Ктикьу гафар ва дурар дюзди дик1уб

5-пи илч1ихуб. Предложенйир ичв тетрадариъ дик1ай.

Ктикьу гафариккан ц1арар ккадатай.

1. БипДи вахтна сабан узу ярквраз гъянигъузйир

хуз гьаънийи. 2. Жанаври ип1ру вахтна к1ураб-мураб

зат к1урдар. 3. Хъа ярквраъ гъюблан-гъюбаз хъух

абхърайи, ва муч1ушин кьюркьлин ц1и парчйир

апГурайи. 4. Гуч1 дубхьнайи бицДидар Гаврошдихъди

гуч1ури-гуч1ури гъушу. 5. Лик гьамушв'ин див, хли

ижмиди бис! 6. Гъаахган сабишвхъандира сес ебхьури

имдайи. 7. Сулейманди за духьну, зимблиан сакьюб

вич адагъну, гъюдрачихъ диву. 8. Гьамусяаьт штузди

ерг!

6-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи гафар сат1и ап1ури, ктикьу

гафар дюзмиш ап1инай. Ктикьу гафар дюзди дик1бан

къайдйир кидитай.

Буш, гъаб; Мирза, Аьли; хъют, шарш; халу, шив;

гьяжи, леглег; аьхюр, бай; ухди, кьанди; cap, cap; Шагь,

дагъ; Гюни, раццар.

7-пи илч1ихуб. Гьаму ктикьу гафар каъри предложенйир

дюзмиш ап1инай ва тетрадариъ дик1ай. Ктикьу гафар фици

арайиз дуфнаш, йипай.

Халабажи, к1ан-к1ул, кми-кмиди, гьярамзада,

Рапакдагъ, Мягьячгъала, ашсюзен, тупмаргъ,

дигамуччвур.

§ 4. Существительное. Думу падежариз дигиш

хьуб

8-пи илчГихуб. Исихъ тувнайи гафаригъян сабан

падежаризна кьадарариз, хъа касаризна кьадарариз

дилигну дигиш шлу гафар гъядягъюри, дик1ай. Думу гафар

фуну, ч1алнан паяр вуш, йипай. Класс улупбан ишарйир

хъайи гафар аш, дурар жаради дик1ай.

Тикилиш, шагьур, ккебгъуб, учу, ужур, гъирагъ,

ккудубкIуб, аьхю, гюрчег'вал, уву, хьур, мертеба.

9-пи илч1ихуб. Кибик1ай. Асул падежариъ айи

существительнйириккан ц1арар ккадатай. Дурарихьна суал

дивай ва фуну падеж вуш, йипай.

1. Вичун гьарин к1ажари чип'ин али чиг алдабхьу.

2. Камал айи машиндиъ Милеисатдиз вари халкь чаз

лигури айибси вуйи. 3. Накьдин буран йиз к1ваълан

дишлади гъубшну. 4. Дяви адру йишваъ гъалибвалра

даршул. 5. Марччлихъан Муса аквнан ахсрар йивайиз

ухди гъудужву. (Т. Ш.) 6. Кюкйирихъ хъайи аьтирин

ниъ гьубкьу йишвахъинди дарабгънайи. 7. Амма Уьмар

дугъахъ хъпебехъди гьарганси лихури шуйи. (М. X.)

8. Жил гьяйвнарин ликариккан ухди-ухди

ккут1убччвурайи.

10-пи илч1ихуб. Скобкйириъ айи существительнйир,

лазим вуйи йишван падежариъ диври, предложенйир

кидик1ай.

1. Ихь (уьлке) капиталистар, помещикар адар.

2. (Дуствал) фук1а хъубкьдар. 3. (Швеъ) вари

сабишв'инди алархьу. 4. Мялимди (доска) мелиинди

бикГура. 5. Д ад айи чан балин (ккуртт) сефед кибтГрайи.

6. Дояркайи (хюни) ккайи никк вари ккибтну.

7. (Марччар) жанавар гъябхьну. 8. Гъи дарсназ гъюрайи

(Мурад) гизаф уччву портфель хьайи.

§ 5. Прилагательное. Дидин жюрйир

11-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи текст кибик1ай.

Прилагательнйириккан ыДарар йкадатай, дурарин жюрйир

йипай.

Сивиъ айи хяраъ аьхю лиж айи. Гьаму лижаъ гизаф

хюнйир, гамшар ва гьяйвнар айи. Хъа лижан багахь

ялгъузди саб дажи либцурайи. Диди чан кьял'инди

габнин япунжи, уьл ва нис гъабхури айи.

Хюнйирира, гамшарира, гьяйвнарира ужуб тГяаьмлу

таза ук1 ипГурайи, хъа дажди к1уруш, чан эйси

дахънаии гъарзук кайи зазар ктут1ури ит1урайи (Э. X.)

12-пи илч1ихуб. Урхай. Прилагательнйир чиб ачухъ

ап1урайи. существительнйирра хъади кидик1ай. Дурарин

жюре улупай.

