Кіріспе

Микроорганизмдер барлық жерде таралған – топырақ, су, ауа, өсімдіктер, жануарлар және адамдарда. Барлық микроорганизмдерде қоректенеді. Олар сыртқы экологияда бос және паразитарлы өмір сүреді. Микроорганизмдер бір-бірімен әртүрлі жолмен әрекеттеседі: антагонизм, паразитизм, нейтрализм, комменсализм, мутуализм және виртуализм т.б. Осы барлық аталған микроорганизмдердің қарым-қатынасын – симбиоз деп атаймыз (антагонизм, синергизм).

Мутуализм – микроорганизмдердің бір-біріне кері әсер етпейді, керісінше тіимді әсер етіп кейбіреулері кейде витаминдер де бөледі.

Комменсализм – микроорганизмдер иесі арқылы қоректенеді, бірақ оған зиян келтірмейді. Комменсалға жататындардың көбісі шартты – патогенді микроорганизмдер болғандықтан кейде белгілі бір жағдайда іріңді-қабыну ауруларын тудырады. (стафилококктар, стрептококктар, грам теріс бактериялар).

Паразитизм - иесінде өмір сүретін микроорганизмдер, иесіне ауру тудырады.

Топырақ микрофлорасы: Микроорганизмдердің негізгі қоректенетін жері. Микроорганизмдердің 1000 астам түрі кездеседі. Микроорганизмдердің саны топырақтың құрамына, климатогеографиялық факторына байланысты. 1 г топырақта – 10 млрд. дейін микроорганизмдер кездеседі. Көбісі сапрофиттер. Топырақта көптеген азотфиксирлеуші , нитрифицирлеуші, денетирлеуші тобындағы микроорганизмдер кездеседі – олар топырақтың өзіндік тазалану процессі болып жатқан жерде болады. Топырақта сонымен қатар патогенді микроорганизмдерде кездеседі, олар – адам, жануарлар бөлінділері, зәрмен, сілекеймен, іріңмен, жануарлардың өлекселері арқылы топыраққа түседі. Спора түзетін бактериялар топырақта ұзақ уақыт сақталады – сіреспе, сібір түйнемесі, ботулизм, газды гангрена.

Судың микрофлорасы: Су микрофлорасы өте бай. Судың бірнеше метр тереңдігінде микроорганизмдер көп кездеседі. Ағынды суларда микроорганизмдер мен органикалық заттар көп кездеседі. Өзіндік тазаланып үлгермеген су – гепатит А, ішек инфекциясы, іш сүзегінің негізгі себебі болып табылады.

Судың санитарлық – гигиеналық жағдайын бағалау.

· Коли-титр – 1мл судағы ішек таяқшасының саны

· Коли-индекс – 1л судағы ішек таяқшасының саны.

· Микроорганизмдердің жалпы саны – 1л судағы микроорганизмдер саны.

Су ішек инфекциясының таралуының негізгі себепкері болады. Ішек инфекциясының қоздырғыштары суға әртүрлі бөлінділер арқылы түсуі мүмкін.

Ауа микрофлорасы: Су мен топыраққа қарағанда ауада микроорганизмдер аз кездеседі. Ондағы микроорганизмдерді күн сәулесінің әсерінен жойылып отырады. Ауаны зақымдаудың негізгі көзі - топырақ пен су. Жабық бөлмелерде – адам. Тұрақты аэрозольдер респираторлы инфекция тудырады (тұмау, көкжөтел, күл, қызылша, желшешек, туберкулез). Ауруханада операциялық бөлмелердің, таңу бөлмесінің ауасының тазалығы маңызды. Себебі бұл бөлмелердегі микроорганизмдер науқасқа түсуі мүмкін. Сондықтан гигиенист дәрігерлер осыған қарсы (маска кию, ауаны кварцымен тазалау, желдету, патогенді стафилококк тасымалдаушылармен күрес).

Қалыпты микрофлора.

Қалыпты микрофлора көптеген микроорганизмдердің біркелкі өмір сүруі. Өмір сүруіне қарай:

· Үнемі кездесетін түрлері:

Индигенді

Облигатты

Резидентті

Автохтонды

· Сирек кездесетін (уақытша)

Транзиторлы

Факультативті

Аллохтонды

Адам ағзасындағы қалыпты микрофлора микроорганизмдер өздігімен сандық және сапалық жағдайын реттеп және бақылап отырады. Бұл факторлар:

· Механикалық – тері эпителииінің десквамациясы, эпителии талшықтарының қозғалысы, ішек перистальтикасы

· Химиялық – асқазанның тұз қышқылы, протеолитикалық ферменттер.

