Созылмалы реактивті жағдайлар

Созылмалы психогенді реакциялар жиі науқас үшін ерекше маңызы бар жағдайлардан (сәтті өміріне қауіп төнгенде, жақынын жоғалту және т.б.) кейін пайда болады. Мұндай реакциялардың типтік формалары реактивті депрессия мен реактивті параноид болып табылады.

Реактивті депрессия. Бұл кезде науқастың көңіл-күйі жабырқаулы. Ауыр жағдайды туғызған себеп жөнінде үнемі ойда жүреді. Егер бұл жақын адамының өлімі болса, оның ойлары тек сол жөнінде болады. Жиі өзін-өзі кінәләу идеялары пайда болады. Науқас өзін оған дұрыс көңіл бөлмедім, әділетті болмадым, өлім аузынан алып қалу үшін қолдан келгенді жасамадым деп жазғырады. Ұйқысы бұзылып, еңбекке қабілеті төмендейді. Соматовегетативті бұзылыстар байқалады, тәбеті қашып, дене салмағы азаяды, іш қатуы болады. Артериялық қан қысымы көтеріледі.

Науқас Б., 60жаста. Психикалық аурумен тұқым қуалау ауырлығы жоқ. Білімі төрт класс, мамандығы слесарь. Үйленген, әйелі қайтыс болған. Ер жеткен екі баласы бар, олармен қатынасы нашар. Балаларының өз жанұясы бар. Науқас бір мезгіл бір баласының, бір мезгіл екінші баласының қолында тұрады. Өзінің айтуы бойынша балаларының әйелдері онымен нашар қатынаста. Бір баласының жанұясымен біраз тұрған соң, оған басқа балаңның қолына бар деп айтады. Науқас осы ситуциялардан шығар жол таппады. Суицидальді ойлар пайда болып, суицидальді әрекет жасаған, осыған байланысты Скилифасовский атындағы институтта ем қабылдаған. Онда көңіл-күйі төмен болған, суицидальді ойлары тұрақтылық танытып, СС.Корсаков атындағы психиатриялық клиникаға ауыстырылды.

Клиникаға түскен кезде санасы анық, орын мен уақытты дұрыс бағдарлайды. Дәрігерлермен әңмелескенде жәй дауыспен көзіне жас алып әңгімелейді, пайда болған жанұялық ситуацияларды уайымдайды, бұл жағдайдан шығар жол таппайды, көңіл-күйі төмен, бірақ суицильді ойлары жоқ, көмек іздейді. Бөлімшеде болған алғашқы 3 күнде «қауіп төндіретін, өзін өлтіргісі келетін адамдардың дауыстарын, «үйден шық деп бұйырған ұлының дауысын естіген». Бұл көріністердің дертті сипатын түсінеді.

Реактивті параноид. Қолайсыз жағдайға байланысты туындаған, жеке адам немесе адамдар тобының науқасқа деген қатынасы бойынша жалған пікір және қорытынды жасау. Бұл қате баға беру аса бағалы, сонымен қатар, сандырақтық идеяларлар сипатын алуы мүмкін. Аса бағалы идея формасында оларды түзетуге болады, науқастың ойлары мен ұстанымдарын толық қамтымайды. Ол жарақаттаушы ситуацияны әсірелеп бағалағанымен, шынайы факттарға сүйенеді. Екінші жағдайда науқас түзетуге көнбейді, оның ойлары мен іс-әрекеттері сандырақтық идеяларға бағынышты. Реактивті параноид психожарақаттаушы ситуация жоғалғанда актуальдылығынан айрылады, және осылайша жазылады.

