Тэхналогія рассялення дзічыны

Пры рассяленні тыя або іншыя віды праходзяць праз наступныя тэхналагічныя аперацыі: адлоў, мечанне, транспарціроўка, ператрымка і выпуск на волю.

Напрыклад, адлоў казуль (як і іншых звяроў) выконваецца ў разнастайных мэтах (у інтарэсах навукі, для перасялення ў іншыя раёны, для ўтрымання ў заапарках) і ўяўляе сабой добрую магчымасць памяншэння занадта шматлікіх папуляцый. Існуе некалькі спосабаў адлову.

Адлоў жывалавушкамі. Метад заснаваны на завабліванні жывёл з дапамогай корму ў спецыяльнае прыстасаванне. У лесе найболей прыдатныя стацыянарныя жывалавушкі сярэдніх памераў і невялікія пераносныя.

Стацыянарныя жывалавушкі ўяўляюць сабой будынкі з жэрдак або дробнаячэістай драцяной сеткі ў выглядзе авала або прамавугольнай формы даўжынёй да 20 м і шырынёй каля 2–2,5 м, забяспечаныя на вузкіх баках ападнымі або адкіднымі варотамі. Бакавыя сцены жывалавушкі часам вырабляюць з асобных планак вышынёй 2 м, якія прыбіваюць цвікамі з такой частатой, каб звяры не маглі захрасаць нагамі ў прамежках, інакш пераломы ног непазбежныя. Акрамя таго, зверху прыбіваюць падоўжныя планкі для перасцярогі скачкоў з такім разлікам, каб вышыня жывалавушкі дасягнула 2,8–3,0 м. Па вуглах жывалавушкі можна ўбудаваць невялікія лоўчыя скрыні.

Вароты жывалавушкі ўтрымліваюцца ў паднятым стане з дапамогай шнура, які па роліках праводзіцца да слупа, што стаіць у цэнтры пасткі. Па гэтым слупе шнур ідзе да спускавой прылады, устаноўленай на вышыні 50 см. Пры аўтаматычным рэжыме працы лавушкі па абодвух баках слупа нацягваюцца тонкія рыбалоўныя лёскі, якія ідуць ад спускавога рычага прылады да бакавых сцен. Пры дакрананні да лёскі спрацоўвае спускавая прылада, шнур вызваляецца і вароты падаюць уніз.

Спускавая прылада можа таксама прыводзіцца ў дзеянне чалавекам з дапамогай шнура з засады. Аднак пры гэтым звяры адпуджваюцца, бо адчуваюць пах чалавека. Перавага такога адлову складаецца ў тым, што шнур можна пацягнуць да сабе ў той момант, калі ў жывалавушцы знаходзіцца патрэбная здабыча.

Пераносная жывалавушка малых памераў уяўляе сабой трывалую цёмную драўляную скрыню вышынёй 1–1,5 м, шырынёй 0,6–0,8 м і даўжынёй 1,5–2 м, якая можа зачыняцца з дапамогай дзверцаў, што падаюць. Яна мае адкрытае дно з дошкай, уладкаванай у выглядзе педалі і да якой прымацаваны брусок са шнуром, што ідзе да ападаючык дзверцаў. Пры дакрананні да педальнай дошкі брусок вызваляецца і ападаючыя дзверцы зачыняюць выхад. Процілеглая сценка скрыні мае адтуліну, у якую ўстаўляюць ёмістасць з кормам. У перыяд падкорму казулі павінны мець доступ да корму як звонку, так і знутры, а пасля прывыкання да кармушкі – толькі знутры.

Устаноўка жывалавушак павінна выконвацца з вялікай дакладнасцю. Абавязкова правяраюць свабоду руху падаючых варот, спраўнае функцыянаванне шнура і ролікаў, рэгулююць спускавую прыладу. Узімку на шнурах абсоўваецца шаць, абцяжарвае і нацягвае іх, што можа прывесці да адвольнага спрацоўвання спускавой прылады. Спускавую прыладу педальнай дошкі рэгулярна ачышчаюць, бо на яе падае корм з кармушкі, пасля чаго яна не заўсёды дзейнічае. Варта ўлічваць, што прынада амаль заўсёды прыцягвае птушак, таму яна павінна ўсталёўвацца такім чынам, каб спускавыя лёскі не маглі выкарыстоўвацца птушкамі ў якасці прысад. Інакш магчымыя частыя ілжывыя спрацоўванні жывалавушак.

