Экология және тұрақты даму

Жоспар:

1.Қазақстан тұрақты даму жолында.

Негізгі ұғымдар:тұрақты даму

Жоғарыда айтылып өткендей, адамзат қоғамының алдында тұрған экологиялық мәселелер оның дамуының барлық тарихи кезендерінде орын алып отырады. Бірақ, өндірістік қоғамен демографиялық жарылыс кезеңде адамзаттың табиғатқа теріс әсерінің нәтижелері ғаламдық сипатқа ие болады. Экологиялық мәселелерінің мәні- табиғаттағы қалыптасқан тепе-теңдікті бұзбай, миллартаған адамдарды жерде қоныстандыру және олардың барлық қажетіліктерін қамтамасыз ету. Қазіргі Жердегі тіршілік адам қызыметінің сипатына тәуелді.

Қазіргі кезең адамның ерекше биосферелық қызметі- биосфераны қорғау мен сақтап қалу қызыметі мен анықталып отыр. Экологиялық мәселелердің алдына алу үшін адам ретсіз дамудан тиымды, ретелген, табиғатпен қоғамның даму заңдарына негізделген дамуға өту тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат қоғамының даму үздіксіз, ұзақ уақыттық, бір қалыпты жағдайда, табиғи және әлеумкттік дағдарысыз дамиды. Мұндай даму- тұрақты даму деп атайды. Бірақ бұл үшін адамдардың сана-сезімі, олардың мақсаты мен адамгершілік бағытылығы өзгертілуі тиіс.

Планетадағы тіршілікті қорғау бүеіл адамзаттың бірігуін план етеді. 1987жылы БҰҰ-ның дүние жүзілік қоршаған орта мен даму комиссиясы «Біздің жалпы байлығымыз» аты есебінде қоршаған ортаны үшін қауыпсыз жолда эканомикалық дәуірге аияқ басуға шақырды.

Алғаш рет тұрақты даму конценциясы ұсынылады.Тұрақты даму дегенде қазіргі уақыттың қауіптілігін қамтамасыз ете отырып, болашақ ұрпақтарының өзінің қажетілікткрін қамтамазыз етуіне қауып тудытмайтын даму деп түсіну керек. Біздің атабабаларымыздың Жерін мураға алған жоқпыз. (БҰҰ материялдарының)

1992 жылдың маусым айында Рио- де- Жанейро қаласында өткен конференциясы «Тұрақты даму» концепциясын және « ХХІ ғасырдың күн тартібіне» ауқымды бағдарламасы қабылданды. Бұл бағдарламада шешілу болашақта тқрақты дамуды қамтамасыз ететін жалпы мәселелер қарастырылған.

ХХІ- ғасырдың күн тәртібінің негізгі бағыттары ( М.Китинк бойынша) Кедеилікпен күрес: дүние жүзілік 157 миллиарт, шамамен 2 мың миллионерлер және 1,1 млрд-тап күндік табысы 1 АҚШ долларынан кем адамдар бар. Кедеилікті болдырмау жайдары еңбек ақыны қамтамасыз ету; кедеилердің өзін-өзі қамтамасыз етуі мен бай елдерден тәулділігін кеміту еңбекке жарамды халықтың санын артыру; табиғат ресурстарын сақтау мен тұрақты даму; білім беру жүиесін жетілдіру; қаржылық көмек.

Тұрақты дамудың құрылымын өзгерту: Адамзаттың бай бөлігінің шектен тыс ысырап етуі қоршаған ортаның бұзылуы мен табиғат ресурстарының сарқылуының себебі болып табылады.сонымен қатар кедеи адамдар өмірге қажетті минималды мөлшермен қамтамасыз етілмеиді. Энергетикалық және шикізаттың пайдалануды қысқарту, экологиялық таза техналогияларды дамыту.

