ЖТЖ операциясынан кейінгі қалыптастырғыш ем.

Түтікті жүктілікке байланысты операцияны басынан кешірген 40-50% әйелдерде қалған екінші түтіктегі қабыну процесімен негізделген бедеулік немесе қайталама- лы эктопиялық жүктілік дамиды, сондықтан операциядан кейін реабилитациялық шараларды жүргізу патогенетикалық негізделген. Операциядан кейін әдетті терапия дан басқа, операциядан кейінгі ерте кезеңде жүргізілетін науқастарға операция орнында жабысқақтардың алдын алуға және жатырлық жүктіліктердің функцио- нальды белсенділігін қалыптастыруға бағытталған емдік шаралар комплексін тағайындаған жөн.

Операциядан кейін 4-5-ші күндерден емді ультрадыбыстық терапиядан бастайды. Қосымша ДЭНАС- және амплипульсотерапия. Иммуномодулятор лар (пирогенал, полиоксидоний, иммуномакс, имудон), биостимуляторлар (алоэ, фибс, плазмол), жүелі ферменттік терапия (вобэнзим, флогэнзим). Алынып тасталған түтіктегі морфологиялық зерттеудің мәліметтерін алған соң қабыну процесінің этиологиясы анықталып, сәйкес ем жүргізіледі. 3-4 айдан соң емдеу курсын қайталайды, соңында балшықпен, парафинмен, озокеритпен емдеу жүргізеді. Осындай 6 ай ішінде жүргізілетін ем көптеген науқастардың репродуктивті қызметін қалыптастыруға көмектеседі.

Ұрық жұмыртқасының истмикалық орналасуында түтік қабырғасының перфорациясы тез болады - ұрықтанғаннан дейін 4-6 апталан соң (трофобласт инвазиясының тездетуі) кілегей қабатының негізгі қабаты әлсіз дамыған, бұлшық ет пен серозды қабаты бір-біріне тығыз жанасқан. Интерстициальды жүктілік ұзақ уақыт бойы сақталуы мүмкін (10-16 апта), қалыпты бұлшықет қабаты мен бұл аймақтың қанмен жақсы қамтамасыз етілуіне байланысты. Сонымен қатар жүктілік кезінде интерстициальды бөлімнің васкуляризация ерекшелігіне байланысты жабысу кезінде массивті қан кету себебі болады, әйел өміріне қауіп төнеді.

Ампулярлы бөлігінде трофобласттың инвазивті өсу тереңдігі кілегей қабатымен шектеледі, сондықтан ұрық жұмыртқасы түтік қуысында орналасып, біртіндеп оны кереді. Өсіп келе жатқан трофобласт пен ампулярлы бөлімнің керілу дәрежесіне қарай жатыр түтігі ұлғайып, ұршық тәрізді созылады. Бұл бөлімде түтік қабырғасының жарылуы тән емес. Ампулярлы түтікті жүктіліктің үзілуі әдетте 4-8 аптадан кейін болады, ұрық орнының ішкі қабатының бүтіндігінің бұзылуымен түсіндіріледі. Ұрық жұмыртқасының түтік қабырғасынан біртіндеп ажырауы және қуысқа қан кетуі- жүктіліктің түтік аборт түрінде үзілуі.

Сонымен жатыр түтігі мен оның бөлігіндегі топографиялық жүктілік пен оның үзілуінің патогенетикалық варианты арасында байланыс тығыз: ампулярлы бөлігінен алшақтаған сайын жүктіліктің түтік жарылуы түрінде үзілу жиілігі жоғарылай түседі.

