Лшеулердің метрлік жүйесі

Өлшеулердің метрлік жүйесі (орыс. метрическая система мер) — екі бірлікке: ұзындық бірліті метрге және масса бірлігі килограммға негіздепген өлшемдер жүйесі. Өлшеулердің метрлік жүйесі XIX ғасырдың аяғында француз революциясы кезінде пайда болды. Өлшеулердің метрлік жүйесі кірген өлшемдер: іс- тәжірибенің талабына қарай ұзындықтың бірлігі метр (1 метр Париждің географиялық меридиан ұзындығы ширегінің он миллионнан бір бөлігіне тең), аудан (1 ар қабырғасы 10 метр квадраттық ауданына тең), көлем (1 метр кубтық көлеміне тең), сұйық және сусымалы заттар үшін сыйымдылық (1 литр кабырғасы 0,1 метр кубтық ауданына гек), масса (1 грамм қабырғасы 0,001 метр кубты 0° С-та толтырған судың массасына тең), осы өлшемдерге ондық жұрнақтар — мирна (104 — казір қолданылмайды), кило, гекто, дека, деци, санти және мили, бұлар ондық еселенген және бөлшектік бірліктерді алуға қамтамасыз етті. 1975 жылы әлемнің 120-дан аса мемлекетінде өлшеулердің метрлік жүйесі жұмыс істеді.

Өлшеуіштердің метрлік жүйесі өлшеуіштердің ондык жүйесі - ұзындықтарының негізгі өлшем бірлігі метр болып саналатын физикалық шамалар бірліктерінің жиынтығы. Алғашқыда өлшеуіштердің метрлік жүйесіне метрмен қатар: аудан үшін -квадрат метр, көлем үшін куб метр, масса үшін килограмм(темлературасы 4°С, көлемі 1 дм³ судың массасы), сыйымдылық үшін - литр, жер ауданын өлшеу үшін - аралық өлшеуіштердің метрлік жүйесінің ерекшелігі бірліктері енген, мұнда еселік және бөліктік шамалар ондық катынастармен ажыратылады және оларды көрсететін кило, гекто, дека, деци, санти және милли қосымшалары қабылданған. Өлшеуіштердің метрлік жүйесінде физиканың жеке бөлімдерін немесе техника салаларын ғана қамтитын бірліктер жүйелері мен өлшеу жүйелерінен тыс бірліктер де қолданылды. Ғылым мен техниканың дамуы өлшеуіштердің метрлік жүйесі негізінде өлшеулердің барлық түрін қамтитын Бірліктердің халықаралық жүйесінің (СИ) пайда болуына алып келді.

Жалғаулар тек қарапайым бірлік атауларына ғана жалғанады. Қайта әзірленетін немесе қайта қаралатын құжаттамаларда, сонымен қатар басылымдарда шама мәндері стандартты бірліктер мен өрнектелуі керек. Экспортқа шығарылатын өнім өлшемдерін, өлшеу құралдарының сипаттамаларын тапсырыс беруші белгілеген бірліктерде өрнектеуге болады.

Ағылшын елдерінде (Англия, АҚШ, Канада, Австралия) СИ халықаралық бірліктер жүйесінен басқа британдық бірліктер жүйесі қолданылады. Бұл жүйеде 1878 жылы өлшем мен салмақ туралы ағылшын ережесімен бекітілген эталондар мен анықталатын негізгі екі бірлік - ярд және фунт негізге алынған.

Метрикалық емес кейбір бірліктерді СИ жүйесіне ауыстыру 8-кестеде көрсетілген.

8-кесте –Ағылшын тілдес елдерде колданылатын кейбір метрикалық емес бірліктер және оның СИ жүйесіне аудармасы