· бактерицид – бездердің бөлінділері (лизоцим).

Ең күрделі микробиоценоз – тоқ ішек, ауыз қуысы,. Ең қарапайымы – терібеті болып табылады.

Жыныс мүшесіндегі микрофлорасы:

· қабырғасындағы микрофлора

· бөлінділердегі микрофлора

Қабырғасындағы микрофлора – үнемі кездесетін, кілегейлі қабаттың эпителииінде орналасады.

Бөлінділердегі микрофлора – ол адамдардың транзиторлы және қабылдаған асына байланысты. Ол қоршаған ортадан және басқа органнан түседі.

Дені сау әйелдегі дамып жатқан бала қалыпты жағдайда стерильді болады. Ал бала туғаннан бастап онда жаңа экологиялық жүйе басталады. Олардың негізгісі – ана мен қоршаған ортадағы (ауа) микрофлора. Бала туғаннан кейін алғашқы 1 сағат немесе алғашқы бірінші тәулікте баланың терісі мен кілегейлі қабатында әртүрлі микроорганизмдер орналасып үлгереді. Әртүрлі микроорганизмдер санын туу бөлмесіндегі ауадағы микроорганизмдер мен қоректену түріне байланысты.

Алғашқы 1 сағаттан бастап – 28 күн ішінде нәрестенің ішегінде: микрококк, стафилококк, энтерококк, клостридия, энтеробактерия, лактобацилла, бифидобактерия пайда болады. Одан кейін ішекте спора түзетін облигатты анаэробты бактериялар кездеседі (бактероидтар, пептококктар, спириллалар). Егер де әйел адам аяғы ауыр кезінде жұқпалы аурумен ауырса немесе жұқпалы аурумен контактыда болса, созылмалы аурумен ауырса (бронхит, цистит), бұл жағдайда ұрық іште инфицирленуі мүмкін, ең қатерлісі іріңді – қабыну аурулары болып табылады.

Ауыз қуысының қалыпты микрофлорасы:

Ауыз қуысында микроорганизмдердің 300 астам түрі қоректенеді. Анаэробтар мен аэробтардың арақатынасы 1:10 тең.

Актиномицеттер

Бактероидтар

Бифидобактериялар

Эубактериялар

Фузобактериялар

Лактобацилла

Лептотрихтар

Пропионобактериялар

Спирохеталар

Стрептококктар

Вейлонеллалар және т.б.

Тері микрофлорасы.

Теріде микроорганизмдер көп кездеседі. Бірақ олардың кейбіреулері күн сәулесінің әсерінен жойылып кетеді.

Стаилококк эпидермис

Стафилококк сапрофитис

Кандида

Дифтероидтар

Микрококктар

Пропионобактериялар

Тер бөлінгенде, жуынбағанда – қалыпты микрофлора саны көбеюі мүмкін. Кей жағдайда қалыпты микрофлора саны азаюы мүмкін, бұл жағдайда тері бездері мен басқа бездер микрофлораны қалпына келтіреді.

Тыныс алу жолдарының микрофлорасы.

Сау адамның бронхысы, альвеолаларында, трахеяда, кілегейлі қабатында қалыпты жағдайда микроорганизмдер болмайды. Негізгі микроорганизмдер ауыз, мұрын-жұтқыншақ қуысында кездеседі – дифтероидтар, стафилококктар, нейссерия, стрептококктар кездеседі.

Зәр шығару жолдарының микрофлорасы.

Жаңа туған қыз балаларда лактобактерия Дедерлейн және аэробты дифтероид бөлінеді. Гемолитикалық емес стрептококк Candida albinalis Micoplasma Triponema vaginalis

Несеп жолының жатырдың проксимальді бөлігі сау ер және әйел адамдарда стериьді болады. Қынаптың микрофлорасы әркезде өзгеріп отырады. Жаңа туған қыз бала – нәресте – қыз бала - әйел – аяғы ауыр әйел – емізетін әйел – егде әйел (климакс) – әже.

Жыныс мүшесінің сыртқы бетінде:

Micobacteriasmegmatis

Коринебактериялар

Фузоспирохеталар

Асқазан-ішек трактысының микрофлорасы.