Диагностика. Сонымен клинико-анамнезді мәліметтерді мұқият жинаумен қатар эктопиялық жүктіліктің «жасырын» көрінісі кезінде диагнозды анықтау үшін зерттеуді диагностикалық қосымша әдістермен толықтыру қажет. Жатырдан тыс жүктілікті анықтауда құрамды әдіске лапароскопия жатады, оның көмегімен визуальды жатыр, аналық безі, түтіктер жағдайын, кеткен қан мөлшерін, эктопиялық ұрық жұмыртқасының орнын анықтауға көмектеседі. Лапароскопия - хирургиялық әдіс, оның асқынуы ауалы, газды эмболия, ішкі мүшелердің, іш қуысы тамырларының зақымдануы, эмфизема және т.б. Сондықтан лапароскопия диагностикалық мақсатта басқа мәліметпен диагноз қою жеткіліксіз болғанда қолданылады.

Трансвагинальды эхография: көптеген клиникалық бақылау нәтижесі трансвагинальды ультрадыбыстық сканерлеу эктопиялық жүктілікке күдік туған кезде қосымша диагностикалық комплекстегі маңызды этап екендігін көрсетті.

Трансвагинальды эхография маңыздылығы келесі:

1. Трансвагинальды сканерлеу науқастың арнайы дайындығын қажет етпейді, эхографияны жиі гинекологиялық қараумен бірге жүргізуге болады, қысқа мерзімде қосымша мәлімет алуға мүмкіндік береді.

2. Эхография салыстырмалы қарапайым және абсолютті қауіпсіз әдіс

3. Трансвагинальды эхо- құралдардың сезімталығының жоғары болуы жатыр түтігінің патологиялық кеңеюінің 8-10 мм бастап анықтайды.

4. Трансвагинальды сканерлеуді қолдану іш қуысындағы минимальды сұйықтықты анықтап қана қоймай, мақсатты түрде қауіпсіз оынң аспирациясын жүргізеді («визуальды» кульдоцентез).

Гетеротопты жүктілік сирек жиілігін ескере отырып жатырлық жүктілік белгісіне көп көңіл бөлінеді: ұрықтан аналық клеткасын анықтау бластоцис- таның эктопиялық нидациясын жоғарғы ықтималдылығын жоққа шығарады.

Жоғары тиімді трансвагинальды датчикпен үдемелі жатырлық жүктілікті ұрықтанудан 1,5 аптадан соң анықтайды.

Жатырдан тыс жүктіліктің ультрадыбыстық критерийлеріне тән:

А) Миометрийде органикалық өзгерістердің болмауы және жатырлық жүктіліксіз жатырдың ұлғаюы

Б) Ортаңғы М-эхо қалыңдауы

В) Жатыр қосалқыларының проекциясында гомогенді емес түзілістің анықталуы және дыбыс сіңірілу деңгейі жоғары

Г) Кіші жамбас қалталарындағы «бос» сұйықтықтың болуы.

Түтікті аборт кезінде жатыр түтігінің ультрадыбыстық суреті айқын полиморфизммен ерекшеленеді: дөңгелек, тегіс контурдан тубус тәрізді «толқынды» жиектеріне дейін. Гемоперитонеум 300-400 мл жоғары болса тек жатыр түтігі ғана емес, сондай-ақ жатырдың байламалары, сондай-ақ өзгермеген түтік бөлігі анықталады.

Жатырдан тыс жүктіліктің айқын акустикалық критерийі - жатыр қуысынан тыс тірі эмбрионмен ұрықтанған аналық клеткасының болуы (үдемелі эктопиялық жүктілік). Эктопиялық жүктіліктің үдемелі түрін ультрадыбыстық диагностикада 5-8% мүмкін. Ұдемелі эктопиялық жүктілікті анықтаудың төмен ықтималдылығының себебі:

А) Пациенттің кеш қаралуы (жатырдан тыс жүктілігі бар науқастар емдеу мекемелеріне ұрық жұмыртқасының бүтіндігі бұзылғанда қаралады)

Б) Трофобласттың эктопиялық индукция кезінде ерте сатысында анықтауы күрделі

Трансвагинальды ультрадыбысты тексеру, оның мұқият зерттелген клиникалық мәліметтерге толықтыру ретінде және жатырдан тыс жүктілік күдігін анықтап, сәйкес емдеу қолдану үшін жүргізіледі.