Рыс. 54 Жывалавушка (выгляд звонку)

Рыс. 55. Стацыянарная жывалавушка (выгляд знутры)

У якасці прынады ў жывалавушку выкладваюць кармавы і цукровы бурак, сілас з тапінамбуру, канцэнтраваны корм, снапы аўса, сена з люцэрны або канюшыны, яблыкі або сілас з яблычных жамерынаў і іншыя найболей любімыя імі кармы. Уласна адлоў пачынаюць толькі пасля таго, як будзе добра есціся корм. У сезон адлову нельга здзяйсняць падкорм па-за пасткамі; у іншым выпадку шанцы на поспех істотна зніжаюцца.

Насцярожаныя жывалавушкі варта правяраць рана раніцай. Пры значнай колькасці рэкамендуецца таксама і адна вячэрняя праверка, прыблізна праз гадзіну пасля наступлення цемры.

Для маніпуляцый са злоўленымі жывёламі патрабуецца 2 чалавекі. У жывалавушцы малога памеру адзін з іх высоўвае дзверцы, а другі выцягвае за заднія ногі казулю вонкі. У жывалавушках сярэдняга памеру іх заганяюць у лоўчыя скрыні або лоўчы калідор або абодва лаўца разам насоўваюцца на жывёл, схопліваюць у вуглах жывалавушкі і паднімаюць за пярэднія і заднія ногі спіной уніз. У гэтым стане звяры вельмі абмежаваныя ў рухах і могуць быць вынесеныя з жывалавушкі з невялікімі затратамінамаганняў.

У цёмны час сутак казуль адлоўліваюць у жывалавушках з дапамогай магутных ліхтароў, асляпляючы жывёл святлом. Тут патрабуецца шпаркасць дзеянняў і на 1–2 чалавекі больш, чым пры дзённым адлове. Нельга пакідаць жывёл у жывалавушцы занадта доўга, інакш узнікае небяспека залішняга іх хвалявання, выкліканага людзьмі і сабакамі.

Адлоў сеткамі. У перыяд, калі казулі не бяруць падкорм або калі яны па нейкіх прычынах не ідуць у пасткі, іх можна адлоўліваць сеткамі. Поспех гэтай працы шмат у чым залежыць ад правільнага выбару месца адлову. Чым вышэй шчыльнасць насельніцтва жывёл, тым больш шанцаў злавіць іх.

Перад пачаткам прац уважліва абследуюць асноўныя месцы пасялення казуль і высвятляюць шляхі іх руху па ўчастку. Тропы звяроў часцей ідуць у вызначаным кірунку, што ўлічваецца пры арганізацыі загонаў; сеткі ставяць перпендыкулярна сцежкам, і за-гоншчыкі рухаюцца паралельна ім або па іх.

Неабходна ўлічваць, што пры небяспецы казулі збягуць з адкрытых месцаў – лугоў, палёў, дробных ляскоў, узлескаў – у лясны масіў, а выгнаць іх з лесу ў адчыненыя месцы вельмі складана або немагчыма. Па гэтай прычыне сеткі ўстанаўліваюць у глыбіні лесу, а загон пачынаюць з узлеску.

Лепшы час для адлову казуль – жнівень–снежань (студзень). Узімку лавіць іх зручней пры высокім снезе: не трэба ставіць суцэльную лінію сетак, перагароджваюцца толькі асноўныя сцежкі, што істотна палягчае і паскарае працу. Да таго ж яны ў гэты перыяд жывуць групамі і часта, атрымоўваецца злавіць за адзін загон некалькіх асобін.

