Бұлшық ет қасиеті, жұмысы, негізі.

Дәрістің жоспары:

1) Бұлшық ет қасиеті (бірініші түсінік).

2) Ағзадағы ықшамқозғаушылар жұмысы.

3) АТФ (аденозинтрифосфор) кышқылы.

4) Бұлшық ет жиырылуы, жылдамдығы, күші.

5) Электростимуляция көмегі, негізі.

6) Бұлшық ет қасиеті (екінші түсінік).

1) Бұлшық ет қасиеті (бірініші түсінік),

Шындыгында, қозгаушы бірлігінің қүрамы бойынша болашақ шебер спортсмендерді таңдап алу спорттагы сүрыптауды маңызы зор перспективті әдістердің біріне жатады. Дегенмен, гылыми зерттеу жүмыстары нотижесіпде жалпы қабылданған бүлшық еттердің жылдамдығынанемесе баяулыгына сәйкес кең көлемде спртга сұрылтау жүргшу мүмкін емес. Мәселе мынадай, бұліпық еттің қозгау елшеміне аналіз жасау үшін биопсия өдісі бойынша бұлшык еттің тереңдігі беліктерін де шығарып зерттеуге тура келеді. Бұл езі ете күрделі және бұлшық етті катты ауыртады. Екіншісі жағынан, бұлшық ет тканіне анализ жасау ете көп еңбекті қажет етеді және көп уақыт алады. Сондықтан спортта бұлшық ет ерекшелігі бойынша оұрыптау үшін ғальшдыр басқа оңай жолдарын іздестіреді. Атап айтқанда, бұлшык, еттің электромиограмма ерекшелігі (бұлшық еттің био мүмкіндігі) бойынша анықтау әдісі ойластырылуда.

Бұлшық ет дегеніміз • физикалық дене және оның біркдтар механиклық қасиеттері бар. Ондай қасиеттің біреуі -бұлшық еттің жиырлығышіығы: яғни қозгау әсеріне бүлшық ет ұзындырының өзгеруі. Бұлшық ет орталық нерв жүйесінен (ОНЖ) келетін нерв импульсгері әсерінен әрекет жасайды.

Бұлшық ет талшықтарының ішкі құрылымын өте күрделі болады. Бұлшық еттердің жиырылгушы деп аталатын элементтері бар, олар қозу кезінде бұлшық еттерді жиырлытады. Бұлпіық етті жиырылтушы элементтер миофибриллдар деп аталады. Миофибриалдарды электронды микроскоп арқылы зерттеу олардың өте күрделі екенінкөрсетті. Миофибриллдің ішкі құрамында бүлшық еттерді қысқартушы белок комплекс! бар. Белок комплекс! көлденең орналасқан жуанды-жінішкелі белок жіпшелерінен құралады. Жуан белок жіпшесі мигозин белогынан, жіңішке белок жіпшесі - актиннен құралады.

Бұліпық ет жиырылуының механизм өте күрделі, оның кұпиялары әлі аіпылып біткен жоқ. Ол жөніндегі гылыми мәліметтерге сүйеніп, бұлшық ет жиырылуын өте қарапайым схема түрінде көрсетуге болады. 2) Ағзадағы ықшамқозаушылар жұмысы.

Орталық нерв жүйесінен импульс мотонейронга (қозғушы нерв клеткасына) келеді. Мотонейрон қозады да оның импульс ұзын өсінді арқылы бұліпық ет талшықтарына барады. Импульс қозғаушы нервтің шетіне (синапсқа) жетісімен одан арнаулы медиатор ацетилхолин (қозуды химия жолымен беруші) бөлініп шыгады. Ол медиатор бұлпіық ет талшыгындағы мембранамен (қабықпен) жалгасады да оны қоздырады. Бұлшық ет талшырын электр әсерімен қоздыру нөтижесінде миофибриллдарға өте күрделі биохимиялық процестер жүреді. сол процестердің нөтижесінде миозин жіпшелері спиральдана біралып, қысқарады. Жіңішке актина жіпшелері жуан жіпшелердің бойымен сырги қозғалады, сөйтіп түтас талшық жиырылады. Белок жіпшелерінің бойымен сырғи қозгалады, сөйтіп түтас талшык, жиырылады. Белок жіпшелерінің қозгалысы электронды микроскоп арқьілы тәжірибе жүзінде анықталған болатын.