Халық және тұрақтылық: 1993 жылы дүниежүзіндегі халық саны 5,5 милрд-тан астам болады. Ғалымдардың болжамы боиынша 2020 жылы 8 мларт-қа жетеді.

Адамдардың денсаулығын ақтау мен жақсарту: Халықтың денсаулығы қоршаған ортаның жағдайына байланысты болпды. 2000 жылға қарай денсаулық сақтау салаларындағы стратегиялық міндеттер:

1) СПИД-нен күреске жұмылдыру;

2) Түбіркулезбен және басқа зілді аурулармен күресу;

3) Бала өлімін кеміту;

4) Халық денсаулығын бақылаитын тиімді ұйымдар құру;

5) Еркетер мен әиелдердің өздерінің балаларының саны мен туылу уақытын анықтауға құқығын қамтамасыз ету;

6) Халықты ауыз су таза азық- түлікпен қамтамасыз ету;

7) Балалардың денсаулығын қорғау.

8) Қоршаған ортаны денсаулыққа зиян қалдықтардан қорғау.

Тұрақты тұрғын жерлер ( урбинзияция) 2000 жылға қарай дүние жүзінің халқының жартысы қалаларда тұрады. Қоғамның урбинзияциясы экономикалық даму процесінің бір бөлігі болып табылады. Қалаларда жалпы ұлттыұ өнімнің 60%-ы өндіріледі. Қала халқының санының артуы дамыған және дамушы елдерде бірдей.

Атмосфераны қорғау; Атмосфераға қалдықтарды шығарудың негізгі көзі энергияны өндіру мен тұтыну.

Жер ресурстарын тиыады пайдалану : топырақтардың құнарлығы су және жел эрозиясы мен химиялық, физикалық деградация нәтижесінде төмендеиді. Топырақтардың деградайиясының себептері шектен тыс мал жаю ормандардың кемуі ауыл шаруашылығының қызыметі жерді шектен тыс пайдалану және т.б.

Орманды жою мен күресу: Ормандар топырақпен суды, атмосфераны қорғауда өсімдіктер мен жануарлардың биологиялық алуан түрлілігін сақтауда маңызды рөл атқарады. Үкіметтерге орман шаруашылығының тұрақты дамуына арналған ұлтық бағдарламаларды жасап жүзеге асыру қажет.

Шөлденумен құрғақшылықпен күресу: Шөлдену- бұл ауа райының өзгеруі мен адам қызыметінің нәтижесіндще топырақтың диградациялануы процесі. Бұл процеске көбіне құрғақ жерлер ұшырайды. Шөлдену мал жайылымдарының деградайциясымен азық түлік өнімдерімен кеміуіне акеп соқтырады. Құрғақшылық пен шөлдену кедеилік пен аштықтың да себебі болып табылады.

Мұхиттарды қорғау мен тиымды пайдалану: Теңіз суының ластауының шамаммен 70%-ын құрлықтағы үлкен және кіші қалалар, өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы мен туризім құрайды. Мұхиттар шектен тыс балықтар мен былқылдақденелілерді ( жылына 90 млн. Т. Дейн ) аулаудан, жағалаулар мен маржан рифтетінің жағдайының нашарлауынан зардап шегеді.

Радиоктивті қалдықтарды жою: Радиоктивті қалдықтар туғызатын қауін оларды өсірумөлшерін кемітуді, қауыпсыз тасымалдау мен жоюды талап етеді. Жыл сайын АЭС- дің жұмысы нәтижесінде 200 мың м3 төмен ал 10 мын м3 жоғары радиоктивті қалдықтар түзеді.

Балалармен жастардың тұрақты дамуына қамтамасыз етудегі рөлі: Даму бағдарламалары жастарға қауыпсіз болашақты және оның ішінде денсаулыққа қолайлы қоршаған ортада қолайлы жоғары өмір сүру жағдайына, біліам алу мен жұмысында кепілдік болу керек. Жастар планета халқының 1/3 не жақын болатын, ал көптеген дамушы елдерде –жарты сын құрайды. Бұл беру дәрежесіне арттыру қажет. Жастар білім беруде қоршаған ортаны қорғау мен даму маселелеріне көп көніл бөлу қажет.