У студзені – сакавіку ў самцоў пачынаюць інтэнсіўна расці новыя рогі; яны вельмі далікатныя і лёгка ламаюцца пры неасцярожным звароце з жывёламі пры адлове і транспарціроўцы. Звяры з пашкоджанымі рогамі могуць загінуць, калі не ўжываць прэпараты, спыняючыя крывацёк. Аднак пры наяўнасці кваліфікаванай ветэрынарнай дапамогі ў гэты перыяд можна сумясціць адлоў з загатаваннем пантаў самцоў, што значна павысіць прыбытковасць працы.

У красавіку – маі рогі ў самцоў становяцца цвёрдымі, і іх ужо можна лавіць без рызыкі, але як раз у гэтыя тэрміны непажадана лавіць самак, бо яны знаходзяцца на апошніх месяцах цяжарнасці.

Да жніўня самкі кормяць цялятаў малаком, і, пакуль у апошніх яшчэ не развіты статкавы інстынкт і няма неабходных жыццёвых навыкаў, якія дазваляюць ім існаваць без маці, не варта весці адлоў (для рассялення) самак. Да таго ж улетку эфектыўнасць адлову будзе вельмі нізкая, бо яны вядуць у гэты час адзіночны лад жыцця і выгнаць іх за межы ўчасткаў пасялення нялёгка. Падрослых цялятаў злавіць амаль немагчыма, паколькі пры небяспецы яны затойваюцца. Тым не менш, для мечання ў навуковых мэтах усё ж можна лавіць пэўных асобін у межах іх участкаў.

У жніўні–верасні сяголеткі пачынаюць самастойна хадзіць за маці і не затойваюцца пры небяспецы, як раней, а сем'і нярэдка аб'ядноўваюцца ў групы. Жывёлы з гэтага часу менш прывязаныя да свайго ўчастку, і іх лягчэй накіраваць у сеткі.

Неабходна ўлічваць, што ў мерзлую зямлю вельмі цяжка ўбіць калкі пры ўсталёўцы сеткі. Звяры, трапіўшыя ў сетку, пачынаюць біцца і могуць траўміравацца аб мерзлую зямлю. Казуль лепш лавіць, калі няма марозу або пры досыць глыбокім снезе пры надвор’і без ветру. Пры моцным ветры сеткі часта падаюць на зямлю, калі калкі ўсталяваныя нядосыць трывала.

Лавіць казуль варта днём. Рана раніцай і ўвечары жывёлы звычайна кормяцца, і, устанаўліваючы сеткі, можна іх спужаць і звесці на нішто карпатліваю працу. Днём жа яны часцей знаходзяцца на лежні і не так палахліва рэагуюць на розныя раздражняльнікі. Тым не менш, у тых месцах, дзе звяры не асабліва баяцца чалавека і транспарту, можна, убачыўшы, якія казуль кормяцца, хутка паставіць сеткі на верагодным шляху іх руху і зрабіць загон.

У паляўнічых гаспадарках і на навуковых участках, дзе неабходны рэгулярны адлоў асобін, мэтазгодна ўсталяваць доўгачасовыя лініі і пасля загону сеткі не змотваць, а толькі спускаць на зямлю. На наступны дзень іх можна хутка падняць.

Сеткі для адлову казуль вырабляюць з трывалага капронавага шнура таўшчынёй 3–4 мм. Аптымальны памер вочка сеткі 10 × 10 см- для адлову еўрапейскай казулі. Пры меншым памеры вочка ў яе не заўсёды праскоквае галава, звяры дрэнна заблытваюцца і сетка апыняецца мала ўлоўнай. Пры вялікім памеры вочка, напрыклад 20 × 20 см, сетка не затрымлівае сяголетак і нават дарослых самак. Шырыня (вышыня) сеткі павінна быць у межах 2,2–2,7 м. Сеткі вышынёй меней за 2 м малаўлоўныя, а 3-метровыя цяжкія і з імі складана працаваць.

Агульная даўжыня сеткі 0,5–2,0 км у залежнасці ад рэльефу мясцовасці, наяўнасці людзей і транспарту. Дробныя астраўкі лесу лепш абнесці сеткамі цалкам, у вялікіх масівах эфектыўней размяшчаць іх у выглядзе літары Е.