Науқас Н., 27 жаста. Психикалық аурумен тұқым қуалау ауырлығы жоқ. Анасының жүктілігі мен босануы қалыпты өткен. Ерте даму кезеңі ерекшеліксіз. Жүруі мен сөйлеуі өз мезгілінде дамыған. Мектепке дейінгі мекемелерде болмаған. Әжесінің қолында тәрбиеленген. Науқас мінезі мейрімді, ақ көңіл болған. Шулы, қимылды ойындарды жақсы көрген. Достары көп. Бала күнінде қызылша және скарлатинамен ауырған, асқынусыз өткен. Мектепке 7 жастан барған. Оқу ұнаған, мұғалімнің айтқандарын ынтамен тыңдаған. Бос уақытын достарымен өткізуді ұнатқан, ашық, белсенді күйінде қалған. Кітап көп оқыған. Төменгі класстарда ертегілерді, жоғарғы класстарда махаббат, өмір туралы кітаптарды ұнатты. 17 жасынды мектеп бітірді. Шет тілдер институтына оқуға түсті. Институттағы оқу ұнады. Курстас жолдастарымен жеңіл тіл табысты: бірге театрға, киноға баратын. Жас жігіттермен кездескен, бірақ ешқайсысымен шындап жүрмеген, «өз адамын таппаған». Белсенді күйінде қалды, қоғамдық жұмыспен айналысты. Институтты бітіргеннен кейін орта мектепте ағылшын тілінен сабақ беруге жұмысқа орналасты. Жұмысы ұнады, балаларды оқытудан ләззат алған. Мектепте бір жылдай жұмыс жасады. Бір күні бір мұғалімнің көп ақшасы бар әмияны «жоғалды», күдік ой жас мұғалімге түсті, себебі ол мұғалімдер бөлмесінде басқалардан кейін аз уақыт кідірген болатын. Науқас өзінің айтуы бойынша қатты ашуланып, жылап үйіне жүгіріп кеетеді. Ертесіне жұмыстан шығамын деген оймен мектепке келеді. Мектепке келсе әмиян табылыпты, ол столдың артына түскен екен. Науқас алдында барлығы кешірім сұрайды. Ол аздап сабырланға түскендей болды, өз жұмысымен айналысты, бірақ басында «олар мені ұрыға санады » деген ой жүрді, басым ауырды деп сұранып кетеді, бірақ басына сол баяғы эпизод келе береді. Жұмысқа орналасу кезінде мектеп директорымен өткізген әңгімеде, оның «Сізге қиын болады» деген сөздерін еске алды. Алғашынан-ақ ол ешкімге ұнамағанын сезді, тек сырттан ештеңе білдірмеген. Келесі күні мектепке әрең барды. Ол келген кезде, барлығы тынышталып қалатынын байқады. Келесі күні мектепке барудың қажеті жоқ еді, өйткені каникулдар басталған болатын. Өзінің уайымдарын ұмытамын деп ойлады, бірақ таң атқан бойында әлсіздік сезінді «көкейі ренішке толы» болды. Өзін күштеп тұрғызып, күні бойы мазасызданып, бөлме ішінде кезіп жүрді . Ештеңемен айналыса алмады. Тәбеті мүлдем жойылды. Уақытын өткізу үшін ерте жатып қалды, бірақ түнімен ұйықтай алмады. Таңертең өзін нашар сезінетін болды. Көп мазасызданып, шаршағанын біліп, тынышталу үшін дәрі- дәрмек қажет екенін түсінді. Медициналық интстут бітірген кластасына барып, ақыл сұрайды, ол психиатрға қаралуды ұсынды.

Психикалық жағдайы: жұмысында болған ерекше жағдай жөнінде түпкілікті әңгімеледі. Ол жерде оны дұрыс қабылдамағанын айтады. Өзінің көптеген қасиеттері (жоғары принципиальдылық, оқушылармен жұмыс кезінде педагогиканың әдістемелік принциптерін қатаң ұстануы және т.б.) мектеп деректорына және кейбір мұғалімдерге ұнамағанын түсіндіруге барынша тырысты. Мектептегі болған жайтты талықлай келе, өзінің мүмкін қателескендігін мойындайды («әмиян жоғалуына байланысты оқиғаны жүрегіме тым жақын қабылдадым»).

Стационарда транквлизаторлар, аз мөлшерде нейролептиктер қабылдады, психотерапиялық әңгімелер жүргізілді. Жағдайы жақсарды. Дертті идеяларына сын көзқарас пайда болды. Клиникадан шыққан соң, бұрынғы жұмысына қайта оралды.

Реактивті пароноидтарға индуцкияланған пароноид (сандырақ) та жатады. Сандырақ сонымен қатар психогенді әсер нәтижесінде де түзіледі. Сандырақтық идеялармен зардап шегетін науқас өзінің дертті идеяларын, көзқарасын басқаларға жармастырады. Бұл жағдай науқаспен тығыз қарым-қатынастағы, оған бағынышты адамда дамиды.

Сандырақ идеялар мазмұны жиі соңына түсу, даукестік және т.б. сипатында болады.