Вагондардың негізгі сипаттамалары 2 страница

Вагон-ресторандар және вагон барлар жолда келе жатқан жолаушылардың тамақтануын ұйымдастыру үшін арналған. Мұндай вагондар зал, ас бқлмелі, қоймалар, мұздатқыш камералары (азық-түлік сақтайтын), қызмет көрсетушілерге арналған купе және басқа бөлімдер болады.

Багаж вагондары пошта жүктерін тасымалдайды. Бұл вагондарда пошта операцияларын орындайтын зал және қызмет көрсетуші персоналға арналған орын бар.

Жолаушы паркінде пошта-багаж вагондары да бар. Жолаушы тасымалдайтын вагондардан олардың айырмашылығы – жобасы мен ішкі жабдықталуы. Арнайы жолаушы вагондарына жатады: қызметтік және санитарлық вагондар, вагон клубтар, вагондар электр станциялары, т.б.

1.6 Сурет. Жолаушы вагондары: а-жолаушы тасымалдауға арналған; б- багаждық жабық жүк вагондары;

(1.7 а сурет) ыдысты – буылған, бағалы жұктерді, ыстық және басқа суымалы жүктер тасымалдауға арналған. Олардың люктер мен жылжымалы есіктермен жабдықталған, жүкті тиеу және түсіруді қамтамасыз ететін, вагондары желдетіліп, тазартылатын жабық кузовы болады.

Изометриялық вагондар (1.7 сурет) жазда тез бұзылатын жүктерді (ет, балық, жеміс-жидек), ал қыста – тұздаудан қорқатын жүктерді (көкөніс, жеміс-жидек) тасымалдайды. Кузовтарында салқындатқыш және жылытқыш жабдықтары бар, олар вагон ішінде қажет температураны ұстап тұрады. Вагондарда кез келген температуралық режим жасалады, +15 ^оС – 18 ^оС дейін. Жүк вагонының ішінде температура біркелкі бөлінеді. Оның өзгеруі 2 ^оС –3 ^оС дейін тербеліп тұрады.

Жартылай вагондар (1.7 в сусет) жаппай ақтарылатын жүктер – көмір, кен, кокс, флюс тасымалдауға арналған. Жартылай вагондардың кузовы ашық, тиеу және түсіруге ыңғайлы, жартылай люкке сусымалы жүк түсіріледі; сондықтан олар өздері түсіретін вагондар деп аталады. Жартылай вагондар төрт осьті, алты осьті және сегіз осьті болады.

Цистерналар (1.7 г сурет ) дегеніміз – кузовы цилиндрлік қазан болатын жүк вагоны. Цистерналармен сұйық және газ тәрізді жүктерді тасымалдайды. Қазанға жүк құймауы үшін цистерналар қақпақтармен, ал одан құйып алу үшін – құю құралымен жабдықталған тасымалданатын жүктің түріне қарай цистерналар мұнай, бензин, спирт, ұышұыл, сүт, газ цистерналары болып бөлінеді.

а) б)

в) г)

д) е)

ж) 1.7 сурет Жүк вагондарының типері

Думпкалар және хопперлер (1.7 д,с сурет) - өздері түсіретін металл вагондар, кен және құрылыс материалдарын қысқа ара-қашықтықтарда тасымалдауға арналған. Вагон хоппер темір жолдармен астық және басқа азық түліктерді гравитациялық тиеп, астыңғы люктер арқылы рельсаралық кеңістікке түсіріп тасымалдауды қамтамассыз етеді. Түсіру механизмінің жетегі – қолмен. Бұл вагон тыңайтқыштар тасымалдау үшін де пайдаланылады, ондағы вагон кузовының үстін эпоксидті смола негізінд эмальмен бояйды.

Платформаларда (1.7 ж сурет) ұзын жүктер, станоктар, машиналар, дөңгелектер жүретін машиналарды, атмосфералық жауын – шашыннан жаппай-ақ тасымалдау үшін арналады. Жүктер қабылдау – түсіру құрылғылары пунктерге түсіріледі.

1.6.1. Локомотивтердің топтасуы және белгіленуі

Көліктің түріне қарай көлік құралдарын топтастырудың түрлі жүйелері қолданылады.