1. Чахьна лизи халат хъайи духтур хъуркьган, балин

к1ваз рягьят гъабхьи. 2. Аьли, чан ирин чантара

гъадабгъну, марччарихъди гъушу. 3. Дере вуйиси лизи

дубхьну диф гъюра. 4. Мялимди дарснаъ уччву уьру

жилдар али китаб урхуз хъюгъю. 5. Мектебдин

багъдиан учу уьру гъвалар хьайи вичар, чру жихрар

ва к1ару хутар гъахунча. 6. Ст1ал Сулейман вари

дюн'яйиз чан уч1ру шиърариинди машгьур гъахьну.

7. Мектебдин залиъ гюрчег концерт улупурайи.

§ 6. Ччвурнан ерин. Думу касариз ва

падежариз дигиш хьуб

13-пи илч1ихуб. Предложенйир кидик1ай. Ччвурнан

еринариккан ц1арар ккадатай.

1. Узу Хиварин кьялан мектебдиъ урхураза. 2. Ухьу

ихь халкьдин гъуллугънаъ духьну ккунду. 3. Узу фу

гъапиш, увура гьадму йип. 4. Дугъу гъапи гафар

саризкьан к1ваинди имдайи. 5. Увуз фуну китаб

ккундуш, гьадмунуб кадабгъ. 6. Учу закур чинчар уч

ап1уз ярквраз гъягъюрача. 7. Дугъан сагъ'вал зат ужуди

ад ар. 8. Жвуван тяриф ап1уз гьич хай даршул.

14-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи ччвурнан еринар кади

предложенйир дюзмиш ап1инай.

Учу, дурар, фужк1а, уву, фуж-вуш, му, гьатму,

гьаккму, мидин, мициб, гъуму, ккуму, жвув, думу,

ДУРар.

15-пи илч1ихуб. Йирхьуб кас улупру ччвурнан еринар

тетрадариъ дик1ай. Дурар падежариз дигиш ап1инай.

§ 7. Глагол. Думу вахтариз, классариз,

кьадарариз дигиш хьуб

16-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи глаголар вахтариз дигиш

ап1инай.

Чешне. Бик1уб. Гьамусдин вахт -бик1ура.

Гъюзимбу вахт -бик1иди. Ккудубшу вахт -гъибик1ну.

Лихуб, лицуб, йивуб, ктабт1уб, хъап1уб, ергуб, яртуб,

урхуб, жаргъуб.

17-пи илч1ихуб. Текст урхай ва бик1ай. Глаголар тяйин

ап1инай. Класс ва кьадар улупру ишарйириккан ц1арар

ккадатай.

Йигъарикан сад йигъан саб зимз, ип1руб абгбан

бадали, чан мукь'ан удубч1ву. Саб кьадар рякъ

гъубшган, зимзраз аьхю уьлин ц1имц1 гъибихъу. Зимз

гизаф шад гъабши. Зимзт1ан ц1имц1 юкьуб-хьуб ражну

аьхюб вуйишра, саб к1ак1нахъан дибисну, дидиз

гъагъишин аьгъю ап1уз ккун гъабхьну. Уьлин

аьхювализ ва гъагъивализ дилибгди, зимзру думу чан

мукьазди зигуз хъюбгъю.

(Э. X.)

18-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи глаголар къанажагълу

классдиз ва гизаф кьадарназ илт1ик1ай.

убсуб - алабхьуб либхуб

- ибшуб дабхъуб

- гъедебгуб либцуб

- убцуб убч1вуб

- гъудубжвуб хабгуб

- ебгуб

19-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи суалариз жаваб тувай.

Фуну вахтнан глаголар ишлетмиш дап1ну ккундуш, фикир

тувай.

1. Музыкайин дарснаъ учву гьап1ручва? 2. Урус

ч1алнан дарсариъ гьап1ри шулчва? 3. Тарихдин дарснаъ

учву гьап1унчва? 4. Накь зегьметнан даре гъабхьунчвуз?

§ 8. Наречие

Гьяракатнан гьяларин, ерийин лишнар улупру

ва наан? наана? фила? фици? к1уру суаларикан

сабдиз жаваб шлу дигиш даршлу ч1алнан пайназ

наречие к1уру. Месела: Закур Аьлихан Хивна

гъягъюру.

Наречйир, аьдат вуди глаголаризна

прилагательнйириз тялукь вуди шулу ва

предложениейиъ дурар гьадрарихъ хъайи

обстоятельствйир вуди шулу.

20-пи илч1ихуб. Тувнайи текст урхай ва кибик1ай.

Наречйириккан ц1арар ккадатай.

Мурсал сад йисан узут1ан аьхюр вушра, йиз ижми

дуст вуйиз. Думу гизаф к1убнирра ву. Узуз бязи вахтари

гатди^ бац ахъбахьан, кьуну к1арч йивбахьан гуч1ури

шулзуз. Хъа дугъаз сабдихьанра гучГдар. Узу хьадну

нимкъариз гъягъруган, дугъу узу, хил дибисну, ниркан

ктагъури шулу, хиял ап1ин, му йиз аьхю чве ву. Хъа

чюлиъ алабхъу гъют1рахыш, гар али гъюб гучГра дарди

дисуру ва ич мектебдиз хуру.

Саб ражари элгьет йигъан йиз ижмиди фун иццру

гъабхьнийиз. Ктирсуз даршлур ц1ик1вси хулан кьялаъ

илдигъурайза.

(Къ. Р.)

21-пи илч1ихуб. Исихъ тувнайи наречйир кади

предложенйир дюзмиш ап1инай.