Лінію сетак складаюць з асобных звёнаў, даўжыня якіх можа быць рознай. З кароткімі звёнамі (25–30 м) зручна працаваць у зарасніках, дзе немагчыма ўжыць транспартныя сродкі. Да таго ж пры пападанні казулі ў сетку падаюць на зямлю толькі адно-два суседніх кароткіх звяна і не парушаецца цэласнасць усёй астатняй лініі, што дазваляе адначасова злавіць большую колькасць звяроў. Пры працы на дарогах і прасеках з загадзя прыгатаванай лініяй калкоў пры наяўнасці транспарту аптымальная даўжыня звяна сеткі 50–60 м.

Рыс. 56. Лінія сетак

Пры вырабе сеткі капронавая дзель саджаецца на таўсцейшы (6-8 мм) шнур («цеціву») толькі з аднаго боку без «усаджвання», каторая ўжываецца пры вырабе рыбалоўных сетак. «Цеціва» павінна быць з кожнага боку на 1 м даўжэй адрэзка дзелі. Гэтыя канцы шнура служаць пры неабходнасці для звязвання сабранай сеткі. Для маскіроўкі сеткў афарбоўваюць сінтэтычнымі фарбавальнікамі ў цёмны колер.

Сеткі вешаюць на ўбітыя ў кару дрэў на 2-метровай вышыні невялікія цвікі без плешак або на 2-метровыя калкі дыяметрам 3–4 см, у верхні канец якіх таксама забіваюць цвікі (іх вастрыё павінна выступаць наверх прыкладна на 2 см), альбо падбіраюць дрэўцы з сучком у верхняй частцы. Калок ніжнім завостраным канцом вертыкальна ўганяецца ў зямлю.

Сетка вешаецца на калкі з вонкавага боку ад лініі загону (мал. 6). Ніжні бок сеткі не варта значна падхінаць у бок загону, як гэта робіцца пры адлове зайцаў: ён павінен знаходзіцца прыкладна на лініі калкоў. Сэнс такой устаноўкі ў наступным. Казуля праскоквае галавой або рагамі ў вочка сеткі, ад удару верхні бок сеткі вольна саскоквае з сучка або цвіка, падае і накрывае звера. Таму нельга сетку вешаць з унутранага боку ад лініі загону, намотваць «цеціву» на калкі або галіны дрэў або прывязваць сетку да дрэў. У гэтым выпадку казуля не зможа скінуць верхні бакі сеткі і не заблытаецца ў ёй. Пры ўстаноўцы лініі боку звёнаў не звязваюць, а змацоўваюць травой або сухой галінкай.

Тэхніка ўсталёўкі сеткі наступная. Адзін з лаўцоў разносіць або развозіць калкі і ўсталёўвае іх праз 3,5–4 м адзін ад іншага. Іншы выкладвае праз вызначаныя інтэрвалы мяшкі, у каторыя акуратна выкладзеныя звёны сеткі. Яшчэ тры лаўца размотваюць сеткі і наважваюць іх на калкі. Хутчэй усяго працаваць двума такімі групамі, усталёўваючы сеткі ад сярэдзіны лініі да яе бакоў. Пры вызначаным навыку кіламетр сеткі адна група ўсталёўвае прыкладна за 2–3 гадзіны, пры гатовай лініі калкоў – за 1 гадзіну.

Сеткі нельга ўсталёўваць пасярэдзіне палян, прасек і дарог. Іх неабходна размяшчаць як мага бліжэй да дрэў і кустоў з боку загону; так яны будуць меней прыкметныя.

Казулі, якія ўцякаюць ад загоншчыкаў, рэагуюць на сетку з адлегласці ад 3 да 40 м і часта збягуць паралельна лініі або паварочваюць назад. Таму яе край трэба абавязкова загінаць у бок загону. Толькі раптам напалоханыя і хутка бегучыя звяры не паспяваюць своечасова зрэагаваць і пападаюць у яе. На гэтай асаблівасці і заснаваная тактыка адлову іх сеткамі.

