Тэхналогія фермерскага развядзення дзічыны

Фермерскае развядзенне – гэта развядзенне звяроў на адносна невялікіх (ад 30 да 100 га) агароджаных ўчастках тэрыторыі. Яны не лічацца паляўнічымі ўгоддзямі. Мэтай гэтага развядзення з’яўляецца вырошчванне дзікіх капытных для атрымання мяса, пантаў і іншай прадукцыі. Адрозненне паміж вальерным і фермерскім развядзеннем выражаецца ў велічыне плошчы вальер і мэтанакіраванасці ў дасягненні тых або іншых вынікаў. Важнай асаблівасцю дадзенага накірунку з’яўляецца тое, што ў любы час сутак і года можна выканаць заказ спажыўцоў на дастаўку парнога чырвонага мяса, якое не страціла спецыфічнага «букета» сваіх густавых якасцей і таму вельмі высока цэніцца. Такім чынам вынікае, што фермерскае развядзенне ажыццяўляецца паблізу буйных населеных пунктаў.

У Велікабрытаніі маецца каля 120 вальерных фермерскіх гаспадарак, у Чэхіі 91 гаспадарка агульнай плошчай 37 789 га. Сярэдняя плошча адной вальернай гаспадаркі ў гэтай дзяржаве роўна 415 га, а фермы – 24 га. У сучасны момант у свеце налічваецца больш за 18 тыс. ферм. Пры гэтым на вялікіх фермах племянны мінімум пагалоўя складае каля 100 асобін. На 4,5 тыс. ферм Новай Зеландыі ўтрымліваецца 1,5 млн. асобін сям’і Аленевыя. Штогод тут робіцца ад 15 да 25 тыс. т мяса дзічыны і 500–700 т пантаў. Як бачым, нават у багатых краінах, дзе жывёлагадоўля і паляўнічая гаспадарка вельмі прадуктыўныя, не адказваюцца ад штучнага развядзення дзікіх капытных.

Адамашванне і развядзенне дзікіх жывёл у няволі і паўвольных умовах маюць шматвекавую гісторыю. Чалавек здаўна імкнуўся атрымаць гарантаваную прадукцыю: мяса, скуры, панты, пух і яйкі. Колькасць відаў, што разводзяць людзі, перавышае сотню. Сярод дамашніх жывёл найбольш шматлікія: авечкі, козы, свінні, каровы, куры, качкі і гусі; сярод фермерскіх паляўнічых птушак дамінуе гібрыдны бажан, курапатка, качка-крыжанка і японская перапёлка, у апошні час хутка прагрэсуе страусагадоўля; сярод пушных відаў – норка, лісіца і пясец; з капытных – аленевыя. Зверагадоўля, паўночная і пантавая аленегадоўля сталі важнымі галінамі жывёлагадоўлі.

Пантавае аленегадоўля ў Расіі, мяркуючы па гістарычных сведках, якія захаваліся, зарадзілася на Паўдневым Алтаі ў 30-я гады XYIII стагоддзі. і затым пашырылася па ўсёй Сібіры і Далёкім Усходзе. Высокі рыначны кошт пантаў і неабмежаваны попыт на іх прымусіў многіх прадпрымальнікаў, як правіла, добрых паляўнічых, да адлову аленяў у прыродзе і развядзенні іх у няволі. К канцу XIX стагоддзя. у Забайкаллі 300 гаспадароў мелі больш за 1 тыс. ізюбраў, на Алтаі ў 201 аленніку ўтрымлівалі 3,2 тыс. маралаў. У Прыморскім краі буйныя аленегадавальнікі сталі ствараць у канцы XIX стагоддзя.

Кошт нават на зрэзаныя панты быў вельмі высокі – ад 40 да 300 рублёў за пару марала і ізюбра і да 500–800 рублёў ад плямістага аленя. Для параўнання: кошт дойнай каровы ў гэты час вагаўся ад 4–22, а рабочага каня – 20–25 рублёў.

