Кіріспе. Физиологияның дамуының негізгі кезеңдері.

Физиология (грекше physiologia; от physis – табиғат және logos - ілім) – ежелгі жасанды ғылымдардың бірі. Ол біртұтас ағзаның, оның бөлімдерінің, жүйелерінің, мүшелері мен жасушаларының сыртқы отра табиғатымен өзара тығыз байланысын зерттейді. Физиология тарихы екі кезеңнен тұрады: эмпириялық және тәжірибелік, мұны өз кезегінде екі кезеңге бөлуге болады: - Павловқа дейін және одан кейін.

Эмпериялық кезең

Адам денесінің жеке мүшелерінің жұмысы туралы алғашқы көзқарас ежелде қалыптасқан және ежелгі шығыс, ежелгі греция мен ежелгі римде бейнеленген. Классикалық ортаңғы ғасыр шіркеулік кезеңде, білім танудың даму үрдісіндегі кедергілер кездесті.

Анатомо-физиологиялық және тану ғылыми зерттеулердің жаңғыруында үлес қосқандар: А. Везаль, М.Сервет, Р.Коломбо, И.Фабрици, Г.Фаллопи, Г.Галилей, С.Санторио және т.б. Олар физиология аймағындағы жаңалықтарды ашуға дайындады.

Тәжірибелік кезең

Физиология, тәжірибелік зерттеулерге негізделген өзіндік ғылым ретінде, өзінің бастамасын Уильям Гарвеяден (Harvey, William, 1578-1657)алды, ол қан айналым қағидасын математикалық түрде санап, тәжірибе жүзінде дәлелдеді.

Физиологиялық (гр сөзінен физис табиғат, логос –ілім,ғ-) біртіндеп организмде немесе оны құрайтын жүйе, мүше, ұлпа, жасуша да жүретін қызметтпен үрдіс туралы, сон—қатар адам және жануар организмнің сыртқы ортамен қарым-қатнасын және олардың реттеу тегершігін қамтамасыз ететінтғылым.

Жүйке; қызмет, үрдес, тегершік.

1. Жүйке- жалпы қызметтін б-ты мүше немесе ұлпаның жиынтығы.

2. Сөйлеуді қызметті ет жүйе.Қалыпты жағдайда адам сөлеу қаблетін с. Ш.

3. АСҚЖ

4. СБЖ

Қызмет- жүйе немесе мүшеннің арнайы әрекетін түсінеді.

Мысалы:

1. АІЖ мат. қызметті, секрет. қызметтін сіңіруі.

2. Қан айналымын қызметті-қан жылжуы, миокард қызметті бос және жиырылуы.

3. Тыныс алу қызметті-О₂ мен СО₂ алм—

4. Нейрон қызметті тежелу және қозу.

1. Физиология жіктелінеді.

Физиология жалпы, салыстырмалы, арнайы немесе жеке дара бөлінеді.

Жалпы физиология – организмнің сыртқы орта әсеріне жауап беру заңдылығын өмірде маңызды үрдістің табиғатын зерттейді. Оның бір бөлімі-жасуша физиоллогиясы.

Салыстырмалы физиология- әртүрлі организм қызметтініңарнайы ерекшеліктері зерттейді. Оның соңғы есебі, қызметтің түрлік және жеке даму заңдылығын зерттеу.

Жеке физиология - үлпалардың (түрлері) мүшелердің (түрлері), жүйелердің қызметтін зерттейді.

Патофизиология аймағы - организмдегі потология процесінің тууын, дамуын, өтілу заңдарын зерттейді.

3. Физиология басқа пәндерге байланысты.

Физиологиябасқа пәндерге негізгі болып табылады.

Физиология химия мен физикаға, олардың зерттеу тәсілдерін қолданыла отырып сүйенеді.Физиология анатомиямен, гисталогиямен, цистологиямен тығыз байланысты. Ол морфоллогия және физиология құр. үздіксіз б-ты.

Физиология-пәні бұл тірі организмнің қызметті болып табылады. Ол биологиялық ғалымдардың ең маңыздысы. Осы пән организм және оны құрайтын құрылымдардың қызметтін зерттейді.

· Физиология-(грек сөзінен физис- табиғат, ал логс ғылым, ілім) бұл біртүтас организм және оны құрайтын құрылымдар да жүретін қызмет пен үрдіс туралы, Организм мен сыртқы ортаның қарым-қатнасын қамтамасыз ететін ғалым.

4. Жүйе, үрдіс, қызмет.

v Жүйе- жалпы қызметт пен б-ты мүше немесе ұлпаның жиынтығы.Сөлеуді жылжыту жүйесі:Қалыпты жағдайда адамның сөлеу қабілетін ауызша түрде сыртқа шығару,

v Қызмет-жүйе немесе мүшенің арнайы әрекеті.

Мыс;

- АІЖ қызметті үшеу.

- Тыныс алу қызметті-О² және СО²

- Қан айналу қызметті-тамырлар бойымен қанның жылжуы, ал миокард қызметтібосаңсу және жиырылуы.

- Нейрон қызметті-қозу және тежелу.

v Үрдіс-анық нәтижеге жемуге бағытталған әрекеттің тізбегі.

Мыс; қозу

Физиология организмнің тіршілік әрекетінің қалпын зерттейтін келесі термин.

v Қалыптылық – қандай да бір үрдіс немесе құбылыс жиынтығын сипаттайтын орташа шама.

v Тегершік – үрдіс немесе қызметті реттеу тәсілі.

v Реакция- екі түрі бар,

1) Қарапайым бұлшықет жиырылуы, безбен сөлдің бөлінуі.

2) Күрделі, тағамды табуы.

тітіркендіргіш әсеріне организм әрекетінің өзгеруі( күшеюі немесе бәсеңдеуі)

v Секрет (сөл)- организм ішкі ортасы немесе эпитеий беткейіне бөлінетін, анық бір қызметті атқаратын, жасаушаның тіршілік әрекетінің арнайы өнімі

Сөлдің тізілуі және бөлінуі секреция деп аталады. мыс; студ—емтих—(СЖЖ-на) Секрет түрі , белоктық, кілегейлі, аралас және липидтік.

v Процесс-қандай да бір анық нәтижеге жетуге бағытталған кезектескен әрекеттің жиынтығы.

v Механизм- үрдісі немесе қызметті реттеу тәсім,

v Реттеу механизм бар.

1. Жергілікті, мыс, АҚ жоғары немесе төмен там—кең--.

2. Гумор-ББЗ гормон әсері.

3. Жүйкелік ЖК қозуы немесе теж-де проц-ң күшеюі немесе бәсеңдеуі.

4. Орталық-ОЖЖ бұйр-ң келіп түсуі физиология пәнінің жіктелуі.

Ø Жалпы физиология- сыртқы орта әсеріне организм мен оның құрылымының реакциясы заңды зерттейді.

Ø Жеке физиологиясы-тканьң (бұлшықет, жүйкелік және тағы басқалар) мүшенің (ми, соч, бүйрек) жүйенің (асқазан, қан айналымы,тыныс алу) қызметтін зерттейді.