Бактериялар асқазан-ішек трактысында активті орналасады. Асқазанның қышқыл ортасы және ащы ішектің жоғарғы бөлігінде микроб саны 1мл – 1000 аспайды. Көбісі ащытқылар: энтерококктар, ішек таяқшасы, бифидобактериялар, лактобацилла.

Ал тоқ ішекте стабильді түрде 300-дей әртүрлі микроорганизмдер кездеседі.

Қазіргі уақытқа дейін әлемде бұл микроорганизмдерді бөліп және түрлерін идентификациялаған жоқ.

Адам бөліндісінің 40% өлі және тірі микробтар болады. Ішектегі барлық микроорганизмдер салмағы – 1,5кг жетеді.

Бактероидтар

Кампилобактериялар

Клостридия

Копрококктар

Эубактериялар

Руминококктар

Спирохеталар

Вейлонеллалар

Фузобактериялар

Пептококктар

Пептотсрептококктар

Протеонобактериялар және т.б.

Жалпы микроорганизмдердің 97% спорасы жоқ анаэробтар, 3% E.coli , лактобактериялар және т.б.

Сау адамның ішегінде қалыпты жағдайда шартты-патогенді микроорганизмдер кездесед: стафилококктар, саңырауқұлақтар, көкіріңді таяқша, протеи, клебсиелла, иерсиния, сероция және т.б. Осымен қатар факультативті анаэробтар мен аэробтар кездеседі

Дисбактериоз: Адамның микрофлорасына әртүрлі заттар әсер еткенде: тағам сапасы мен құрамы, темекі шегу, алкоголь қолдану, ішек перистальтикасы бұзылғанда, еңбек етуіне қарай (тұрып, отырып жұмыс атқарғанда) бұзылады. Ең негізгі әсері эпителии бетінің физико-химиялық құрамының өзгеруімен сипатталады. Сонымен қатар кең спектрлі антибиотиктер көп қолданғанда олардың патогенді және шартты-патогенді микроорганизмдерді қатар жоюына байланысты туындайды.

АНТИСЕПТИКА- бұл микроорганизмдерді жоюға бағытталған емдеу-профилактикалық ұйвмдастыру кешені. Жарақаттанған жерге, шырышты қабыққа және зақымданған теріге инфекция туғызу мүмкін. Антисептика түрінде әртүрлі химиялық байланыстар қолданылады. Олар микробтарға қарсы әсер етеді׃ 70% этил спирті, 5%спиртті йод ерітіндісі, 0,5%-2% хлорамин ерітіндісі, 0,1% KMnO4, 0,5%-1% формалин ерітіндісі, 1-2% метилен көк спиртінің ерітіндісі немесе бриллиант жасыл, әртүрлі детергенттер. Антимикробты заттарға әртүрлі материалдар қосылады, байламдарды жасау үшін және т.б. бактериоциттік қасиет беру мақсатында қолданылады.

ДЕЗИНФЕКЦИЯ- сыртқы қошаған орта объектілерін залалсыздандыру׃ адамға патогенді және жануарлардың микроорганизмін химиялық зат көмегімен микробқа қарсы жою қасиеті. Дезинфекциялық заттарға жататыдар׃ хлорлы әк( 0,5-5% ерітіндісі), фенол (3-5% ерітіндісі), лизол (3-5%ерітіндісі), 2-3 негізді тұз гипохлорид кальций ( 0,1-10% ерітіндісі). Дезинфекциялық заттарды таңдауда немесе концентрациясын материялдың түріне байланысты таңдап алынады.

Бірнеше заттар ( бор қышқылы, мертиолат, глицерин, фенол) емдеу диагностикалық сарысуларын, вакцина және басқа препареттарға концервант ретцнде қрлданылады.

СТЕРИЛИЗАЦИЯ- микроорганизмдердің вегетативті формаларын және олардың споралы материалдарын толығымен жою.

Ол физикалық әдіспен жүргізіледі.

· Жоғары температура әсерімен

· Ультра күлгін сәулесінің әсерімен

3. Механикалық жолмен – бактериалды филтрлі сұйықтықты филтрациялаумен және химиялық әдіспен.

СТЕРИЛИЗАЦИЯНЫҢ физиалық әдістері.

· Газды жаңғышпен немесе спирт жалынымен қыздыру. Берілген

әдіс шектеулі түрде қолданылады. Мысалы׃ бактериологиялық ілмекті, ине, пинцеттерді стерилдеуде.