Для адлову неабходны дзве групы людзей – лаўцы і загоншчыкі. Колькасць тых і іншых можа быць рознай, у залежнасці ад даўжыні сетак, рэльефу мясцовасці, наяўнасці транспарту і г. д., але пажадана, каб на кіламетр лініі сетак прыходзілася не меней 8 лаўцоў і 10 загоншчыкаў.

Задача загоншчыкаў – выгнаць звяроў да сеткі і не даць сысці ім назад. Звычайна ланцуг загоншчыкаў з высунутымі наперад флангамі з невялікім шумам рухаецца ў бок сеткі, трымаючы раўненне, зададзены кірунак і дыстанцыю. Пры падыходзе да сетак шум узмацняюць. Узімку, пры недахопе загоншчыкаў, адзін або два чалавека, добра разблытваючыя сляды, ідучы за казулямі, могуць выставіць іх да лініі сетак. У загонах можна ўжываць спецыяльна навучаных нязлобных паляўнічых сабак.

Задача лаўцоў – напалохаць бягучых жывёл і затым утрымліваць іх у сетцы. Лаўцы размяшчаюцца перад лініяй на адлегласці прыкладна 40–50 м ад яе і ў 70–100 м адзін ад аднаго і чакаюць з'яўлення казуль. Як і на паляванні, на нумарах трэба замаскіравацца, нельга шумець, рухацца і паліць. Бегучых ад загоншчыкаў жывёл лавец прапускае міма і, як толькі апыняецца ззаду, з крыкам бяжыць за ім, а затым утрымлівае ў сетцы, не даючы біцца аб зямлю і дрэвы, што нярэдка прыводзіць да сур'ёзных траўмаў.

У казулі моцныя заднія канечнасці і вострыя капыты, таму бяспечней падыходзіць да яе са спіны і ўтрымліваць за ногі. Неабходна ўлічваць, што рогі ў самцоў вельмі шурпатыя і вострыя, з-за чаго працаваць лепш у брызентавых рукавіцах і ў ватовых куртках.

Злоўленаму зверу заплюшчваюць вочы (для чаго патрэбна зрабіць спецыяльны цёмны рукаў з гумкамі на канцах), выблытваюць з сеткі і звязваюць ногі мяккім рамянём. Калі адлоў адбываецца ўзімку, яго, каб пазбегнуць прастуды кладуць, на які-небудзь подсціл: мяшок, ватоўка і т. п. Калі загон працягваецца, лаўцы ўсталёўваюць упаўшую сетку на калкі і хутка ўстаюць на свае месцы.

Жывёл нельга доўга трымаць са звязанымі нагамі. Іх памячаюць і выпускаюць, а калі неабходна ператрымаць, саджаюць у транспартныя скрыні і дастаўляюць да месца прызначэння, прычым на блізкую адлегласць перавозяць іх без скрынь. Для заспакаення ім уводзяць транквілізатары, якія здымаюць нервовую напругу і скарочаную рухальную ўзрушанасць.

У цэлым адлоў казуль сеткамі, верагодна, прыводзіць да большай згубы жывёл, чым адлоў жывалавушкамі. Прынамсі, варта мець на ўвазе, што яна непазбежна і можа даходзіць да 5–10% ад агульнага ліку злоўленых жывёл.

Асноўная прычына згубы – траўміраванне ў сетках (пераважна разрывы цягліц задніх ног і пашкоджанні сухажылляў). Траўмы гэтыя выяўляюцца толькі праз некалькі гадзін пасля адлову; жывёлы не ўстаюць або валакуць зад, сціраючы пры руху скуру на задніх нагах да косткі. Такіх звяроў неабходна змяшчаць для лячэння ў дашчаныя клеткі або, калі пасля выпуску яны апынуліся ў прыродзе, не турбаваць.

