Амебиаз қоздырғышы

Амебиаз - Entaemoeba histolytica тудыратьш тоқ ішектің ойық жарасымен сипатталатьш жүклалы ауру; әртурлі мүшелерде абсцесстің пайда болуы мүмкін; созылмалы тұрде өтеді.

Коздырғыш Protozoa, Sarcomastidophora типіне, Sarcodina тип астьша жатады. 1875 жылы орыс ғалымы Ф.АЛеш ашты.

Морфологняеы және дакылды өсіру, Қоздырғыштьщ дамуының екі кезеңі бар: вегетатнвті және дисталы. Вегетативті кезеңі бірнеше пішіннен түрады (тіндік, үлкен вегетатявті, қуыстық және циста алды). Циста сопақша (тыныштық кезеңі) пішщдІ, ішекте вегетативті пішівнен күралады. Жұкгырылу коздъгрғыпггың цистасының ішекке түсуі кезінде жүреді, онда ішекгік вегетативті пішіні пайда болады. Қуыстык дішін баяу жылжиды, тоқ ішектің қуысында қауіпсіз комменсал түріқде мекендейді, бірак белгілі бір жагдайларда патогенді больш тіндш немесе инвазионды пішінге айыалады. Тіндік пішіннің қозғалғыштығы жалган подийлердің (псевдододий) күрылуына байланысты- Ол адгмяың жанадаз бөлінген нәжісінея аныкталуы мумкін_; тоқ ішектін қабырғасьша еніп, жаралық продесті тудырады, эритроциттерді фагоцкгоздауға қабілетгі (эритрофаг немесе гематофат).

Резистентгілігі. Қоздырғыштьін тіндік және қуыстық иішівдері ағзадан тыс жыддам жойылады (30 минутгын, ішінде). Цисталар коршаған ортада түрақты, нәжіс пен суда 20°С темлературада бір айдай сақгалады. Тағам өніыдерінде, көкөніс пев жеміс жидектерде цисталар бірнеше күн сакталынады.

Эпидемиологнясы. Амебиаз - антропонозды ауру. Инвазияның көзі адам больш табылады. Таралу механизмі - фекалды-оралды. Жүғу тағам өнімдерімен, әсіресе көкөніс пен жеміс жидектермен, кейде су, түрмыстык заттар аркылы цисталардың енуі арқылы жүреді. Цисталардың таралуьша піыбьшдар мен тарақаадар әсер етеді.

Патогенезі және клиннкалых белгілері. Ішекке түскен цвгталар және аайда болған амебалардын куыстык пшііяІ ауру тудырмай мекендеуі мүмкін. Ағзаньщ резистентгілігі төмендегеқде амебалар ішектід қабырғасына еніп көбейеді. Ішск амебиазы дамиды. Бүл үрдіске ішектің мнкрофлорасының кейбір өкілдері себеп болады. Ток ішектін жоғары болімінде, кейде тік ішекте ойық жара пайда бодады. Жиі еүйык нәжіс байқалады. Нәжістен ірівді элемеетгер мен шырыш аныкталады. Ішек кабырғасыньщ тесілуі (перфорация) ірінді перитонитгің дамуымен өтуі мүмкін. Амебалар қан ағьшымен бауырға, өкпеге, миға тұсіп - ішектен іъіс амебиаз дамиды. Екіншілік үрдістін нэтюкесінде дамитын тері амебиазының пайда болуы мүмкін. Перианальды аймақтың, шаттыц аралығы, бөксенің терісінде эрозия жөне сәл ауырсьшатьш ойық жаралар пайда болады.

Иммуннтеті. Амебиазға карсы иммунитет тұраксыз.

Мнкробиологнялык диагвостикасы. Entaemoeba histolytica -Entaemoeba coli, E.hartmanni, E.polecki, E.gingivalis, Endolimax nana, Iodameba buetschlii сияқты баска ішек қарапайымдарынан және патогенді Dientamoeba fragilis-тен (амеба емес, талшық тасымалдаушы) циста мен трофозоитгары боЙынша ажыратылады. Патогеңді емес Entaemoeba dispar ілорфологиясы бойынша Е. histolytica-ға ұқсас, сондыктан ажырату ферментатнвті, иммунологиядык немесе молеклярлык, сүршггауға цегізделген.