Тұрақты даму мақсатындағы ғы-лым мен білім беру: Қазіргі кездегі ғылыми – зертеулер азаматтың тіршілік пен сақтау мақсатында жұмыс істеиді. ХХІ ғасырда биосферада қауыпты өзгерістер болуы мүмкүн. Ғалымдар төмендегі мәселелерді зертеуде: ауа райының өзгеруі, ресурыстарды тұтынудың артуы, демографиялық тен денциялар, ортаның деградациясы, энергия мен ресурстарды пайдалану, биосфераның косымыстық зертеу лері, ортаның адам денсаулығына әсері және т.б. Бағдарлама әртүрлі жастағы адамдардың қоршаған ортаны қорғау мен даму маснлелері бойынша білім алуын қамтамасыз ету қажет. Экологиялық білім беру- адамзаттың тұрақты дамуының қажетті шарты.

Сонымен қатар Конференцияда Малімдеме мен ені конценция- климатың өзгеруінің алдын алу, ормандарды қорғау мен биологиялық алуантүрліліеті сақтау мәселелерді кешенді ғылыми тұрғыдан шешу болады. Бұл үшін экология, эканомика және алеуметтік дамудың барлық негізде топтарын бір тұтас түтінде қарастыру қажет.

БҰҰ-ның конференциясы барлық елдерде үкіметтерін тұрақты дамуының ұлтық концепцмяларын қабылдауға шақырады. Қазақстан Республикасының Үеіметі ұсынған «Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға көшу канцепциясы» бекітіледі. Республиканың экологиялық саясаты оның экологиялық қауыпсіздігін қамтамасыз етуге бағыталған.

Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтің БҰҰ Бас Ассамблеиясында жасаған баяндамасында тұрақты дамуға жетудің түиінін мәселелерін шешуде елеміздің белсенді қызыметін дәлелдеитіе нақты мысалдар елтіреді. 1992-1998 жылдар аралығында Қазақстан татихта бірінші болып ядролық палигонын жауып ядыролық қарудан бас тартты, Аралды сақтап қалуға арналған интеграциялық процестердің ұйтқысы болады. Қазіргі уақытта экологиялық, эканомикалық, әлеуметтік мәселелерді интеграциялау саласындағы саяси іш-шараларды анықтау жолдары іздестірілуде. Қазақстан Республикасының « экалогиялық қаупсіздігінің стратегиялыцқ мақсаты мен міндеттеріне » экологиялық білім және тәрбие беру жүиесін жасау мен дамыту қажет.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. Асқарова Ұ.Б., Экология және қоршаған ортаны қорғау. Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2007. – 314б.

2. Т.Р.Рыспеков Экологический мониторинг природной средыАлматы: Қазақ университеті, 2005. — 368 с.

3. Алишева К.А. Экология: Учебник / К.А. Алишева.- Алматы: HAS, 2006.- 304c. (Общее кол-во-24,УК-20,Ост.-4)

4. Ақбасова Ж.А., Саинова Г.Ә. Экология Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы. – Алматы: «Бастау» баспасы, 2003. –2 92 бет.

5. Баешов А. Экология және таза су проблемалары. Оқулық – Алматы: «Дәнекер», 2003. – 224 б.

Қосымша:

6. Хотунцев Ю.Л. Экология и экологическая безопасность: Учебн. пособие для студентов высш. пед. учеб. заведений. – 2-е издаение., перераб. – М.:Издательский центр «Академия», 2004. – 480 с.

7. Панин М.С. Экология Казахстана: Учебник для вузов / Под ред. Байтулина И.О. – Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт, 2005. – 548 с. Табл. 123 Ил. 99 Библ.: 587 назв.