Теміржол көлігінде локомотивтер топтастырылады:

- типі бойынша (электровоздар, тепловоздар, газотрубовоздар, паровоздар);

- секцияларының саны бойынша (бір, екі, үш секциялы);

- колея ені бойынша (жалпақ және жіңішке);

- осьтерінің саны бойынша (сегіз осьті, алты осьті, төрт осьті, үш осьті, екі осьті);

- өызметі бойынша (жүк, жолаушы, маневрлік және маневрлік-сүйреу, өнеркәсіптік көліктің);

- беру типі бойынша (тұрақты, тұрақты-ауыспалы немесе ауыспалы-тұрақты тоқтың электрлік және гидромеханикалық) болып бөлінеді.

Электровоздар тұрақты, ауыспалы және қосарлы қорек беру электровоздары болып бөлінеді.

Жолаушы локомотивтері жолаушы пойыздарын жүргізу үшін арналған және жоғары конструкциялық жылдамдықтарға (160 км/сағ; одан да жоғары) есептелген. Жүк локомотивтері ауыр пойыздардыжүргізуге арналған. Олар тартудың қонақты күшін дамытуы тиіс. Маневрлік локомотивтер маневрлік жұмыстарға арналған және үлкен емес қуаттарға, конструкциялық жылдамдықтарға есептелегн.

Бірдей жобамен салынған тепловоз сериялары, яғни тепловоз топтары басқы әріптері және сандары бойынша белгіленеді. Ереже бойынша, серия белгісі Т (тепловоз) әріпінен басталады. Екінші әріп беру типін көрсетеді (Э-электрлік, Г-гидравликалық). Үшінші әріп тепловоздың қызметін көрсетеді (П- жолаушы, М-маневрлік).

Цифрлар тепловоздың нөмірі мен сериясын көрсетеді. Олар бойынша шығарушы –зауытты анықтауға болады. Мысалы, 1-ден 49-ға дейінгі сериялардың номерлері магистральді, Харьковтың көліктік машина салу зауытында жобаланған тепловоздарға бөлінген.

50-ден 99-ға дейінгі номерлер «Коломенский зауыты» өндірістік берілістігінің тепловоздарына беріледі, ал 100-ден жоғары номерлер «Варошиловград тепловоз» тепловоздарына берілді.

Әріптің алдындағы цифр көп секциялы тепловоздың секциялар санын көрсетеді. Номерден кейінгі әріп не модельдендірілген варианты (3ТЭ10М), не шығарушы зауытты көрсетеді, егер де бастапқы тепловоз басқа зауытпен шығарма (2ТЭ10Л, 2ТЭ10В – Луганск, Варошиловград).

Қазақстан Республикасында, Чехияда шығарылған локомотивтер пайдаланылады. ЧМЭ3 сериясы – электрлік бергіші бар, маневрлік тепловоз ТМД территоряларында пайдаланылатын: Чехияда шыққан тепловоздар ЧС әріптерімен белгіленеді.

1.6.2. Вагондарды топтастыру және номерлеу жүйесі

Вагондар паркі типтер мен конструкциялардың көп түрлілігімн және күрделілігімен сипатталады. Тасымалдау кезіндегі түрлі талаптарға жауап беру қажет: бірқатар жүктерді атмосфера әсерлерінен сақтау, тез бұзылатын жүктер сапасын сақтау, жолаушыларға жағдай жасау, т.б.

Техникалық сипатына қарай жолаушы және жүк вагондары болып бөлінеді:

Конструкциялық орындалуы бойынша және технико-экономикалық өлшемдердің ерекшеліктері бойынша – тптің әрқайсысына модель номері берілген;

Осьтер бойынша – екі, үш, төрт, алты сегіз және көп осьті.

Материалы және кузовты дайындау технолгиясы бойынша бүтін металлды, металл каркасты және ағаш өңдеуі бар; болаттан жасалған, алюминий қорытпаларынан, пластмассалардан жасалған; бөлшектері тіреліп не шегеленіп жалғанған;

Жүк көтергіштігі бойынша, аз салмағы, дөңгелектері жұбының рельстерге түсірген салмаға 1м жолға түскен салмақ және басқа өлшемдер бойынша;

Жылжымалы құрамның габариті бойынша;

Теміржол колеясының ені бойынша – жалпақ және жіңшке. Пайдалану орнына қарай вагондар жалпы желілік және қнеркәсіп көлігінің вагондары болып бқлінеді. Жалпы желілік вагондар еліміздегі темір жолдардың барлық желісі бойынша жүруге жіберіледі. өнеркәсіп көлігінің вагондары, магистральды темір жолдарға төзімділігі, орнықтылығы бойынша нормаларға сәйкес келсе, және жалпы желілік вагондарға қойылатын басқа да талаптарға жауап берген жағдайда ғана шыға алады.