Хорионды гонадотропин. Клиникалық практикада ХГ деңгейін анықтау, жүкті әйелдің қанында ұрықтанудан кейін 6-7-ші күнінде, зәрінде 8-ші күнде анықталады: жүктіліктің ерте мерзіміндегі лабораториялық диагностика. Жатыр және эктопиялық жүктілікті екшеу жүргізу. Репродуктивті жастағы науқастарда етеккір циклі бұзылысында және жүктілікпен байланыссыз ауырсыну сидромы кезінде жүктілікті жоққа шығару. ХГ – жүктіліктің арнайы гормоны, қан мен зәрде тек жүктілік кезінде пайда болып, босанудан кейін жоғалады. ХГ-жүктіліктің бірінші жартысында ең бірінші бөлінетін негізгі гормон. Оның түзілу орны трофобласттың синцитий клеткасы. ХГ молекуласы күрделі, біртекті емес гликопротеидті құрылымды, салыстырмалы салмағы 38 000 және екі ионовалентті байланысқан суббірліктен (α- және β- суббірлік) құралады. А-суббірлік барлық ХГ үшін тән (лютропин, фоллитропин, тиреотропин); β-суббірлік тек ХГ тән, бірақ ЛГ β-бөлшегін еске түсіреді: β-суббірлік екі полипептидті тізбектен құралған, дисульфатты көпірмен байланысқан.

Қазіргі кезеңде жүктілікті анықтау тестінде нативті ХГ-ге антиденесін анықтамай, оның β-суббірлігіне анықтаймыз. Оның мақсаты келесі:

- біріншіден факт жүзінде жалған оң мәнді нәтиже болмайды

- жүкті әйел зәрінде β-суббірлік басым

- эктопиялық трофобластпен β-өндірілуі бұзылуы, бос α-суббірлік деңгейі жатырдан тыс жүктілік кезінде жоғарылайды.

Жүктілікке биологиялық реакция- бұл әйел зәрінде ХГ бар не жоқтығын анықтауда сапалы әдіс. Берілген реакциялар арнамалы - физиологиялық ағымды жүктілікте 85 ХБ. Сонымен қатар биологиялық сынама кемшіліктері бар:

- реакция ұзақ (48-96 сағат)

- өткізуі қиын (бір зерттеу үшін бірнеше зерттелу жануары қажет)

- гормонды анықтаудың сандық әдісінің болмауы

- биконтрастты эктопиялық имплантация кезінде диагностикасы төмен

Жоғарыдағы кемшіліктерді ескере отырып, көп қолданылмайды.

Қазіргі кездегі «зәр» тесті арқылы жүктілікті анықтау иммуноферментті анализ принципіне байланысты жасалады. Бұл әдіс жартылай сандық және сезімталдығы өте жоғары. Түтікті жүктілік кезінде оң мәнді реакцияны көрсетеді. Салыстырмалы қарапайым, қолдануға тиімді, анықтауға тез әдіс болғандықтан шұғыл гинекологияда қолданылады.

Клиникалық практикаға βХГ анықтауды радиоиммунологиялық анализ арқылы жасауды енгізу, радиоизотопты және иммунологиялық жатыр жүктілігін анықтауда қолдану революциялық қадам. Радиоиммунологиялық әдіс жалпы ХГ және ХГ-ның бос ß-суббірлігін анықтау үшін қолданылады. РИА антиген-антидененің иммунологиялық реакциясына негізделген, гормон антиген ретінде арнайы антиденемен реакцияға түседі. Одан басқа РИА негізінде массалар әркеттесуі механизмі болады. Анықталған зат өзінің белгіленген радиоактвті изотоп-аналогымен бәсекеге түседі; антидененің химиялық теп-теңдікке дейін байланысуы жүреді.

