Белок молекуласының құрылысы

Полипептидтік теорияға сәйкес белок молекуласы кұрамында ондаған, жүздеген амин қышқылдарының калдықтары бар үлкен полипептид. Мысалы клупеин деген белок молекуласының құрамында — 30, лизоцимде — 129, миоглобинде — 155, трипсиногенде - 234 т.б. амин ќышќылдарының ќалдықтары бар.

Белок молекуласындағы амин қышқылдары бір-бірімсн пептидтік байланыспен байланысқан. Ол байланыс бір амин қышқылының амин тобымен екінші амин қышқылының карбоксил тобы байланысып су молекуласын бөліп шығару арқылы түзіледі.

СН₃–СН-СООН+COOH-СН₂-СН-СООН СН₃-СН-|СО-НN|-СН-СН₂-СООН

| | | |

NH₂ NH₂ NH₂ COOH

Аланин Аспарагин кышқылы Аланил-аспарагин дипептиді

Реакция нєтижесінде дипептид - аланил-аспарагин түзіледі. Пептидтердін аталуы бір-бірімен байланысқан амин қышкылдарының атауымен аталады. Әдетте карбоксил тобымен рсакцияға түскен амин қышқылының атына -ил жалғауы қосылады да, амин тобымен реакцияласқан амин қышқылының өзі аты сақталады.

Белок молекуласының осындай ќұрылысына мынадай дәлелдер бар.

1. Табиғи белоктарағы бос карбоксил тобы мен амин тобтарының саны көп емес, өйткені олар полипептидтік байланыстарды түзуге жұмсалған.

2. Барлық белоктар биурет реактивінің єсерінен көк-күлгін түске боялады, бұл олардың құрамындағы пептидтік байланыстарға негізделген реакция.

3.Қарапайым белок-инсулиннің полипептидтік табиғаты оны лабораториялық жолмен синтездей отырып дєлелденген.

4.Белок құрлысына рентгенструктуралық талдау жасай отырып сол белокқа тєн амин ышқыл қалдықтарының тізбектеліп полипептидтік тізбек бойыңда орналасып жатќанын байќауға болады. Полипептидтік тізбек белоктың құрылымыдық негізі болғандықтан, полипептидтік тізбектің құрылысы жан-жакты зерттелген. Полипептидтік тізбектің негізін жасайтын —СО- NН- фрагменттегі атомдар арасындағы қашықтықтар, соны мен қатар осы фрагменттердегі көміртегі, оттегі, азот жєне сутегі атомдары арасыңдағы бұрыштар анықталған ол төменгі суретте көрсетілген.

2-cурет. Пептидтік байланысты атомдар аралық