Мотонейроннан келетін нерв импульс өсерінен қозғау бірлігіндегі талшықтардың бөрі бір мезгілде бірдеі күпіпен жиырылады. "Бөрі бірге немесе біреуі де емес" деген қагидамен. Басқа сөзбен айтқанда, импульс бүлшық ет талшықтарын қоздыру өсерінен темен болса, талшықтар шегіне жеге қозады.

Сонымен, біздің организміміздегі ықшамқозғаушылар -қозгау бірліктері электірлік жөне биохимиялық процестер нөтижесінде жұмыс істейді. Ондай процестер ықшамқозғаушылардың өздерінің ішінде өтеді.

Ықпіамқозгаушыларды әсерлеп "биохимиялық-электр қоздырушылар" деп атауға болады. Мұндай моторды жүргізуші жанармай аденозинтрифосфор қышқылы (АТФ) болып табылады.

2) АТФ (аденозинтрифосфор) қышқылы.

АТФ дегеніміз энергия қорына бай косы лыс, о л энегияны миофбриллдарға беріп, қоздырып отырады. Нақты айтқанда, АТФ миозиннің белокты жіпшелерімен өзара әректтесіп, оларға энегия қуатьш береді. Сөйгіп, миозин - актив комплексінде АТФ-тің химиялық энегиясы бұлшық еттің жұмысының механикалық энегиясына айналады, бұл кезде жылу энегиясына айналып өзгеру құбылысы болмайды. АТФ-тін энегия қоры біршама шағын.сондықтан ресинтез нәтижесінде толықтырылып отырады. Мысалы, сүткоректі жануарлардың бұлшық еггеріндегі АТФ мелшері 0,25 - 0,40% шамасындай. Бұлшық еттің жиырылуы қалай реттеледі? Күш -қуат иісті мөлшерде іске қосылды. Мысалы, күш - қуат кеп жұмсау кезінде немесе өте жылдам қозгалу кезінде іске қосылатын қозгау бірлігінің саны арта түседі. Сол сияқты зерттеу жұмысгары мынаны көрсетті: бұлшық ет күшті әрект жасаған кезде, адмда қозгау бірлігінің бәрі бірдей іске қосылмайды. Олардың бір белігі қосымша әрекет корында болады, ол корды озганизм аса қиын болган кезде пайдаланады. Мысалы, нәзік қана қыз баланың езін тонаушы қара ниег адамның қолын саусақтарымен қысып сындырганы белгілі.

4) Бұлшық ет жиырылуы, жылдамдыгы күші.

Бұлшық ет жиырылуы, жылдамдығы мен оның күші екеуінің арасында кері тоуслділік: бар. Яүлшык. от жиырылуының күші артқаи сайын оныц жиырылу жылдамдыгы кемиді. Басқаша айтқанда, бір қозгалыстың өзінде ең үлкен жылдамдықпен күш жұмсауға болмайды. Мұның себебі, бір бұлшық етте қозгалу бірлігінің ең жылдамы да, ең шабаны да болады. Жылдам қозгалыс бірлігін іске қосу нөтижесінде тез қозгалыс іске асады, ал баяу козгалыс бірлігін іске қосу нәтижесінде жылдамдық бәсендейді. Өйткені жылдам қозгалыс бірлігіне баяу қозғалыстын галшықтары кедергі алмайды.

Спортпен айналысып, жаттыгу нәтижесінде әр түрлі қозгалыс бірлігіндегі талшықтар қуаты өзара үйлеседі. Осындай әрекеттердің синхронизациясы нәтижесінде бұлшық етте күш те, жылдамдық та арта түседі. Мұндай процесті ішкі үйлесімділік деп атайды, және ол спорттық іс-өрекет нәтижесін арттырады.