РИА иммунологиялық тестке қарағанда нақты, сезімтал арнамалы әдіс.

ІІ Халықаралық стандарт бойынша 1 нг гормон 5,8 мМЕ/мл сәйкес, қандағы ХГ концентрациясы 5 мМЕН/мг жоғары болса оң мәнді реакция деп бғаланып, жүктіліктің бар екендігін көрсетеді.

Этопиялық жүктілік кезінде РИА сезімталдығы 88-100%-ке дейін ауытқады. Жатырдан тыс жүктілік кезінде РИА жалған нәтиже беруі 2%.

РИА бір түріне иммунорадиометриолық анализ и(РМА). Белгіленгендер көмегімен антиген анықтауға негізделген иРМА жоғары сезімталдық пен арнайы әдіс, қан сарысуында ХГ овуляциядан кейін 9 күнде, ал зәрде 13 күнде анықталады.

РИА артықшылықтары:

- арнамалы, сезімталдығы жоғары әдіс

- бастапқы қолданылатын материал (0,01 мл) көп болмауы

- гормондармен қиғаш реакция болмауы

- гормонды ғана анықтап қоймай, сондай-ақ оның бірлігін анықтау

- гормонның тәуліктік секрециясын дәл анықтау.

РИА кемшіліктері:

- тест қоюдың салыстырмалы ұзақ болуы

- кейбір компоненттерінің жарамдылық мерзімі шектелген

- арнайы құрал-жабдық қажет етеді

Сонымен жатырдан тыс жүктілікке күдікті науқастарды зерттеу кезінде ХГ сынамасына байланысты келесі жағдайларды ескеру қажет:

1. ХГ деңгейін анықтау қосымша әдісі, оның нәтижесін анамнез, клиникалық белгілерін, объективті зерттеу, кіші жамбас мүшелерінің ультрадыбыстық зерттеу мәліметімен бірге қарастырылуы қажет.

2. Эктопиялық жүктілік кезінде ХГ, жатырлық жүктіліктің осындай мерзімндегі мөлшерінен төмен болады

3. ХГ анықтау әдісін таңдағанда дәл клиникалық жағдайға байланысты: жатыр жүктілігін кіші мерзімде анықтау немесе «жедел іш» себебін екшеулеуде - қысқа мерзімде жүктілік бар-жоқтығын анықтауға болады; жүктілік жатырдан тыс болу күдігі болғанда РИА, иРМА әдістерін қолданады.

4. ХГ өсу динамикасын күрделі клиникалық жағдайларды бақылаймыз (үдемелі түтіктік жүктілік, түтікті және жатырлық аборт арасындағы екшеу қиыншылығы), сондай-ақ жатырдан тыс жүктіліктің мүше сақтау емінен кейін вХГ деңгейін бақылау трофобласт персистенциясын анықтайды, операциядан кейін 9 тәулікте гормон титрі кенеттен жоғарылауымен сипатталады.

5. Қан сарысуында вХГ титрі 9 мМЕ/мл жоғары болса оң реакция деп бағаланып, жүктілік бар екендігін көрсетеді.

Ерте жүктілік факторы (ЕЖФ) - ұрықтанудан кейін 24-48 сағаттан кейін қанда пайда болатын жүктілікке тән иммуносупрессивті субстанция. ЕЖТ болған жүктіліктің бірінші лабораториялық белгісі және бластоциста- ның сылып түсуін болдырмайтын иммуносупрессорлық агент болып табылады. ХГ-ге және плацентарлық лактогенге иммуносупрессивті әсер беретін қасиеті бар.

Эктопиялық жүктілігі бар 94% науқаста ЕЖФ титрі төмен болады.

Эндометрий биопсиясы. Қазіргі кезде жатыр кілегей қабатын диагностикалық қыру жатырдан тыс жүктілікке күдік болғанда жиі қолданбайды. Жатыр денесінің кілегейін қыру эктопиялық жүктілікті толық емес өздігінен болған түсік немесе дисфункциональды қан кетумен екшеу кезінде жасалады.

