Нұсқаларды салыстыру әдістемесінің негізі

Бас жоспарды жобалау кезінде әртүрлі нұсқаларды салыстыру әдісінің негізі оларды келтірілген шығындар бойынша салыстыру болып табылады, ал шығындарды анықтау әдістемесі экономика курсында баяндалады.

Бас жоспардың нұсқаларын салыстыру міндетінің ерекшелігі бас жоспардың едәуір экономикалық құрылымын, болашақта кәсіпорынның мүмкіндігінше даму жағдайларын сақтау кезінде көліктің әртүрлі түрлерімен ілесуде негізгі және қосымша цехтердің өзара орнын табу қажеттігінде.

Таңдап алынған нұсқаларды салыстыруға және бағалауға арналған критерийлерді үш топқа бөлуге болады.

Бірінші топқа бас жоспарды болжаудың негізгі принциптеріне сәйкестігін анықтау, мысалы, болашақта кәсіпорынды кеңейту, технологиялық процеске сәйкестендіру, аумақты зоналау және т.с.с. мақсатына ие критерийлер жатады. Бұл көрсеткіштердің сандық бағасы жоқ және олар экономикалық көрсеткіштермен бағалана алмайды.

Екінші топқа сандық бағасы бар, бірақ келтірілген шығындар арқылы көрсетіле алмайтын критерийлер жатады. Жалпы түрде бұл көрсеткіштер келесі формуламен сипатталады:

, (2.1)

мұнда – қарастырылатын нұсқалар бойынша қолайлы көрсеткіш;

– N нұсқаларының саны кезінде көрсеткіштің экстремалды мәні (min немесе max);

– бағаланатын i–ші нұсқадағы көрсеткіш.

Мұндай көрсеткіштердің қатарына төменде қарастырылатын кәсіпорынның ауданы, меншікті аудан, құрылыстың тығыздығы, құрылыстың коэффициенті жатқызылады.

Үшінші топқа келтірілген шығындар арқылы көрсетуге болатын құндық көрсеткіштерді жатқызады. Едәуір үнемді құрастырылуы келесі түрдегі теңдеумен сипатталуы мүмкін:

, (2.2)

мұнда П – N нұсқасындағы келтірілген жалпы шығындар;

N – салыстырылатын нұсқалардың саны;

– жоспарлық шешімдермен, өндіріс технологиясымен, көлікпен, энергетикамен және т.с.с. байланысты сәйкес шығындар.

Әр нұсқа үшін келтірілген шығындар (2.2) бойынша сомамен анықталады, алайда, техникалық шешімдермен ерекшеленетін, бірақ тең түрінде бағаланатын құраушылардың бірдей көрсеткіштері кезінде оларды 0 тең қылып, яғни мысалға қабылдайтынын ескерген дұрыс.