Развядзенне ў паўвольных умовах лася аказалася менш выніковым. Спробы яго адамашвання жыхарамі Сібіры, мяркуючы па шматлікіх наскальных малюнках, дзе звяры выяўлены запрэжанымі, пад сядлом, у загародках і выпасваемыя коннікамі на пашах, адзначаюцца з новакаменнага і жалезнага стагоддзя. У XX стАГОДДЗІ. вопыты па даместыфікацыі віда вяліся на навуковых станцыях і фермах у Томскай, Навасібірскай, Цюменскай, Маскоўскай, Кастрамской і Яраслаўскай абласцях, у Якуціі і іншых месцах Расіі. Эксперыменты паказалі малапрыгоднасць лася ў якасці ездавой жывёлы. Вырошчванне яго на фермах для атрымання мясной прадукцыі аказаліся значна больш затратнымі, чым у паляўнічай гаспадарцы. Шкода лясным экасістэмам пры доўгатэрміновым паўвольным выпасе жывёл у адным раёне вельмі вялікая, пашы хутка дэградыруюць, а пастаянная падкормка галінкавым і іншым кормам вядзе да дадатковых выдаткаў. Адзіны аргумент у карысць далейшай даместыфікацыі лася – высокія лекавыя ўласцівасці малака. За сезон адна ласіха дае каля 300 л.

У апошнія дзесяцігоддзі ва ўсім свеце асабліва хутка прагрэсуе шматмэтавае паўвольнае развядзенне дзікіх капытных, якое ўключае, акрамя атрымання мяса і пантаў, паляванне на жывёл у загоне, выпуск у прыроду пад стрэл або для стварэння вольных груповак, а таксама платныя дэманстрацыі звяроў наведнікам па тыпу адкрытага заавальера. Гэты кірунак у некалькі разоў больш прыбытковы за утрыманне на той жа плошчы хатняй скаціны. Паляванне ўнутры агароджы або паблізу яе не вельмі спартыўнае мерапрыемства і нагадвае на ўзаконенае забойства – ёсць аматары, якія адстрэльваюць за адзін-два дні да сотні экзэмпляраў жывёл. Аднак попыт на такога роду паслугу, як і на экалагічны турызм, несхільна расце, павялічваюцца даходы фермераў, што спрыяе пашырэнню бізнеса і павялічэнню пагалоўя вальеравых капытных. Больш таго, паркі і фермы паўсюдна сталі своеасаблівымі рэзерватамі генафонда відаў, цэнтрамі іх рассялення, а апошнім часам і экалагічнымі цэнтрамі.

Мяркуючы па літаратурных крыніцах, пагалоўе аленяў і лані на агароджанай тэрыторыі ў Аўстраліі дасягнула 220 тыс., у Канадзе – 160 тыс., у ЗША – 200 тыс., у Кітаі – 600 тыс. У Заходняй Еўропе на болей чым 10 тыс. ферм утрымліваюць звыш 700 тыс. асобін (уключаючы дзіка) і штогод атрымліваюць 7 тыс. тонн мяса. У Намібіі на пяці з лішкам тысячах ранча плошчаю каля 35 млн. га знаходзіцца, часта разам з хатняй жывёлай, звыш 500 тыс. галоў 11 відаў капытных. Ва Угандзе і Намібіі дзічынафермы і буйныя аднаўленчыя ўчасткі займаюць 10–15% тэрыторыі. У Новай Зеландыі, дзе вальернае развядзенне высакароднага і плямістага аленяў і лані пачата толькі ў 1969 годзе, зараз утрымліваюць больш за 1,5 млн. асобін. Гэта краіна ў кароткі тэрмін стала асноўным пастаўшчыком «дзікага» мяса, скур і пантаў на сусветны рынак на сотні міліёнаў далараў штогод. У Аўстраліі, Велікабытаніі і Аўстрыі зрэзка пантаў з жывых жывёл забаронена па гумманных меркаваннях. Аленяў тут разводзяць у паўвольных умовах у асноўным для палявання і атрымання высокаякаснага мяса.

Фермерскае развядзенне дзікіх капытных павінна стаць важнейшым элементам паляўнічай гаспадаркі Беларусі.

Гадоўля дзіка і плямістага аленя.Мэта – на прыкладзе вальеры для ўтрымання ў ім не меней 2 гадоў 2 сем'яў дзікоў (6 галоў) і 5–6 аленяў праз 1,5–2 гады дамагчыся атрымання патомства і выпусціць у прыроду першую партыю дзікоў. Закупіць або абмяняцца з іншай гаспадаркай яшчэ 2–3 дзікамі і 2 аленямі для прадухілення эфекту паслаблення папуляцыі ад блізкароднаснага скрыжавання праз 3 гады. Дасягнуць колькасці статка дзікоў, што трымаюцца ў раёнах падкормачных пляцовак, – 40 галоў (колькасць асноўнага рознаўзроставага статку, які пакідаецца на зіму). Колькасць асноўнага статка аленяў каля – 25–30 галоў.