Жатырдан тыс жүктілік кезінде эндометрий децидуальды қабыққа трансформацияланады, оның құрылымы жүкті жатырдың бластоциста имплантацияланбаған зонасындағы төсеп жататын кілегей қабат decidua parietalis-ке сәйкес болады. Сонымен жыныстық әсерінен жатыр денесінің кілегейінде «гиперсекреторлық жағдай» дамиды. Соңғысының қалыптасуы 3-4 апталық жүктілікке сәйкес ұрықтанған аналық клетканың жатырға орналасуымен байланысты.

Түтіктік аборт фонында, ұзақ, өшірілген ағымды сары денешік қызметі біртіндеп сөнеді, хорион бүрлерінің ажырау шамасына қарай, ұзақ уақыт белгілі бір гормональды рөл ұстап тұруына байланысты эндометрий толығымен ажырамай, кері дамуға ұшырайды (инволюция).

Түтікті абортқа тән жатыр денесіндегі кілегей қабатының өзгерісі болып бұзылған жүктіліктен кейін біріншілік, екіншілік, үшіншілік сатыдағы эндометрийдің кері дамуы, спиральды артериялардың шумағы пайда болады. Жатыр эпителийінің Ариас-Стелл феномені түрінде және Оверман «ақшыл бездері түрінде атипиялық трансформациясы». Жоғарыдағы сипатталған өзгерістер бір-бірімен қосарланып келуі мүмкін немесе жеке болады. Дегенмен көрсетілген эндометрийдегі өзгерістер жатырдан тыс жүктілікке тән белгі емес. Эндометрийдің кері дамуы түтікті, жатырлық жүктілікте кездеседі және бұл сары дене гормоны мен плацента гормоны деңгейінің төмендеуімен түсіндіріледі. Бұзылған түтіктік жүктілік- тің құрылымдық бірінші-екінші сатысында эндометрийдің десквамация процесінің баяулауы және толық емес түрінен, ал үшінші сатыдағы құрылымды-функциясы көп эндометрийден ажырата беру қажет.

Түтіктік аборт кезінде эндометрийдің кері даму барлық сатысында эпителийдің Ариас-Стелли феномені түрінде атипиялық өзгерісі анықтала- ды. Ариас-Стелли феномені кезінде эндометрий эпителий бездерінен ісінген ірі полиморфты ядролы клеткалар пайда болады, қалыпты эпителий клетка- сының ядросынан 4-5 есе үлкен, бұл феноменнің негізінде синцитиотрофо- бластпен немесе аденогипофизбен шығарылатын гонадотропин гормонының ішкі секрециясы орын алады.

Овербак «ашық бездері» эндометрийдің кері дамуының үшінші сатысында кездеседі. Бірен-саран безді эпителий клеткасы ақшыл вакуоль- денген «көпіршікті» цитоплазмасы және ірі полиморфты ядросы бар.

Жатырдан тыс жүктілікке күдік болған кезде гистологиялық зерттеу нәтижелерін сәйкес талдау үшін мақсатты түрде келесі көзқарасты қолданады:

1. Жатырлық жүктіліктің нағыз белгісіне жатады:

- жатыр денесінің кілегей қырындысында хорион немесе хорионды эпителий инвазиясы бар децидуальды ткань

- децидуальды тканьде және фибриноидты венозды тамырлар қабырғасында ошақ тәж тәрізді шөгіндінің болуы

2. Жатырдан тыс жүктіліктің жиі кездесетін морфологиялық белгісі:

- жүктілік бұзылғаннан кейін эндометрийдің кері дамуының бірінші, екінші, үшінші құрылымды сатысы

- спиральды артериялардың шумағы

- Ариас-Стелли феномені

- Овербак «ақшыл бездері»

3. Ариас-Стелли феномені гормональды контрацептив қолданғаннан кейін, овуляция үдетуі кезінде, хорионэпителиома, ұрық көпіршігі кезінде, сондай-ақ әртүрлі орналасқан ошақты эндометриозда анықталады.