· Құрғақ ыстық кептіру шкафында стерилизациялау ( Пастер

әдісі). Бұл әдіс 45 минут ішінде 165-170 С қыздырылған ауада бактерициттікке негізделген. Өте жоғары температурада ыдысты қағаз ораған дәкелі тығын күйіп кетеді, ал төменгі температурадағы стерилизация бірнеше мерзімді қажет етеді. Петри шынысы, пробирка, пипетка, ыстық шыны ыдыстарды стерилизациялайды.

· Буды қысыммен булау стерилизаторында стерилдеу(Автоклав).

Бірден-бір тиімді стерилизациялау әдісі, микробиологиядан басқа клиникалық практикада кеңінен қолданылады. Автоклавпен жұмыс істегенде инструкция және қауіпсіздік ережелері қатаң сақтау керек. Көптеген қоректік орта, байлам материалдары, маталар 1 атм. қысыммен 15-20 мин. Барысында стерилденеді, ал инфекцияланған материал 1,5-2 атм. 20-25 мин. барысында залалсыздандырады. Максимальді температурда буын арнайы термометрмен өлшенед, ал стерилизациялау мтериалдарымен бірге автоклавка енгізіледі. Химиялық заттардың белгілі температурада еруі бірқатар жағдайларда қолданылады׃ бензонафтол(110 С), бензой қфшқылы (120С).

· Автоклав немес Кохтың ағынды аппаратында стерилизациялау.

Берілген стерилизация түрі ( бұралмаған қақпақта және ашық кранды) будың вегтативті торшаларға антибактериялық әсер етуіне негізделген. Бұл әдіс жоғары температураға шыдымайтын материалдарды стерильдеу кезінде пайдаланылады. Мысалы, витаминдер және көмірсулары бар қоректік орталарды стерилдеу кезінде. Толық залалсыздандыру үшін бөлшектік стерилизация принциптерін қолданамыз.

Бұл материалды 100С-та 20-30 мин. 3 күн қатарынан стерилдейді. Бұл жағдайда вегетативті торшалар өледі, ал споралар сақталып, тәулік ішінде қайта өсіп шығады. Келесі екі реттік қыздыру материалдың толық стерилденуіне кепілдік береді.

· тиндализациы. Бұл әдіс материалды 1 сағаттан 56-58 С-та 5-6

күн қатарынан стерилдеу. Бұл әдіс стерилдеуге жоғары температурада тез бұзылатын заттар алынады ( қан сарысуы, виатминдер т. б.)

· Ультра күлгін сәулелермен стерилдеу. Бұл әдіс ультракүлгін

сәулелердің толқын ұзындығы 260-300 мкм болғанда бактерициттік қасиетіне негізделген. Бұл әдіспен бокс ауасын, операция бөлмелерін, балалар мекемелерін стерилдеу үшін бактерициттік әртүрлі қуатты лампаларды қолданады. (БУВ-15, БУВ-30),. Бұл келірілген әдістен басқа термиялық антимикробтық залалсыздандыру-қайнату қолданылады. Бұл әдіспен шприцтерді, ұсақ хирургиялық аспптарды, заттық және жабын шыныларды және т. б. заттарды стерилдеу ушін бұларды стерилизаторға салып, ішіне су құяды. Судың керекзіз қасиеттерін және қайнау температурасын көтеру ушін 1-2% натрий бикарбонатын қрсады. Қайнату 30 минуттан кем болмау қажет. Бірақ бұл әдіс толық стерилизацины қамтамасыз етпейді. Өйткені кейбір вирустар( мыс, гепатит вирусы) және бактерияның споралары тіршілік ету қабілетін сақтап қалады.

· Пастерилизация бұл бактерия споралары немесе тевететативті

клеткалар температура әсеріне қатынасына негізделген. Материал 5-10 минут ішінде 50-65 С-та қыздырылып жылдам салқындатымен аяқталады. Көбінесе сусындарды және тағамдық өнімдерді пастерлейді ( сыра, сүт т. б.)

МЕХАНИКАЛЫҚ СТЕРИЛИЗЦИЯ (фильтрлеу). Берілген әдіс микроорганизмдерді жіне олардың спораларын ұсақ поралы филтрмен механикалық ұстап қалу қасиетіне негізделген. Лабороториялық практикада материалдарды асбестік және мембраналық фильтрмен фильтрлеу кеңінен қолданылады. Бұл фильтрлерді Зейцтің цилиндрлік воронканың ішіне бекітеді. Воронканың түтікшелі жағын резиналы тығынмен тубусы бар колбаға орнатады. Фильтрация алдында құралған бүкіл жүйе асбесті фильтрмен бірге автоклавта стерилденеді.