Негізгі әдіс аурудын нәжісі, ішкі мүшелер абсцестерінің курамьш микроскопия арқылы зерттеу. Жағындыны Люгопь ерітіндісімен және гематоксилдамен бояйды. Серологиялық әдіс: ГАБР, ИФТ, КБР т.б-Антидененін аиағүрльш жоғары титрі Ішектен тыс амебназ кезінде анықталады.

Токсоплазмөз қоздырғышы

Токсоплазмоз - Toxoplasma gondii жасуша ішілік паразит коздырған зоонозды жұкпалы ауру, клиникасы әртүрлі мүшелердің закымдануларымен жәие паразитемиямен снлатталады. Адамда клиникалық белгілері полиморфты, немесе аурудьщ ағымы белгісіз.

Қоздырғыш Potozoa, Apikomplex типіне, Sporozoa класьгаа жатады. 1908 ж. Ш. Николь және Л. Мансо ашқан.

Морфологаясы және дақылды өсіру. Токсоплазманьщ тІршІлік циклінде бірнеше морфологиялык кезеңдсрін ажыратады. Эвдозоит (трофозоит) ерекше пішіаді - апельсия бөлшегі немесе жартылаЙ ай тәрізді. Романовский-Гимзе әдісімен бояғанда цитоплазмасы аспан көк түсті, ядросы кызыл түске боялады. Токсоплазмаларды тауык эмбрионында, тін дақылында, сошлмен қатар оларды зертханалык жаыуарлар, ақ тышкандарды жүқтырып өсіреді.

Резистенттілігі. Токсоплазмалар 55 С температурасында тез тіршілігін жояды, 50% спиртке және 5% NEUOH ерітіндісіне сезімтал.

Эпндемнологнчсы. Токсоплазмалар кең таралған. Көптегев үй және жабайы сүтқоректідердІн түрлері және қүстар инвазия көзі болып табылады. Жүғу жиі токсоплазмозбсн ауыратын жацуарлардан алынған, температуралык технологнясьш дүрыс өңдемеген тағамдар (ет, сүт, жүмыртқа) қолдаяғанда жиі жүғады. Токсоплазмаыың содғы иесі мысықтар және мысыкгар түхымдасыныи өкілдері. Олар нәжіспен қоздырғьшітын ооцистерін бөліп шығарады. Токсоддаэмамен зақымданған адам опарды қоршаған ортаға бөлмейді.

Патогенезі және клннвкалык белгілері. Адам ағзасына қоздырғыш алиментарлы жолмен, сирек қарым-катъшаста (зақьшдалған тері және шырышты қабыкшасы зрқылы) немесе ауа-шаң жолымеы енеді. Туа пайда болған токсоплазмозда коздырғыш үрыкқа шіацента арқылы өтеді. Ағзаға еңген токсогшазмалар, лимфа ағысымеы регионарлы лимфа түйіндеріве жетіи, көбейіп, канға түседі. Одан бүкіл ағзаға таралып, ретнкуло-эндотелиалды жәые орталық жүйке жүкесіндегі жасушаларға түсіп, циста түрінде онжылдап сақталынады. Инкубация кезеңі - 2 апта, Клиникалык белгілері әртүрлі және қоздырғъшпъщ орналасуына байланысты. Туа пайда болған токсоплазмоз әсерінеа үрықтьщ өлуі, түсік, өлі туу, балалардың ақаулармен тууы мүмкін.

Инмунитеті. Ауру пайда болган жағдайдз жасушалық және гуморалды иммущггеттің белгілері байқалады- Ол қайталап токсоплазмамен жүғуына кедергі жасайды. Сонымен қатар аллергая дамиды.