4. Түтікті аборттың баяу ағымында, ұзақ қан кетумен жүреді, гистологиялық зерттеудің құндылығы қырындыда децидуальды қабықтың болмауымен төмендейді.

5. Децидуальды қабықтың «децидуальды ұйынды» ретінде ажырауы өздігінен болған аборт деп интерпрепетациялануы мүмкін.

Лапароскопия - жатырдан тыс жүктілік анықтауында мәлімітті әдіс. Толығымен жатыр, аналық без, жатыр түтігі жағдайын және қан кету көлемін, ұрық жұмыртқасының эктопиялық орналасуын анықтауда көмекте- седі. Жатырдан тыс жүктіліктің лапароскопиялық көрінісі жүктіліктің мерзіміне, ағымына, қан кету мөлшеріне, ұрықтанған клетканың орналасуы- на, кіші жамбастағы жабысқақ процесінің айқындылығымен байланысты.

Түтікті абортта жатыр түтігі қалыңдаған, мөлшері, пішіні, реңі бластоцистаның нидациясының аймағымен, үзілген жүктіліктің мерзімімен анықталады. Көптеген жағдайда өзгермеген ішперденің қызғылт фонында жатыр түтігінің қабырғасы айқын көкшіл түсті, ал түтіктің ішперделік тесіктен қоңыр қан ағады, ол бір немесе бірнеше кіші жамбас қалталарын толтырады. Толық түтікті аборт кезінде кіші жамбас ішпердесінде, жүкті жатыр түтігінің аймағында үзілген ұрық жұмыртқасы көкшіл түзіліс анықталады, сыртқы пішінімен қан ұйындысына ұқсайды, дегенмен консистенциясы тығыз.

Сөзсіз лапароскопия эктопиялық жүктілікті анықтауда маңызды әдіс. Дегенмен лапароскопия науқас денсаулығына қауіп туғызуы мүмкін.

Әдебиеттерде лапароскопияның күрделі асқынуы келтірілген - газды эмболия, іш қуысы тамырлары мен мүшелерінің зақымдалуы. Эндоскопия- лық техникасына жетілдіруіне қарамастан диагностикалық лапароскопияға көрсеткіш қатаң түрде негізделуі қажет: жатырдан тыс жүктілікке күдік болған кезде лапароскопия, басқа инвазивті зерттеу ақырғы диагноз қоюға мүмкіндік бермесе жасалады. Біздер жатырдан тыс жүктіліке күдік туғызған және гемодинамикалық көрсеткіші бұзылмаған әйелдері зерттеу жүйесін жасақтадық. Зерттеу жүйесі дегеніміз - диагнозды қоюда шаралардың рет-ретімен қолдынылап, ақырында қойылған мақсатты шешу қажеттілігі. Жатырдан тыс жүктілікке күдік болған кезде бірінші және комплексті зерттеудің бастапқы сатысында бірінші болып клинико-лабораторлық зерттеу. Екінші сатысында трансвагинальды эхография жасау үшін әйел арнайы дайындықты қажет етпейді: әдіс инвазивті емес, сондықтан гинекологиялық қараудан кейін қолдануға болады.

Сонымен екінші сатысы (клиникалық зерттеу+трансвагинальды эхография) жатырдан тыс жүктілікке күдіктену кезінде аяқталды деп келесі жағдайларда саналады:

1. Жатыр қуысындағы ұрықтанған аналық клетканың болуы

2. Жатыр қуысынан тыс ұрық жұмыртқасын және тіршілікке қабілетті эмбрионның анықталуы

3. Жатырлық жүктіліктің үзілуінің айқын белгілері - жатыр қуысында «бас» аналық клетканың болуы, контуры деформацияланған немесе бұрыс пішінді; эхотығыздығы төмен

4. «Визуальды» кульдоцентез кезінде қоңыр түсті ұйымайтын қан болуы

5. Перитубарлы гематома белгілері- бұрыс пішінді түзіліс, біркелкі емес ішкі құрылымды, дыбыс өткізгіштігі төмендеген, жатыр қапталында келесі кіші жамбас қалталарында орналасқан.