Імабілізацыю казуль звычайна выкарыстоўваюць ужо пасля адлову іх у сеткі або пасткі і ў вальерах. Адлоў гэтым спосабам у прыродзе нядосыць эфектыўны: патрабуецца шмат часу на выследжванне жывёлы; цэль адносна малая, і на вялікай адлегласці няма гарантыі дакладнага пападання; таўшчыня цягліц малая, і нярэдка снарад пападае ў брушыну або ў костку, што прыводзіць да траўміравання або згубы жывёлы. Не атрымоўваецца пакуль адпрацаваць дастатковую эфектыўную методыку абезрухоўлівання з дапамогай дабавак прэпаратаў у падкорм; у казуль вельмі добры нюх, і звяры адмаўляюцца ад такога корму.

Для абезрухвання казуль з вядомых прэпаратаў, верагодна, лепей за ўсё падыходзіць камбінацыя ксілазіну (рампуна) і кетамін-гідрахларыду ў суадносінах 1 : 2 з разліку 3 мг/кг масы жывёлы. Гэтая доза пры слабым дзеянні можа быць павялічаная на 50%. Пасля ўнутрыцягліцавай ін'екцыі першыя праявы дзеяння прэпарата надыходзяць праз 2–4 мін, а праз 5–15 мін адбываецца поўная нерухомасць. Прэпарат дзейнічае каля 45 мін, аднак рэшткавыя з'явы і санлівасць выяўляюцца на працягу 5–8 гадзін.

На практыцы мы пераканаліся, што ўжыванне іншых прэпаратаў, такіх як аміназін, дзіцілін (лістэнон), дыплацын, гексенал, барбаміл, этамінал натрый, сернілен і рампун у прынцыпе магчыма, але меней зручна з-за вялікага аб'ёму або нядосыць хуткага і эфектыўнага дзеяння або пабочных непажаданых з'яў, што прыводзяць да згубы жывёл.

Лепш прэпараты ўжываць у камбінацыях. Для супакойвання адлоўленных жывёл можна ўжываць камбінацыю даступных для выкарыстання барбітурату этамінала з аміназінам у суадносінах 30–35 : 15–20 мг/кг для вальерных і 25 : 10–15 мг/кг для вольных жывёл. Пры перадазіроўцы ўнутрыцягліцава ўводзяць 0,5 мл 10%-нага раствору каразолу.

Абезрухоўліванне пры адлове, ператрымцы, транспарціроўцы і пры маніпуляцыях з жывёламі дазваляе захаваць ім жыццё.

Мечанне.Мечанне адлоўленых казуль, безумоўна, неабходна. Без яго немагчыма атрымаць пэўныя даныя аб перамяшчэннях звяроў, іх экалогіі і паводзінах, нямечаная папуляцыя «безаблічная». Вынікі мечання асабліва каштоўныя для навуковых абагульненняў, на якіх, па сутнасці, і грунтуецца рацыянальная паляўнічая гаспадарка.

У большасці выпадкаў у рукі паляўнічых і адмыслоўцаў пападаюць дзіцяняты казуль ва ўзросце да 2 тыдняў. Яны пры небяспецы затойваюцца, што палягчае іх адлоў. Мечанне цялятаў і дарослых жывёл звычайна выконваецца рознымі тыпамі нумарных алюмініевых завушніц і пластыкавымі кнопкамі ў вуха. Аднак гэтыя меткі малазаўважныя і малаінфарматыўныя. Значна лепшы вынік можна атрымаць, выкарыстоваючы тыя жа самыя вушныя кнопкі, але падкладаючы пад іх з абедзвух бакоў вуха тонкія пласцінкі з каляровага пластыка рознай формы, памеру, колеру. Чым большы іх памер, тым прыкметней яны, аднак пласцінкі больш за 7 см у дыяметры мяшаюць жывёле, і да таго ж узрастае магчымасць зачапленні іх за кусты. Такая метка дазваляе ўжо шматразова ідэнтыфікаваць звера на вялікай адлегласці.

Вуха для маркіроўкі праколваюць спецыяльнымі абцугамі, папярэдне працёршы рэжучы бок і саму метку спіртам. Далёка не ўсе вушныя меткі захоўваюцца доўгі час, таму пажадана ўстаўляць іх у абодва вуха.

