Зін-өзі тексеру сұрақтары. 1. Өнеркәсіптің жеке салаларында қалдықсыз және аз қалдықты технологияларды өңдеулер мен

Көмiр күлдерi және күйiндiлер атмосфераның ластағыштары тiзiмiн басқарады. Әрине, күлдi шлак қалдықтардың(КШҚ) жинауында көптеген қиындықтар пайда болады.

Ең алдымен, шлаккүлдер үйінділерінің толып кету есебінен барлық жаңа алаңдар бөлінеді, ол жерлердің айналымнан бөгеттеніп кетуіне әкеледі немесе қоршауды бөгеттер өсiп жетiлдiредi, бұл да пульпа жоюшы аппаратты модернизациялауда қиындықтар тудырады.

Станциялардың көпшiлiгiнiң жасын есепке ала келе (жобадағы кезеңге карамастан эксплуатацияланатын шлаккүлдер үйінділері) жоғарыда аталған мәселелер сирек емес деуге болады. Онымен қоса жиналып калған шлаккүлді қалдықтар қоршаған орта спасына кері әсер етеді. Ауыр металлдар биохимиялық айналымдарға жеңіл қосылады да, ауа және су бассейндарының ластануы жүреді, топырақтардың химия - минералогиялық құрамы өзгереді. Күл үйінділерінің шашырауы жақын аумақтың қоршаған ортасын ластайды, адамдардың денсаулығына және ауылшаруашылық өнімдеріне кері әсер етеді.

Көмірді жаққаннан түзілетін күл мен шлакты қолдану мәселесі алғашқы жылу электростанциялары салынған соң бірден пайда болды.

Үлкен тоннажды өңдеу мен кул мен шлакты қолдануда алғашқы күрделі зерттеулер 1920 жж ортасында болған. Алайда, оларды кең түрде қолдану 1970 жылдардың ортасында басталған.Біраз уақыттан соң әртүрлі өндірістерде калдықтар классификаторы іске қослған болатын. Оны еңгізу нәтижесінде КШҚ ЖЭС улы қалдықтарға жатқызылған, ол энергетиктер мен экологтердiң арасындағы айтыска әкелді.

КШҚ жоғары температурада өңделген қалдықты сонымен қатар сазбалшықты өнім болып табылғандықтан, улы қалдықтарға жатпайтындығы белгілі. Оған кірмейтіндері тек ауыр металлдардың және басқ да микроэлементтердің жоғары концентрациясына ие қалдықтар болып табылады.

КШҚ тазарту мәселесімен көптеген мемлекеттер соқтығысып жатыр оның ішінде европалықтар да бар.

КШҚ тазартудың әдістерін анализдей келе келесідей бағыттарды көрсетуге болады:

- iстеп шығарылған көмiр карьерлерiнiң келесi тасымалдаумен және толтыруымен күл күйiндi төгетiн жерден КШҚ алу;

- КШҚ құрылыста қолдану (КШҚ-ны осы бағытта қолдану жақсы зерттелген және кең қолданысқа ие);

- КШҚ-ны топырақты қышқылдансыздырғыш ретінде ауылшаруашылығында қолдану;

- КШҚ-дан жеке элементтерді бөліп алу;

Осылайша, КШҚ тазарту әдістерінің түрлілігімен және кең масштабтылығы белгілі. Алайда, КШҚ тазартуда технологияны кеңінен еңгізбес бұрын қоғамның және ең алдымен өкiметтін жылу электростанцияларында көмiрдiң өртеуiнiң өнiмдерiне қатынасын өзгерту керек.

Егер өнеркәсiптiк өнiм, тауар өткiзiлетiн шикiзаттың күлдi зиянды қалдықтардың лауазымын шығарудан лауазымға, онда шараның теплоэнергетиктерi үшiн мәжбүр, шығынды айналдырыладыдан қалыпты, күсет бол технологиялық үдерiске оның ұстауы - экологиямен және экономиканың аралығында жуықтама қайшылықты жоғалтады.

Өндірістік қалдықтарды іске асыруда заңды базалардың жоқтығынан қалыптасқан жағдай ушыға түседі. Бұл бағытта бар аздаған нормативті құжаттар КШҚ толық тазалау циклын көрсетпейді, ал кейбір жағдайларда бір-біріне қарама –қарсы болып келеді. Жоғарыда айтылған жағдайды ескере келе КШҚ-ның нарықта тауарлы өнім ретінде ілгерілеу алгоритмін жасау керек (оның біркелкі формалауымен коса). Мысал ретінде ОАО «Иркутскэнерго» мен Томск политехникалық университетінің кейбір кафедраларының тәжірибесін қарауға болады.

Алдымен КШҚ-ның жылу электростанциясының өніміне айналуы сәйкес паспорттың экологиялық инстанциясыларында берілген материалға байланысты. Паспортта химиялық құрам, физико – химиялық және т. б қасиеттер көрсетілген. Паспортты құруда өнімдердің көптеген факторларға тәуелділігін ескеру керек, олар: жағылатын көмір түрі, жағу түрі, оттық тәртіп, қазандық агрегаттың жүктемесi, кулаулағыш қондырғылардың түрі және т.б. Осылайша нәтижесінде жоғарыда көретілген жағдайлар мен олардың сан түрлі сәйкестіктерінен өнімдердің тәуелділік сипаттарын құруға мүмкіндік беретін кеңауқымды зерттеулер жасау керек.

Өнім касиеттерінің идентификациясы онымен қоса толық топтармен сәйкес болу керек. Мысалы, таскөмір күлін бетонға қоспа ретінде қолдануда оның қасиетін жаңа салынған бетонға, қатып калған, бетонның сыртқы түріне, бетон өндірісіне және бетонмен жұмыс істеуге қатысты және де қоршаған ортамен рентабельдігі және сәйкестігіне қатысты анықтау керек.

Сонымен қоса заттың (химиялық, физикалық, минералогиялық) қасиетін, материалдың конструктивті қасиеттерін (пісіру кезіндегі жоғалтулар, бөлшектердің таралуы, тығыздық), спецификалық қасиеттерін ( бетон қасиетіне әсері: толу эффектілері, тасымалдаушы эффектілер т.б) және қолданушы тиімділіктерін (уакытты қысқарту, кауіпсіздікті жоғарылату және т.б) ажырата білу керек.

Экологиялық мәселелер кеңес энергетикасының әртүрлі даму кезеңдерінде шешілген. Қазіргі кезде энергетиканы дамыту концепциясы қайта қарау қажет, кейбір жаңадан пайда болған экологиялық сұраныстар және социалді- экономикалық жағдайларға байланысты. Қоршаған ортаны қорғау жаңа концепциясы

Табиғи ортаның ары қарай азып-тозуын сақтап қалуды мақсатпен экологиялық шектеулердi әлеуметтiк және қоғамның экономикалық қажеттiктерiнiң ақылды ымыраласу тиесiлi айналадағы ортаны қорғаулары қазiргi тұжырымдама, дүниелiк бiрлестiктiң елдерi ендi қазiр мемлекеттiк саясат болып қалыптасады.