Жатырдан тыс жүктілікке күдік кезіндегі зерттеудің үшінші этапы алдыңғы зерттеулерге байланысты болады:

1. Клиникалық және ультрадыбыстық зерттеудің мәліметтері жатыр жүктілі-

гінің бұзылуы немесе жатыр денесінің кілегей қабатының патологиялық өзгерісін көрсететін болса - гистероскопия, диагностикалық эндометрийдің қыруы жасалып, қырындыны морфологиялық зерттеу.

2. Эктопиялық жүктіліктің жанама белгілері болса немесе ортаңғы жатырлық эхо жағынан патология анықталмаса, қан плазмасында хорионды гонадотропиннің ß-суббірлігіне тест жасалады.

Ақырғы төртінші сатысында диагностикалық лапароскопия жасалады.

Пельвиоскопияға көрсеткіш болады:

1. Эндометрий қырындысының гистологиялық анализінің қорытындысы бойынша жатыр денесінің кілегей қабаты өзгеруі ұрықтандырылған аналық клеткасының эктопиялық нидациясымен байланысты (децидуальды клетка топтарының пайда болуы, Овербак «ақшыл бездердің», Ариас-Стелла феномені, спиральды артерияның шумақтары).

2. Қан сарысуында вХГ титрінің 6 мМЕ/мл жоғарылауы, әсіресе ßХГ титрі 2000 мМЕ/мл жоғары және эктопиялық жүктіліктің белгілері қынаптық ультрадыбыстық тексеру арқылы болмаса мақсатты түрде лапароскопия емес, эндометрийдің диагностикалық қыруымен гистероскопия жасау керек.

Түтікті жүктіліктің қазіргі кездегі емін екі топқа бөледі: эндохирургия- лық және медикаментозды. Медикаментозды терапия жатырдан тыс жүктіліктің 5-8 % жүргізіледі. Сондықтан негізгі ем - эндохирургиялық.

Аналық без апоплексиясы (АБА)

Бұл патология тез қан құйылумен негізделген, аналық без тінінің бүтіндігінің бұзылуымен және іш қуысына қан кетумен жүргізіледі. Іш қуысына қан кету себептерінің ішінде аналық без апоплексиясына 0,5-2,5% келеді. Ауру жиі 20-36 жас аралығында кездеседі және сары денешік , сирек фолликула гематомасының жарылуымен байланысты.

Этиопатогенезі. Аналық бездегі гематома аналық без тіндерімен тамырлардағы өзгерістер нәтижесіндегі дамуы мүмкін, оған гиперемия, варикозды кеңейген, склерозданған тамырлар, қабыну процестері, аналық бездің ұсақ кистозды өзгерістері және т.б әкелуі мүмкін. Аналық без апоплексиясының дамуын өршітетін сәттерге жарақат, физикалық күш, жыныстық қатынас және т.б. болуы мүмкін. Көптеген науқастарда аналық бездік қан кету өршуші факторлар болмаса да дамуы мүмкін.

