Тәжірибелік сабақ.

Тақырыбы: Негізгі биохимиялық циклдар.

Мақсаты : Биосферада өтетін кіші биологиялық және геологиялық үлкен айналыммен студенттерді таныстыру.

Сұрақтар:

1. Биологиялық кіші айналым.

2. Геологиялық үлкен айналым.

Экожүйедегі органикалық заттектредің синтезімен ыдырауына сүйенген биогенді элементтердің айналымын заттектердің биоталық айналымы деп аталады. Биогенді элементтерден басқа биоталық айналымға биотаға өте қажетті минералды және әртүрдлік өртеген қосылыстарда тартылады. Сондықтан, тіршілікпентығызбайланысты, негізіненкөміртек, су, азот, фосфор, күкірт және биогенді катлондар сияқты химиялық заттектердің алмасуы циклдерден тұратын биологиялық айналымның бөлігін биогеохимиялық айналым деп аталады.

Көміртегініңайналымы. Фотосинтез үшін көміртегінің көзі атмосферадағы және суда еріген көмірқыщқыл газы болып табылады. Өсімдіктер түзген органикалық заттың құрамында көміртегі қоректену тізбегі бойынша тірі не өлі өсімдік ұлпалары арқылы өтіп, тыныс алу немесе ортаныңжану нәтижесінде көмірқышұыл газы түрінде атмосфераға қайтады. Көміртегі циклының ұзақтығы үш-төрт ғасырға тең.

Экожүйедегі көмітек айналымына толы жетісандық талдауды 1990 жэколог-ғалымВ.Г.Горлеков жасаған. Оның геологиялық мәліметтерге сүйенген тұжырымы бойынша биогенді элементтердің мөлшері 100000 жылда 100% өзгеріп отыруы мүмкін екен.

Соңғы жылдары адамның шаруашылық әрекеті, әсіресе құрамында көміртек болатын отын мен ағашты өте көп мөлшердежағу арқылы көміртектің айналымына елеулі әсер етті.

Азот айналымы. Өсімдіктеразоттыыдырағанөліорганикалықзаттаналады, бактерияларақуыздардыңазотынөсімдіктерсіңіреалатынтүргеөткізеді. Атмосферадағы бос азотты өсімдіктер тікелей сіңіре алмайды. Бактериялар мен жасыл балдырлар атмосфералық азотты байланыстырып, топыраққа өткізеді. Көптеген өсімдіктер олардың тамырларында түйнектер түзетін азот фиксациялаушы бактериялар мен симбиоз түзеді. Өлген өсімдіктерден немесе жануарлардың өлекселерін бактериялардың басқа топтарының іс-әрекеті нәтижесінде бос түрге өтеді де қайтадан атмосфераға қайтады.

Оттекайналымы. Отекайналымыфотосинтезпроцесіненбасталады. Оның биологиялық айналымы 230 т. жылына, ал биосферадағыоныңжалпымассасы т. Жербетіндееңкөптаралғанэелемент: оның мөлшері атмосферада-23,1(288 мг/л); литосферада – 47,2; гидросферада – 86,9. Гидросферадағы бос оттектің мөлшері орта шамамен 4,5мг/л, осы оттекті су организмдері өздерінің тіршілігне жұмсайды. Ауадғы оттектің мөлшері келмейтіндерге планетаның қайнауындағы пайдалы қазбалар-материал «қара, түсті,асыл әрі сирек кездесетін, радиаактивті материалдар) рудалары, беймметалды қосылыстар (өнеркәсіптің металлургиялық, химиялық және басқадасалаларына арналған шикізаттар), жер асты сулары, құрылыс материалдары (мрамор,құм,гранит) энергия сақтағыш көздері (мұнай, газ, көмір) жатады.