өнекәсіп көлігінің вагондарына вагон-самосвалдар (думпкалар), шлак тасушы, шойын тасушы, кокса кептіргіш вагондар жатады.

Қызмет бойынша вагондар негізгі екі топқа бөлінеді: жолаушы және жүк.

Универсалдық вагондар негізгі екі топқа бөлінеді: жасаушы және жүк.

Универсалдық вагондар жүктердің көптеген түрлерін тасымалдауға, арнайы вагондар жүктің жеке түрлерін немесе ұқсас топты жүктерді тасымалдауға арналған. Универсалдық вагондарға бүйірінде есіктері бар жабық вагондар, жерді люктері бар жартылай вагондар, алынатын борттары бар платформалар және рефрижеторлық изотермикалық вагондар жатады.

Универсалдық және арнайы вагондардың ортақ жүк паркіндегі ара қатынасы техника – экономикалық есептермен анықталады, өйткені бұл топтардың әрқайсысының өз қасиеттері мен кемшіліктері бар.

Арнайы вагондар – цистерналар, хоперлер (жабық, ашық), транспортерлер, думпкалар сонымен қатар мал, және қағаз орамдарын тасымалдауға арналған жабық вагондар, тұйық кузовты жартылай вагондар, платформалар және автомобиль тасымалдайтын ашық вагондар, ірі тонналы контейнерлер мен ағаш материалдарына арналған платформалар, сүт, тері, балық, шарап тасымалдауға арналған изотермиялық вагондар т.б.

Пайдалану орны бойынша вагондарды магистральды (жалпыжелілік), өнеркәсіп және қала көлігінің вагондарға деп бөледі.

Магистральды вагондар ҚР және ТМД елдерінің темір жолдарының барлық желісі бойынша жүруге жіберіледі. Өнеркәсіп көлігінің вагондары кәсіпорындардыңкіру жолдарында пайдалануға арналған. Бірақ, олардың магистральды темір жолдар вагондарын жобалау және есептеу нормаларының талаптарына және темір жолдарды техникалық пайдалану ережелеріне жауап беретіндердің ғана көлік және коммуникациялар министрлігінің жолдарына шығуға құқығы болады.

Қола көлігінің вагондары қола немесе қола маңы темір жолдарымен жолаушыларды тасымалдауды қамтамасыз етеді. Қала көлігінің вагондарына: трамвай вагондар, метрополитен вагондары жатады.

Тасымалдау алыстығына қарай жолаушы вагондары бөлінеді:

Алс жол жүретін – үлкен қашықтықта (500-700 км) жолаушыларды тасымалдауға арналған. Мұндай вагондар купеленген және купеленбеген болады. Олар қатты және қжұмсақ дивандармен жабдықталған, сондықтан жұмсақ не қатты вагондар деп аталады;

Жергілікті қатынастағы, жолаушылар қысқа арақашықтықта (200-700 км) тасымалдауға арналған. Бұл вагондарда ыңғайлы креслолар мен орындықтар бар;

Қала маңында жүретін, қысқа мерзімде жолаушыларды аз қашықтықта тасымалдауға арналған: олар қатты немесе жұмсақөқатты дивандармен жабдықталған.

Теміржол көлігінде жылжымалы құрамды бірыңғай сегіз белгімен нөмерлеу жүйесі енгізілген. Жүк вагондарының номері бойынша олардың техникалық сипаттамасын, есептік ұзындығын, салмағын анықтауға болады.

Номердің бірінші белгісі вагонды сипаттайды (2-ашыө, 4 – платформа, 6 – жартылай вагон, 7 –цистерна, 8 – изотермиялық, 9 -басқалар).

Екінші белгі вагондардың осьтігін және негізгі сипатын көрсетеді. Жабық вагондар үшін: 0-120 м³ және одан артық кузов көлемі бар; 4-7 – кеңейтілген есік ойықтары бар. Платформалар үшін: 0-13,4 м рама ұзындығы; 2-6 – рамалық ұзындығы 13,4 м одан да артық.

Жартылай вагондар үшін: 0-2 – жерде люктар және есіктер бар; 3-6 – жерде люктері бар, бірақ бүйірінде есіктері жоқ; 7 – тұйық кузовты; 8 – сегіз осьті жартылай вагон;

Цистерна үшін: 0 – нефтебитум және тұғырлы мұнай өнімдері үшін; 1 – мұнай және қара мұнай өнімдері үшін, қазанының көлемі – 50-63 м^;3-4 – ашық түсті мұнай өнімдеріне арналған; 6 – химиялық жүктерге арналған; 7 – тағамдар үшін; 9 - сегіз осьті мұнай бензинді. Изотермиялық вагондар үшін: 3 – автономды рефрижеторлық вагон, 4 – рефрижеторлық пойыз және вагонды секциялар құрамындағы жүк вагоны; 7-5 вагонды рефрижеторлық секциялар құрамындағы вагон; 9 – рефрижеторлық секциялар құрамындағы сегіз осьті вагон;

Үшінші белгі вагондардың қосымша сипаттамаларын көрсетеді.

