Безгек коздырғыштары

Безгек - антропонозды жұқпалы ауру, Plasmodium гуысыньщ біркатар карацайымдылар тұрлері тудырады, масалар (Anopheles) арқылы таралады, қызбамен, анемия, бауыр мен көкбауырдьщ үлкеюімен силатталады.

Безгек қоздырғыштары Protozoa-ға, Apicamplexa типіне, Sporosoa кдасына жөые Pl.vivax, Pl.malariae, PI.falciparum, Pl.ovale түрлерІне жатады.

Плазмодиялардьщ тіршілік кезеңі масаның ағзасында (соңғы иесі) жөне адамньщ ағзасында (аралык иесі) жүреді. Маса ағзасьгада жьгаыстық көбею жүреді немесе саорогония (үсақ жасушалардың -спорозоиттердің түзілуі), ал адам ағзасында жыпыссыз көбею жүзеге асады- шизогония нсмесе мерогония, нәтижесінде ұсақ жасушалар-мерозоипер түзіледі. Шакканнан кеЙів масанъщ сілекей безінен спорозоиттер қанға түсіп, сонан соң бауырдьщ жасушаларына, онда мерогониянын бірінші кезеңі - тіндік мерогония (пшзогоння) іске асады. Бауырдьщ жасушаларында спорозоиттер тіндік шизонттық кезеңіне өтеді, дамудан кейін бөліну(меруляция) басталыо, канга түсетін тіндік мерозоиттардың түзілуі аякталады. Мерозоитгар эритроцитгердін кұрамьша өтіп, онда бірнеше эритроцятарлы кезендер жүзеге асады. Осының салдарьгаан мерозоитгер эритроцитге паразитгің өсу формасьша айналады (трофозоиттер): сакиналы, жас, ересек трофозоит. Ақыргысы бөлініп, шизов-ща айкалады. Баска эритроцигтерге евіл, бөлінген шизонтгардан мерозоитгар түзшеді; бұл үрдіс көп мәрте кайталанады. Мерозоиттар эрнтроцитгерде трофозоитгердін жыныссыз түріне (агамонтгарға) және жынысты түріне (гамояттарға) бастама береді.

Pl.vivax, PI.falciparum, Pl.ovale түрлерінің даму кезеңіяің үзақтығы 48 сағатты күрайды, ал Pl.malariae -72 сағат. Щағу кезде қоздырғывпын жьшысты түрлері ауру адамның қанымен бірге аналық масаның асказанына түседі. Масанын ағэасында гамонггар гаметогонияға кіріседі. Жынысты түрлері дамып-жепледі, зигота түзіи созылған және козғалмалы формасы - оокинетаға айналады. Оокинета асқазанның кабырғасы арқылы етіл, 10 мың спорозоитгарға дейін түзілетін спорогониямен аякталатын ооцистаға айвалады. Содан кейін спорозовтгер гемолимфа аркылы масанъщ сілекей безіве түседі.

Қоздырғыштардың сипаггамасы. Pl.vivax - ты 1890ж. ВГрасси мен Р.Фелятгн ашқан. Бүл үш күндік безгектің қоздырғышъі больш табылады. Эритроцитте Ромавовский-Гимзе бояуы бойьгаша канның жағындысьшда дүрыс сакина формасы бар: ортасындағы ірі вакуолді рибьшді-қызыл ядро (сақиналы трофозоит) көкшіл цитоплазмамен жиектелген. Кейде бір эритроцитге 2-3 сакина кездеседі. Жартылай ересек трофозоит эритроцитте жалған водиялармен амеба пішінінде болады. Зақымдалған эритроцитгін кейбір даму кезеңдеріндс кірпішті-қызыл дәндер аныкталған. Паразитгің бөліну кезеңдерінде 12-24 мерозоиттер түзілген.

PLmalariae 1880ж. АЛаверан ашқан. Бүл 4 күндік безгектің қоздырғышы. Жартылай трофозоиттьщ эритроцнт ішінде Pl.vivax пішінінеБ айырмашыльпы, ол лента төріздес пішівді және пигмевтгің аЙналасында орналасқан (асіресе розетка түрінде). Паразит 6-12 мерозоитгерға бөлінеді.

Pl.falciparum-ды 1897 жылы У.Уэлч ашқан. Тропикалық безгектін қоздырғышы больш табылады. Эрятроцитте майда сақина тәрізді орналасады, 2-3 бір эритроцңтге, сонымев қатар перрифериялық қанда жынысіық жасушалар кездеседі. Pl.ovale-ai 1922 жылы Ж.Стивевсен авіқан. Үш күндік безгектів коздырғьшш. Сақина кезевінде паразит баска түріне қарағанда, үлкен ядроға ие болады. Эритрощптерде дөвдәләк байқалады.

Эпидемиологаясы. Безгеквен тропикалык климатты мемлекеттерде түратын жүз миллиондаған адам ауырады, бұл біздін елімізге безгектің әкелу мәселесівің маңыздылығыв аныктайды. Инфекция көзі - ауру адам; тасымалдаушы- Anopheles туыстығыва жататын авалық маса. НегІзгі таралу механизмі- трансмиссиялық, зақымдалғав аналық масааың шағуы аркылы жүғады.

Патогевез жөне клиннкалык көрішсі. БезгектІн түрлі пішшінің жасырьш кезеві- аптадан жылға жөне одан да кепке дейін созылады. Безгекке устамалы ағым тән: бастың қаггы ауруы мен қалтырау, дене қызуынъщ 39-40°С-ге дейів жәве одан жоғары жоғарылауымев алмасады, содав кейів дене кызыуьшын тез төмендеуі, тершеңдік пев әлсіздік байқалады.

Иммуннтеті. Ауру кезівде тұрақсыз түр спецификалық стерильді емес иммунитет қалыптасады. Аурудың қайталануы мүмкія.

Микробиологнялык диагностикасы қаңвав жағынды дайындауға («қальщ тамшы» жағындысы), Романовский-Гимзе немесе Раш әдісі бояуына, микроскопия аркылы қоздырғьшггың түрлі пішіндерін (қызыл ядро, көгілдір цнтоплазма) табуға негІзделген. Қызбавьщ жоғары деңгейінде альшған қаа тамшысьшан паразитгер анықгалмаса қавжағындысьш 12 сағаттан ксйін жәве әрі қарай зертгеуді қайталайды.