Сыртқы қабаттың қажақты тұрақтылығын арттыру әдістері

Қажақты тоздыру жағдайларындағы пластмассалардың тозуға төзімділігі олардың толықтық деңгейінің артуымен азаяды.

Эластоөлшемді материалдар бөлшектерінің жұмыс істеуі барысында қажақты тозу орын алады. Оның себептері қажақты бөліктер, тозу өнімдері ғана емес, сонымен қатар қатты сыртқы бөлшектің шығулары бола алады. Сыртқы орындар материал бөліктерінің сызылуы мен жарылыстарын туындата алады, эластомердің сыртқы қабаттарында сызықтар туындайды.

Эластомерлердің қажақты тозуға төзімділігі үйкеліс коэффициентіне кері көлденең. Резеңке қабатын түйістіру немесе материалдың құрамына жақпа майларын енгізу эластомерлердің бөлшектерінің тозуға төзімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Гидро- және газоқажақты тозу деп сұйықтық заттарға өлшенген және тозушы денеге қатысты орын ауыстыратын қатты бөлшектердің әрекет ету нәтижесіндегі қажақты тозуды айтады. Гидроқажақты тоздыру жанармай аппаратурасы элементтері, ішкі жану қозғалтқыштары үшін сипатты, сонымен қатар гидродинамикалық жөнелту бөлшектері үшін. Сұйықтық – бөлшектердің тасымалдаушысы рөлінде, тәртіп ретінде, жақпа материалдары, жанармайлар, тежегіш және жұмыс сұйықтықтары рөл атқарады. Газды қажағышты тоздыру компрессор элементтерінде және пневматикалық құралдарда байқалады, онда қажақты бөлшектердің тасымалдаушысы қысылған ауа болып табылады. Гидро-газоқажақты тоздыру ортақ меха­низм мен көріністің сипатты белгілеріне ие.

Гидро- және газоқажақты тоздыру барысындағы сыртқы қабаттардың тозуға төзімділігін арттыруға бағытталған шараларға бөлшек материалдарының қаттылығын арттыруды, жоғары өнімді эластомерлерді қолдануды, байланыстардың герметизациясын жатқызады.

Машина элементтерінің түрін анықтау барысында гидро- и газоқажақты тоздырудың эрозиялық, гидрогазоэрозиялық және кавитациялық тоздыруынан ерекшелеу қажет.

Эрозиялық деп сұйықтық ағымының және (немесе) газдың ықпал ету нәтижесіндегі сыртқы қабаттың механикалық тозуын айтады.

Гидроэрозиялық (газоэрозиялық) тозу деп сұйықтық (газ) ағымының ықпал ету нәтижесіндегі эрозиялық тозуды айтады.

Кавитациялық деп сұйықтыққа қатысты қатты дененің қозғалысы барысындағы гидроэрозиялық тозуды айтады, оның барысында газдың көпіршіктері сыртқы қабаттың жанында жабылады, ол қысымның немесе температураның жергілікті артуына жол береді. Осы түрдегі тозу құбырөткізгіштердің элементтерінде және коллекторларда кездеседі. Транспорттық-технологиялық машиналарды қолдану барысында тозудың эрозиялық түрлері сипатты емес.

Шаршаушылықдеп механикалық тозуды айтады, оның нәтижесінде сыртқы қабат материалының шағын ауқымдары пішімдерінің өзгеруі орын алады. Шаршаушылық тозу жол машиналарының көптеген байланыстарында тозудың сәйкестендірілген түрі ретінде бақыланады. Ол әдетте тербелу барысында да, сырғанау үйлесінде де туындайды.

Шаршау тозу процесі әдетте жылжымалы байланыста немесе чекте бірнеше қайталанатын стресс циклдеріне байланысты болып келеді. Өрістер туындайтын стресс жоғарғы қабаттарының, олардың беттерінің өзара іс-қимыл барысында пайда болады. Жұмыс бөліктері бағытталған кернеуді материалдың элементтерінің ең көп қысу стрессі және тереңдігі бойынша үйкеліс процесінде барынша байланыс тұрғысынан қарастырылған қашықтықта шоғырланған.

Шаршаушылық тозудың қарқындылығы келесі факторлармен анықталады: қысымдардың қалдықты қысымдары мен сыртқы концентранттарының болуымен (қышқылдар және басқа да үлкен қосылыстар, дислокациялар); сыртқы қабаттың сапасымен (микропрофиль, ластану, майысқақтар, сызықтар, тәуекелдіктер); өзара байланыстағы қысымды реттемелеумен (майысқақ деформациялармен, бөлшектерді тасымалдаумен, тірекпен); үйлестіру түрімен (тербелу, сырғанау немесе сырғанау арқылы тербелу); жақпа материалының болуымен және түрімен. Қазіргі уақытта шаршаушылық тозу теориясы әлдеқайда кең таратылған, оны кеңес ғалымдарының бір тобы И.В. Крагельскийдің жетекшілігімен өңдеген болатын. Осы теорияға сәйкес тозудың бөлшектері бір бөлшектің дабырын басқа бөлшектің сыртқы қабаттарына енгізусіз де іске асырыла алады. 11 суретті қараңыз.

Рис сурет. 11. р <Ркр және: а - сыртқы қабаттағы бастапқы микрожарылыстың; б – сыртқы қабаттағы шағын жарылыстардың пайда болуы барысындағы сыртқы қабаттың тозу сызбасы