Төртінші, бесінші белгілер вагонның реттік номерін білдіреді. Жетінші белгі вагон номерін білдіреді. 0-8 цифрлары ауыспалы алаңдары жоқ вагондарды номерлеу үшін пайдаланылады, ал 9 – ауыспалы алаңы бар вагондарды. Сегізінші белгі – тексеруші, ол бойынша ЭСМ – да ақпаратты өңдеу кезінде вагон номерін санаудың шынайылығы тексеріледі.

Жолаушы вагонның номері де сегіз белгі:

Бірінші белгі – вагон тегі (барлық жолаушы вагондары үшін - 0); екінші және үшінші белгілер – вагондар жолын жазу коды; төртінші белгі – вагон типі (0 – жұмсақ және жұмсақ – қатты, 1 – купелі; 2 – қатты ашық;

3- отыруға арналған креслолары мен орындары бар;

4- пошта және банк; 5- вагон және вагон – пошта; 6 – ресторан; 7 – қызметтік – техникалық; 8 – басқа министрліктер мен ведомствалардың арнайы вагоны; 9 – резерв); бесінші, алтыншы, жетінші белгілер – вагонның реттік номері; сегізінші белгі – тексеруші.

5-8 дәріс. Темір жол көлігін жобалаған кезде тиімді параметрлерді таңдау

Локомотивтің қызметтік салмағы деп локомотив бригадасының толық салмағын атаймыз. Қозғалудағы дөңгелектер жұбына түсетін салмақ тіркегіш салмақ деп атаймыз.

Локомотив экмпажының типін оның осьтік сипаттамасы деп анықтайды, ол осьтердің (дөңгелектер жұбының) санын, орналасуын және қызметін көрсетеді.

Осьтік сипаттамаларда (1 сурет) «О» индексі маторланылған осьтерді көрсетеді, «-», «+» белгілері бірінші жағдайда арбалар қосылғанын, екінші жағдайда мүшеленгенін көрсетеді.

Мысалы, ВЛ60 арбалы электровозы немесе ТЭП70 тепловозының осьтік формуласы бар, 1.9 а суретте берілген. Оның шифрын былай шешеміз: локомотивтің екі үш осьтік арбасы бар, арбалар өзара жалғасқан және әр осьтің жеке өз жетегі бар. 1.9 суретте көрсетілген осьтік формула KZ4A төрт осьтік электровозына сәйкес келеді.

Мүшеленбеген арбалары бар, сегіз остьті екі секциялы электровоздың әр секциясы өз бетінше жұмыс істей алмайды ( ВА 80^Т, ВЛ 80^Р электровоздары), олардың осьтік формуласы 2₀-2₀-2₀-2₀.

1.8. Сурет. Локомотивтің осьтік сипаттамалары

Локомотивтің осьтік сипаттамасы 2/2₀-2₀-ВЛ80^С электровозы, 3(3₀-3₀)- 3ТЭ10М тепловозы. Олардың әр секциясы өз бетінше жұмыс істейді. Жақшаның алдындағы 2 немесе 3 цифры локомотив секциясын білдіреді.

Шетелде осьтік формулаларда қозғалатын осьтер санын цифрмен емес, латын алфавитінің әріптерімен көрсетеді. А әріпі – бір ось, В – екі ось, С- үш осьті.

Жылжымалы құрамның габариті деп шегіне жеткен көлденең сызықты атайды, оған тиелген, бос жылжымалы құрам сыюы керек.

өз еліміздегі және шетел жолдарында жұмыс істейтін локомотивтер үшінбелгілі бір габариттік шектеулер белгіленген (1.10 сурет), олар Т, 1Т габариттелген. Ең көп таралған 1Т габаритінің ең көп шектелген ені бар 3400м және биіктігі 5300 мм.

Локомотивтің негізгі параметрлеріне қуатты, тарту күшін, қызметтік салмақты, тіркегіш салмақты, дөңгелектер жұбының санын, дөңгелектер жұбынан рельстерге түсетін салмақты, дөңгелек диаметрін, есептік жылдамдықты, линиялық, базалық және габариттік көлемдерді жатқызады.

