Гидроксиқышқылдар

Радикалдың бір сутегі атомы гидроксил тобымен алмасқан карбон қышқылдарының туындылары гидроксиқышқылдар деп аталады. ОН-тобының орналасуына байланысты α–, β–, γ–, δ–, ε– т.б қышқылдарға жіктеледі. Мысалы:

CH₃ - CH₂ – CH – COOH α - гидроксимай қышқылы

ОН

CH₃ - CH – CH₂ – COOH β - гидроксимай қышқылы

ОН

HO - CH₂ - CH₂ - CH₂ – COOH γ - гидроксимай қышқылы

Қыздырғанда гидроксишқылдар әр түрлі өнімдер түзеді. Мысалы, α- гидроксиқышқылдан циклды лактидтер пайда болады:

лактид

β– гидроксимай қышқылы Кротон қышқылы β–аминомай қышқылы

γ–, δ–, ε– т.б. гидроксиқышқылдардан тұйық тізбекті күрделі эфирлерге – лактондар түзіледі:

γ–Гидроксимай қышқылы γ–Бутиролактон

γ–Аминомай қышқылы γ–Бутиролактам

Табиғи гидроксиқышқылдардың маңызды өкілдері:

Гликоль қышқылы HO–CH₂–COOH

Сүт қышқылы CH₃ –CH(ОH)–COOH

γ–Гидроксимай қышқылы (ГОМҚ) HO–CH₂–CH₂–CH₂ –COOH.

ГОМҚ тұз түрінде ұйықтатқыш зат ретінде, сол сияқты ингаляцияланбайтын наркозда қолданылады. Көп негізді гидрокси-қышқылдардың ішіндегі маныздыларына алма, лимон және шарап қышқылдары жатады.

HOOC–CH(ОH)–CH₂–COOH алма қышқылы

HOOC–CH₂–C(ОH)–(COОH)–CH₂–COOH лимон қышқылы

HOOC–CH(ОH)–CH(ОH)–COOH шарап қышқылы

Алма және лимон қышқылдары үшкарбон қышқылдарының циклына (Кребс циклы) қатысады. Лимон қышқылының тұздары (циттраттар) қанды консервлеу үшін пайдаланылады.