Мембраналық фильтрлерді және қайнатып стерильдеп, Зейцтің стерильді воронкасына орнатады. Фильтрация вакуум насостың көмегімен жүреді, бұған тубусы бар колба жалғанады.

Асбестік фильтрлер дм 30 және 140 мм болып шығарылады. Оның фильтрлеуші маркасын және стерильдеуші маркасын (сф) айырады. Мембраналық фильтрлердің қалыңдығы 0,1-0,5 мм 35 мм болады, бұлар нейтроклетчаткалардан немесе ацетилцеллюлозадан тұрады. Поралардың өлшеміне байланысты бұл фильтрлер 1-ден 5-ке дейігі нөмерді иеленеді ( поралардың өлшемдері 350-1200 нм тең) Сонымен қатар бактерияның токсиндерін, фагтардың және бактерияның тіршілігіне қажетті әртүрлі заттарды алу үшін пайдаланылады.

ХИМИЯЛЫҚ СТЕРИЛИЗАЦИЯ ӘДІСІ. Бұл әдісте әртүрлі бактерициттік қасиеті бар химиялық заттар қолданылады. Бірақ лабороториялық практикада осф заттарды қолдану шектеулі.

Антисептикалық және дезинфекциялаушы заттардың әсері және стерилизацияның тиімділігін қадағалау әдісі.

Жоғары температураның антибактериялдық әсерін танып білу. Қоректік булары бар 3 пробирка алып ішіне споралы және спорасыз қоспа культурасына батырылған жібек жіпшелерін саламыз. Бірінші пробирканы автоклавқа қоямыз, екіншіні қайнатамыз, ал үшіншісін өзгеріске ұшыратпай бақылаймыз. Осы егулерді 37 С термостатта 24 сағат ұстаймыз. Жұмысымыздың соңынан тәжірибемізді белгілеп қорытынды жасаймыз.

Хирургиялық құрал-саймандардың және таңу материалдарының стерильдігін бақылау. Алынған және зерттелінетін заттардан жұғын аламыз да үш ортаға егеміз׃ қантты бульон, тиогликалды орта, және сабура ортася. Еккен орталарымызды 14 күн бойы термостатқа инкубирлейміз. Осы орталарда ештеңе өспесе материалымыз стерильді болып сналады.

Уьлтракүлгін сәулелердің антибактериалық қасиетін зерттеу. Стафилаккок немесе Е.Coli суспензиясы натрий хлориді изотоникалық ерітіндімен бірге 1 мл көлемінде стерильді сағаттық шыныға құйып ВУВ-30 лампасымен10-20 см қашықтықта 15 мин. бойы сәулелендіреміз. Сәулеленген және сәулеленбеген (бақылау)

бактерия суспензияларын қоректік бульонға егіп 37 С-та 16-24 сағат бойы инкубирлеп қорытындысын шығарамыз׃ Қоректік ортаның бұлыңғыр болмауы сәулеленген бактериялардың өлуін көрсетеді. Ал бақылаудағы бұлыңғыр болса бактерияның өсуін байқаймыз.

Антисептикалық және дезинфекциялық заттардың антимикробтық қасиетін анықтау.

· Екі түрлі тест объект дайындау. а) Е. Coliкультурасына сіңірілген

жібек жіптер б) спора түзуші культураға (спораның көп концентрациясы) сіңірілген жібек жібі жіпшелері 5% фенол ерітіндісінде, 5% лизолда және 10% хлорлы әкке енгізіп, 5 және 60 минутқа қоямыз, бұдан кейін зерттелетін заттарды жуамыз да қоректік бултонға егіп термостатқа келесі күнлегідей қоямыз. Бақылау тестарына химиялық зат әсерін тигізбейміз. Өткен тәжірибемізді белгілеп, қорытындылаймыз.

· Филтровалды қағаздардан жасалған дискілерді зерттелетін заттың

ерітіндісіне дымқылдандырып Петре ыдысындағы қоректік агардың бетіне қоямыз. Алдын ала Петре ыдысына стафилакоктың немесе ішек таяқшасының тест культурасын егеміз. Ыдыстарды 37 С тәуліктер бойы инкубирлейміз. Зерттелетін заттардың антибактериялық қасиеті туралы бактериялардың диск айналасындағы өсуі тоқтаған арналарға қарап қорытындылаймыз.