Мнкробяологнялық диагностикасы. Романовский-Гимзе әдісімен боялған патологаялык матеряалдан дайындалған жағындыны микроскоптан табу арқылы жүргізіледі. Тышқандарға жүкгыратьш биологиялық әдіс сирек қодданылады. Диагностиканьщ негізгісі серологиялық әдіс больгп есептеледі. ИФР, тура емес гемагглютинация реакциясы (ТеГАР), КБР, және Сэбин-Фельдман реакциясы немесе боялу-тесті қолданады. Осы жағдайда коздырғыштьщ мерозоиттері, зертгелетін қан сарысуының аытиденелерінщ қасиетіне байланысты метнлен көгімен әр-түрлі түске боялады. Токсоплазминмеа тері астына аллергиялык сынама қойылады.

Емдеу және сақтаыдыру. Емдеуде хлоридин қолданады. Пириметамин (дараприм) еульфаниламидты препараттармен біріктіріп кодданғанда жақсы әсер береді. Жүктілік кезінде иириметамин орнына спирамицин колдануы үсьшылған, ол плацента арқьшы өтпейді. Сақтандыру шараларына гигиенальиқ талаптарды орьшдау: негізіаде ас Ішу алдьшда кол жуу, етгі дүрыс пісіру, үйсіз мысыктармен карым-қатынаста болмау. Лнмблиоз коздыргышы

Лямблиоз (гиардноз) - антропонозды жұкпалы ауру, Lamblia inlestioalis (Giardia lamblia) туғызады, ол ашы ішек қызметі бүзылуымен сипатгалады, жиі белгісіз тасымалдаушы ретінде өтеді. Қоздьгрғыш Protozoa-ға, Sarkomastigophora типіне Mastigophora тнпастьша (талшықты тасымалдаушылар) жатады. Ен бірінші 1859 ж. орыс ғалымы Д.Ф. Лямбл стіатгады. Вегетативті формада жөне циста түрінде тіршілік етеді. Вегетативті пішіні алмүрт тәрізді, козғалмалы, симметриялы орналасқан 4 жұп талшығы бар.

Инфекция көзі - ауру адам, сау тасымалдаущы. Жүғу тағам және су арқылы беріледі.

Микробиологнялык днагностнкасы. Микроскопиялық әдісте нәжістен дайьшдалған жағың-препаратга цисталар табылады. Вегетативті піяііндерін (трофозоиттерді) диарея кезінде сонымен қатар дуоденалды сүйықтыктардан анықтауға болады. Серологиялык ЗДІс ИФР көмегімен антидснелер титрі жоғарлауы бойынша аурудың спецификалық ағымы дамуы дәлелденеді.

Емдеу үпші метронвдазол, ниридазол, акршшн және т.б. колданылады.

Балантидноз қоздыргышы

Балантидиоз (инфузориалык дизеытериясы) - зооаозды жүқпалы ауру, тоқ ішектің ойык жараларымен және жалпы интоксикациямен сипатталады. Балантидиоз қоздырғышы Balantidium coli Protozoa-ға, Сііірһога типІне жатады. Паразит - вегетативті және циста даму кезеқдерге ие. Цисталар қоршаған ортаға нәжіспен түсіи, онда көп сақталады. Ауыз куысы арқылы цисталар ағзаға тұседі, Вегетативті кезеңі - юрпікшелері бар сопакша пішінді паразиттер, шетінде саңылау - перистом бар, оның ауыз саңылауы - цитостом болады, Паразит кең таралған, дегеямен өте сирек ауру туғызады. Емдеу амебиазға ұқсас.

Микробиологиялық диагностнкасы. Балантидиоз диагвозына күдік туғанда жаңа алынған нөжістен жағындьшы микроскоптан карайды: нәжістің тамшысьш изотониялык ертіндіге тамьгзып «езілген тамшы» препаратында микроскоптың 8х объекгивпен ірі балантндиялардың (трофозоидтер) белсендІ қозғалуын көруге болады.

