дақылдық паротит вакцинасы қолданылады. Вакцина 18 айдағы балаларға парентеральды жолмен енгізіледі. Эпидемиялық паротитгід емі симптоматикалык.