Дарослых звяроў лепш пазначаць ашыйнікамі з яркімі нумарамі. Ашыйнік больш прыкметны за вушную метку, даўжэй захоўваецца, і таму магчыма доўгае, часам на працягу ўсяго жыцця, назіранне за асобінай, што дазваляе атрымаць унікальны матэрыял. Найболей падыходзяць для гэтай мэты мяккія скураныя або капронавыя ашыйнікі з вялікімі нумарнымі пласцінкамі, аднак выраб іх дарагі і складаны.

Пры неабходнасці нумар на ашыйніку можна зрабіць так: шчыльную поліэтыленавую плёнку наразаюць на роўныя прамавугольнікі, абязтлушчваюць спіртам і некалькі лістоў склейваюць праз матэрыю гарачым прасам да атрымання досыць трывалай асновы, на якую такім жа чынам наносяць пласт каляровай (лепш чорнай) плёнкі. Затым на каляровую аснову прыляпляюць лічбы, выразаныя з поліэтылену іншага колеру (лепш чырвонага) або каляровай паперы, якія зверху пакрываюць 2–3 пластамі празрыстай плёнкі, прагладжваючы прасам. Нумар прышываюць капронавымі ніткамі ўздоўж ашыйніка з двух бакоў.

Для доўгачасовых навуковых даследаванняў карысней пазначаць жывёл і ашыйнікамі, і вушнымі меткамі, але эфектыўней усяго выкарыстоўваць радыёперадатчыкі. Звяроў з вушнымі кнопкамі рэгіструюць часцей за ўсё двойчы – пры адлове і адстрэле; з нумарнымі ашыйнікамі – дзясяткі разоў; радыёперадатчык дае магчымасць бесперапыннага назірання за імі на працягу 1–2 гадоў, пасля чаго асобіны, маркіраваныя яшчэ і нумарам на ашыйніку, сустракаюцца доўгі час.

Забяспечаныя радыёперадатчыкамі жывёлы могуць быць вельмі карысныя пры паляванні на іншых асобін: па пеленгу можна хутка адшукаць групу і адстрэліць патрэбнага звера. Калі ж пазначаная казуля знаходзіцца ў адзіноце, то пры павольным праследаванні яна заўсёды прывядзе паляўнічага або даследчыка да іншых жывёл, змешчаным на гэтым участку. Гэтым спосабам можна з вялікай дакладнасцю праводзіць іх улік.

Такім чынам, укараненне забяспечаных радыёперадатчыкамі асобін у папуляцыю безумоўна будзе ўсебакова карысна як для навуковых даследаванняў, так і для практычных мэт. Радыёперадатчыкі дазваляюць доўгае сачэнне за мігравальнымі папуляцыямі з дапамогай самалётаў або штучных спадарожнікаў.

Вельмі важныя пры мечанні дакладныя запісы, для чаго на кожную асобіну запаўняюць картку з указаннем месца і даты мечання, полу, узросту, нумары вушной меткі і ашыйніка, колеры меткі. Гэтыя звесткі павінны знаходзіцца ў паляўнічай гаспадарцы або запаведніку. На маркіраванага звера заводзіцца рэгістрацыйная картка, куды заносяць усё паведамленні аб месцах сустрэч і складзе груп, наяўнасці і якасці патомства і т.п.

Ператрымка, транспарціроўка і выпуск. Пры перавозцы ў іншыя месцы жывёл, памечаных на месцы адлову, адразу ж дастаўляюць на зборны пункт у спецыяльна абсталяванныя вальеры або адрыны. Тут яны ўтрымоўваюцца ўвесь той час, пакуль ідзе іх назапашванне. Гэты перыяд ператрымкі неабходны і ў ветэрынарных мэтах. Аднак шматгадовая практыка перасялення казуль паказвае, што ў момант ператрымкі і транспарціроўкі адбываецца іх максімальны адыход (да 80% ад ліку злоўленых), прычыны якога да канца не былі высветленыя. Лічылася, што жывёлы гінуць ад стрэсу, што, хутчэй за ўсё, мае месца. Аднак цяпер ясна і тое, што адной з асноўных прычын згубы з'яўляюцца траўмы, атрыманыя імі як у сетках і пастках, так і падчас ператрымкі. Пры набліжэнні да загону чалавека або сабак казулі вельмі палохаюцца і скачуць на сцены, б’юцца галавой, тулавам, ламаюць ногі, хрыбетнік. Асабліва пагібельным для іх апыняецца паўторны адлоў на базе ператрымкі.