Иллюстративті материал

Сурет. 1. Патогенді амебаларды даму циклі.

1 – ішек кеңістігінде; 2 - циста; 3 – қоршаған ортадағы цисталар; 4 - эксцистирование;

5, 6 - амебалардың вегетативті формалары ; (5 - forma minuta; 6 - forma magna); 7 – ішек қабырғаларындағы амебалар; 8 – қандағы амебалар; 9 – бауыр абсцессі.

2.Сурет Қарпайымдылар морфологиясы.

1. Лейшманиялар (а — дақылдағы промастигота , б – тіндегі амастигота ). 2. Trypanosoma gambiense. Қан жұғыны. 3. Trichomonas vaginalis. Уретра бөліндісі. 4. Lamblia intestinalis. Вегетативті формасы.

Қарапайымдылар эукариотқа жататын бір торшалы жануар болып табылады. Онымен негізінен медициналық биология пәнінен жақсылап және нақтылап танысасыздар. Қарапайымдылар көлемі бойынша микроскопиялық және адамадарда әртүрлі аурулар тудырғандықтан медициналық микробиологияда қарастырады. Бөлімде басты назарды негізінен протозойлық инфекция қоздырғышының морфологиялық ерекшелігі мен лабораториялық диагностикасына араймыз.

Қарапайымдылар бір торшалар сияқты аутотрофты және гетеротрофты, сонымен қатар бір немесе бірнеше (өмір сүру сатысының әртүрлі сатыларында) ядролы болып келеді. Қазіргі уақытта қарапайымдылардың 30 мыңға тарта түрі белгілі. Олар барлық ылғалды жерлерде кездеседі. Ал қарапайымдалардың 3500 астам түрі жануарлар, өсімдіктер мен адамдардың тінінде паразитарлық өмір сүреді және сонымен қатар әртүрлі ауыр жағдайда өтетін ауруларды тудырады.

Қарапайымдылар торшасының құрылысы барлық эукариоттар сияқты. Бірақ көп торшалыларға қарағанда жасуша морфологиялық құрылымдарында ауытқулар болады. Жоғары дамыған ағзаларда кейбір қарапайымдылардың өзіне ғана арналған органеллалары болмайды.

Әрбір тірі жасуша сияқты қарапайымдыларда да міндетті және негізгі құрылымы болып – ядро саналады. Ол көп жасушалылар сияқты көптеген тесіктері бар типті екі қабатты мембранадан тұрады. Ал цитоплазмада өмірге қажетті барлық органеллалары өмір сүреді. Қарапайымдылардың цитоплазмасы екі қабаттан тұрады: жұқа қабаты – эктоплазма, ол гомогенді және тығыз, ал ішкі қабаты – эндоплазма, оның консистенциясы сұйық болып келеді. Эктоплазманың жоғарғы беткейінде қалыңдау тығыз қабықша немесе пелликул түзіледі. Ол тығыздалған және қүрделі құрылымды мемебранадан тұрады, ол қарапайымдыларға механикалық беріктік, қорғаныштық қызмет және пішінін сақтап тұруға көмектеседі. Сонымен қатар кейбір қарапайымдыларда жұптасқан фибриллалар және минералды қаңқа болады.

Қарапайымдылар цитоплазмада уақытша өскен псевдоподий және талшықтар немесе кірпікшелер арқылы қозғалады. Жынысты және жыныссыз жолмен көбейеді: екеуінде де ядро бөлінеді. Жыныссыз көбею негізіне митоз жатады; жынысты жолда жеңілдеп бөлінген және гаплоидты хромосоманың жиынтығынан құралған екі генеративті ядроның қосылу нәтижесінде дамиды.

Қарапайымдылар қолайсыз жағдай туғанда қоректенуін тоқтатып, органеллаларынан айырылып, өмірлік барлық процесстер тоқталып, қалың қабықшамен қоршалып – циста түзеді. Циста түзу бұл қарапайымдылардың сақталуында негізгі ролді атқарады және бұл эволюция процесінде пайда болған.