Клиника. Аурудың клиникалық көрінісі ішке қан кетумен, қосалқы аймағының ауырсынуымен негізделген. Егер қан кету фолликуланың жарылуымен байланысты болса, аурудың белгісі етеккір циклының 12-16-шы күндер арасында дамиды. Бұл кезде қан кетуге тікелей себеп овуляция болады. Сары дененшік жарылғанда клиникалық белгілер етеккір циклының соңғы аптасында немесе тіпті етеккір кезінде дамиды. АБА-на ауырғандық пен ішке қан кету беліглері тән. Белгілердің қайсысы басым екеніне қарай аурудың анемиялық және ауырғандық түрлерін шартты түрде ажыратады. Осы белгілер айқындылығы бірдей болса АБА аралас түрі деп аталады. Ауру толық дені сау кезінде кенеттен дамиды. Ішінің төменгі бөлігінде немесе мықын аймағында, аяққа немесе тік ішекке берілетін ауырсыну пайда болады. Аурудың анемиялық түрі жиі түтіктік жүтілік деп, ал ауырсыну түрі - аппендицит деп танылуы мүмкін. Бұндай жағдайда диагноз операция кезінде қойылады. Көбінесе аналық бездік қан кету кезінде етеккір кідіруі және жүктіліктің белгілері болмайды. Егер іш қуысына көп қан кетсе онда екіншілік анемия, геморрагиялық шок белгілері дамиды. Тері мен кілегей қабаттары бозарып, пульсі жиілейді, артериалдық қан қысымы төмендейді. Ішті сипағанда ауырсыну, кейде алдыңғы іш қабырғасының зақымданған жақтағы қатаюы мен ішастардың тітіркену белгілерінің анықтауға болады.

Гинекологиялық зерттегенде жүктіліктің ықтимал белгілері анықталмай- ды (цианоз жоқ, жатыр көлемі қалыпты). Жатыр қосалқыларын сипағанда зақымдану жағы кенеттен ауырсынады. Егер науқаста ішке қан кету және шоктың айқын белгілері болса онда ажырату диагнозын аналық бездік қан кетумен жатырдан тыс жүктілік арасында жүргізудің клиникалық мағынасы жоқ, себебі екі жағдайда да жедел операция қажет. Егер де АБА белгілері айқын болмаса екшеу диагностика жүргізу қажет. Бұл жатырдан тыс жүктілік кезінде, құрт тәрізді өсіндінің қабынуына байланысты болады. Егер клиникалық белгілері айқын болмаса апоплексияны бастамасында консерва- тивті ем қолдануға болады. Стационар жағдайында науқастың жағдайын бақылай отырып, ем жүргізеді. Диагнозды анықтауға жүктілікке иммунологиялық реакцияны жасаған көмектеседі. Оң реакция кезінде аналық бездік қан кету емес, ЖТЖ туралы ойлау керек. Оң жақ аналық бездін сәл қан кету клиникалық жедел аппендициттің ұстамасына ұқсас болуы мүмкін. Аппендицит кезінде сипалау кезіндегі ең ауырсынатын нүкте- оң жақ мықын сүйегінің адыңғы жоғарғы сүегі мен кіндікті қосатын тіке сызықтың ортасында анықталады. АБА-да ауырсыну осы нүктеден төмен. Аппендицит кезіндегі ауырсыну негізінен кіндік пен эпигастрий аймағынд анаықталады, ал жедел аналық бездік қан кетуде ол аяқ пен тік ішекке беріледі. Аппендицит пен аналық бездік қан кету арасындағы ажырату диагностикасы үшін Промпторов белгісінің маңызы бар: аппендицит кезінде тік ішек арқылы зерттегенде Дуглас кеңістігі аймағында ауырғандық тән, жатырды қозғалту ауырсыну тудырады; ал апоплексия кезінде Дуглас кеңістігінде ауырсыну байқалмайды, осы кезде жатырды жоғарыға көтерсе күрт ауырсыну тудырады. Кейде диагноз қою үшін лапаротомия жасауға тура келеді. Динамикада қанды зерттеудің де маңызы зор: лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылауы аппендицитке тән.

Емі. Аз қан кетуде немесе науқастың жағдайы қанағаттандырарлық болса консервативті емдеуге болады (тыныштық, іштің төменгі жағына мұз қою). Аурухана жағдайында науқасты бақылау керек - қан көп кеткен жағдайда аналық без резекциясын немесе тігуін жүргізеді.