8. Юридический справочник, электронной системы «Юрист». 2003 год.

9. Чигаркин А.В. Введение в прикладную экологию: Учеб.пособ.для студ. экологических специальностей ун-тов / А.В. Чигаркин.- Алматы: Қазақ университетi, 2002.- 136с.

10. Чигаркин А.В. Геоэкологи и охрана природы Казахстана: Учебное пособие / Чигаркин А.В.- Алматы: Қазақ университетi, 2003.- 337с

11. Будыко М.И., Глобальная экология. – М.: Мысль. 1987. 235c.

12. Петров К.М., Общая экология. Учебное пособие. - С-пб.: Химия, 1997.342c.

13. Шилов М.А. Экология. – М.: Высшая школа, 2000.159c.

14. Алексеев С.В., Груздева Н.В., Муравьев А.Г. и др. Практикум по экологии. Учебное пособие. – М.: АО МДС, 2001.367с.

15. Постановление правительства РК «Об утверждении положения государственном мониторинге недр РК» от 27.01.97г.

16. Закон «Об особо охраняемых природных территориях РК» от 15.07.1997г.

17. Закон РК «Об охране окружающей среды

18. Асқарова Ұ.Б., Экология және қоршаған ортаны қорғау. Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2007. – 314б.

19. Т.Р.Рыспеков Экологический мониторинг природной средыАлматы: Қазақ университеті, 2005. — 368 с.

20. Алишева К.А. Экология: Учебник / К.А. Алишева.- Алматы: HAS, 2006.- 304c. (Общее кол-во-24,УК-20,Ост.-4)

21. Ақбасова Ж.А., Саинова Г.Ә. Экология Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы. – Алматы: «Бастау» баспасы, 2003. –2 92 бет.

22. Баешов А. Экология және таза су проблемалары. Оқулық – Алматы: «Дәнекер», 2003. – 224 б.

23. Хотунцев Ю.Л. Экология и экологическая безопасность: Учебн. пособие для студентов высш. пед. учеб. заведений. – 2-е издаение., перераб. – М.:Издательский центр «Академия», 2004. – 480 с.

24. Панин М.С. Экология Казахстана: Учебник для вузов / Под ред. Байтулина И.О. – Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт, 2005. – 548 с. Табл. 123 Ил. 99 Библ.: 587 назв.

25. Юридический справочник, электронной системы «Юрист». 2003 год.

26. Мамбетказиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу қуралы. Алматы, «Кайнар»,1990.361с.

27. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. Алма-Ата, «Ана тили», 1991. 189с.

28. Горелов А.А. Экология. Курс лекций. Москва, «Центр», 1997.

29. Стадницкий Г.В., Родионов А.И. Экология. Санкт-Петербург, «Химия», 1996. 325с.

30. Чурилова Е.А. Колосова Н.Н. Картография с основами топографии: Практикум. –М.: Дрофа, 2004.

31. Южанов В.С. Картография с основами топографии. М.: Высшая школа, 2001.

32. Тлеубергенов С.Т. Полигоны Казахстана. – Алматы: Ғылым, 1997 г.

33. Веселов В.В. Эколого-мелиоративные проблемы использования водных ресурсов бассейна озера Балхаш / В.В. Веселов, А.Г. Бегалиев, Г.М. Самоукова.- Алматы:

34. Гридэл Т.Е. Промышленная экология: Учеб.пособие для вузов / Т.Е. Гридэл, Б.Р. Алленби; Пер.с англ. под ред.проф.Э.В.Гирусова.- М.: ЮНИТИ-

ДАНА, 2004.- 527с.

35. Карабасов Ю. Экология и управление: термины и определения / Ю.

Карабасов , В. Чижиков , М.Б. Плущевский; Под науч.ред. Ю.С.Карабасова.-

М.: МИСИС, 2001.-