Таму ў мэтах выключэння згубы жывёл мы рэкамендуем цалкам адмовіцца ад ператрымкі на месцы адлову. Пасля адлову, імабілізацыі і мечання іх пажадана адразу ж змяшчаць у цёмныя транспартныя клеткі, у якіх можна ператрымаць 1–2 дня і, сабраўшы партыю, перавозіць у іх да месца прызначэння. Перавозіць на вялікія адлегласці (звыш 3 сут) лепш маладых або ручных асобін, адлоўленых у раннім узросце і выгадаваных у няволі.

Правільная транспарціроўка мае вялікае значэнне для захавання жывёл. Папярэдне праведзенай імабілізацыяй можна знізіць небяспеку стрэу і траўміравання. Аднак пры моцным марозе абезрухомліваць звяроў няварта, бо пры гэтым моцна зніжаецца інтэнсіўнасць кровазвароту, што можа прывесці да згубы ад пераахаладжэння.

У любым выпадку лепш перавозіць жывёл у цёмных зачыненых скрынях, абсталяваных двума высоўнымі дзверцамі і забяспечаных па баках вентыляцыйнымі адтулінамі. Калі патрабуецца транспарціроўка на вялікую адлегласць, то ў скрыню з боку галавы звера кладуць корм: сена, здробненыя яблыкі, бурак, бручку і інш. і ставяць ваду. Рогі самцоў абараняюць павязкамі або спільваюць, а верх скрыні зацягваюць шчыльнай тканінай.

Памеры транспартных скрынь розныя ў залежнасці ад віду звяроў, які перавозяцца. Напрыклад, для казуль еўрапейскіх – 115 × 85 × 45 см. Сценкі скрынь, асабліва дзверцы, не павінны мець шчылін, выступаючых вострых вуглоў, планак, сучкоў, цвікоў і т. п., інакш звяры будуць моцна траўміравацца.

Пры транспарціроўцы варта пазбягаць пераахаладжэння або перагрэву ў жывёл. Па прыбыцці на месца прызначэння скрыні адчыняюць з таго боку, дзе знаходзіцца галава звера, і даюць ім магчымасць выйсці самастойна. Некаторыя жывёлы выскокваюць вонкі адразу, іншыя, асабліва падвергнутыя імабілізацыі, выходзяць вонкі толькі праз працяглы час.

На месцы выпуску казуль пажадана ператрымаць да вясны ў вялікай вальеры, дзе яны могуць знайсці ў багацці корм і хавацца ў густых зарасніках. Увесну разам з самкамі лепш утрымоўваць не больш аднаго дарослага самца. Інакш непазбежныя бойкі паміж імі і моцная турбота цяжарных самак.

Суадносіны палоў ад 1 : 2 да 1 : 5 у карысць самак пры рассяленні больш апраўдана і з біялагічнага і з эканамічнага пункту гледжання, чым звычайна рэкамендуемае 1 : 1.

Выпускаць жывёл на волю лепш за 3–4 тыдні да ацёлу, гэта значыць прыкладна праз 2 тыдні пасля раставання снегу, пакінуўшы адчыненымі вароты загон, куды яны могуць вольна захадзіць на кармленне. У гэты момант самцы адразу ж стануць займаць тэрыторыі, а самкі выбіраць радавыя ўчасткі. Так іх можна ўтрымаць зблізку вальеры. Пры выпусках у іншы час года або без ператрымкі няма гарантыі, што звяры застануцца ў дадзенай паляўнічай гаспадарцы. Аднак спазненне з выпускам можа прывесці да баёў дарослых самцоў за тэрыторыю ў вальеры, што можа скончыцца згубай не толькі іх, але і асобных самак.