Локомотивтің негізгі сипаттамалары 1.6 -1.8 таблицаларында берілген.

1.10 Сурет. “Т” габариті

Локомотивтің есептік жанама қуатын (кВт), мына формуламен табады

Мұндағы

есептік режимдегі тартудың жанама күші,; ол берілген салмақтағы пойыз қозғалысының кедергісіне тең, кН;

қозғалысытың есептік жылдамдығы, км/сағ

Жүк және жолаушы пойыздарының салмағын табу бойынша зерттеулер экономикалық тұрғыдағы пойыздың дұрыс салмағы станция жолдарының ұзындығын және олардың алып жүруші қабілетін толықпайдалануға сәйкес келетінін көрсетеді. Бұл көрсеткіштердің қазіргі заманға сай нормаларында және темір жолдардың техникалық жабдықталуы мен тасу қабілеттілігін ескере отырғанда жолаушы пойызының ең көп салмағы 1200 т құрайды, жүк пойызының – 6000 т құрайды (1.9 таблица) пойыз салмағында тепловоздар үшін ең тиімді есептік жылдамдық 28 км/сағ тең, газотрубовоздар үшін 30-40, электровоздар – 40-60 км/сағ.

салмақты, жылдамдықты жүк пойызын жүргізу кезінде жұмсалатын маневрлік пойызддың ең көп жанама қуатын мына теңдеуден табады:

Мұндағы

жеке кедергі; - 30Н/т; орташа жылдамдату күші; (50-80) Н/т; - дөңестен (көтеруден) жеке кедергі,

- (0-20)Н/т; - жүру кезіндегі орташа жылдамдық, = (7-8,5) км/саңғ.

Автономды локомотивтің (тепловоз, газотрубовоз, паровоз) негізгі энергетикалық өлшем тиімді қуатын (кВт) мына формула бойынша анықтайды:

1.4 Кесте

Ұсынылатын пойыздар салмағы және қозғалтқыштың есептік жылдамдықтары

Тартым түрі	Пойыз салмағы , т	Жылдамдығы, км/ч
есептік	Максималды
Тепловоз:
Аз жүу айналымды бір ізді жолдар		23-30	85-100
Үлкен жүк айналымды аймақтар		28-30
Жолаушы қозғалыстары	800-1200	70-100	140-200
Газотурбовозды жүк қозғалысы		30-40
Электрлік:
Айнымалы тоқ жүк қозғалысында
Тұрақты тоқ жүк қозғалысында			110-120
Айнымалы тоқтағы жолаушы қозғалысында	800-1000	80-100	160-200

Электровоздар қуатын тартқыш электровоздар біліктеріндегі жинақтың қуат ретінде анықтайды. қуатын басқа өлшемдермен қатар жобаланатын локомотивтің энергетикалық қондырғысын таңдау үшін пайдаланады.

Тіркеу салмағы локомотивтің дөңгелектер жұбына түсетін жинақтықсалмақ болып табылады.

Тіркеу салмағын (кН) жүк локомотиві үшін оның есептік дөңеске блгілі бір жылдамдықта қозғалуы кезінде есептеп шығарады.

мұндағы

- жылдамдығы кезіндегі тіркеу коэффициенті, - тіркеу салмағын пайдалану коэффициенті; топтық жетегі бар локомотивтер үшін , жеке жетегі барларға

Жолаушы локомотивтерінің тіркеу салмағын пойызды қуу кезіндегі берілген жылдамдатуды қамтамассыз ету шартынан мына формула бойыншаанықтайды:

Мұндағы

- пойыздың 5-8 км/сағ жылдамдыңғымен еңісте орнынан қозғалу кезіндегі пойыз қозғалысына толық жеке кедергі, Н/т;

- жылдамдатуға күш түсіруден жеке кедергі, Н/т; -пойыз категорияларына қарай пойыздың орнынан қозғалуынан кейін жылдамдатылуы, 1200-1800 км/сағ² тең; жеке жылдамдату күшінің әсері кезіндегі 1 Н/т. Пойызды жылдамдату км/м².

Маневрлік локомотивтіңтіркеу күші оның жұмыс шарты мен сипатына байланысты: дөңестегі сұрыптау маневрлерінің, магистральды жолдардағы шығару операцияларының, т.б. дөңес жұмысы кезінде қажетті тіркеу салмағын дөңес төмпешігіне тоқтағаннан кейін пойыздың орнынан қозғалуы кезінде мына ара қатынастан анықтайды.