Для стварэння такой колькасці капытных пажадана хоць бы 1–2 сям'і дзікоў у будучыні ў зімовы перыяд утрымоўваць у вальерах (можна ўдалечыні ад базы), тое ж тычыцца і аленяў. Пры такіх малых папуляцыях у адрыве ад магчымых кантактаў з іншымі групамі для аленяў прыйдзецца перыядычна завозіць самцоў вытворцаў. У адносінах дзікоў сітуацыя ў раёне прасцей, аднак трэба імкнуцца, каб дзікі не скрыжаваліся з мігрантамі. Для гэтага можна ўводзіць у папуляцыю мяшанцаў – нашчаднікаў ад дзіка і хатняй свінні. Патомства ў большасці выпадкаў будзе дзікай афарбоўкі (гадоўля 1 год у вальеры).

Максімальна дапушчальная шчыльнасць жывёл пры наяўнасці зменных паш – 1 га на галаву. Такім чынам неабходна адгарадзіць дзве тэрыторыі па 12 га (300 м ×400 м). Напрыклад, уздоўж узбярэжжа па 300 м, у глыбіню па 400 м. Адзін агульны бок – 400 м . Абраць месца неабходна так, каб у выпадку неспрыяльнага сужыцця аленяў і дзікоў можна было выгарадзіць яшчэ адну тэрыторыю памерам 10–12 га.

Адну тэрыторыю для зімовага ўтрымання з 15–20 жніўня па 20–25 мая трэба абгарадзіць больш высокім плотам – мінімум 2,5 м вышынёй (плямістыя алені даволі скакучыя), другую тэрыторыю можна абгарадзіць плотам у 1,8–2 м вышынёй. Сталёвая сетка можа быць усяго 1,5 м, а вышэй – тоўстыя, надзейныя жэрдкі праз кожныя 25 см вышыні (гэта значыць пры вышыні плота 2 м – тры шэрагу жэрдак). Калі ў якасці сеткі будзе закупленая сетка рабіца, а не зварная арматурная, то па перыметры неабходна пакласці бярвёны дыяметрам не меней 18 см, пажадана змацаваныя з слупамі. Адлегласці між слупамі не больш за 3,5–4 м. На абедзвюх тэрыторыях неабходна зрабіць логавы для дзікоў. У хмызняках або пад полагам елак выслаць подсціл з лап елак 3×3 м і ўсталяваць над ёй дах вышынёй ад 1,6 да 1,2 м над зямлёй. Для аленяў добра зрабіць адрыну 3×5 м, вышынёй у каньку 3 м, вышыня сценак 2,5 м . Адно маленькае акно. Дзверы 1,3 × 2,3 м з полагам з брызенту. Адрына для аленяў галоўным чынам патрэбна ў летні перыяд, калі шмат мошкі і гізы: алені хутка пачынаюць хавацца ў памяшканне ад мошкі і гізаў. Адрыну лепш усталяваць у адным радзе з плотам, што адгароджвае дзве сумежныя вальеры, а ўваходы зрабіць з двух бакоў.

Тэрыторыя будзе моцна вытоптвацца і таму неабходна, каб яшчэ перад зменай паш адбываўся падсеў травы (канюшыны белай, мятліка лугавога, як глебаўмацоўваючых відаў і канюшыны чырвонай і цімафееўкі, лубіну і гароху у сумесі з аўсом як кармавых культур). Гэта значыць у летнім загоне, у якім да 15 жніўня ўтрымоўваюць капытных, трэба ўжо 10 жніўня пачаць падсяванне траў, каб яны паспелі прарасці і ўмацавацца да канца перыяду вегетацыі, а ў зімовым загоне падсеў травы ажыццяўляць пасля раставання снегу (1–5 мая).

Набыццё маладняку. У першы год пажадана купіць 2 дзікоў прыкладна 2-гадовага ўзросту і 4 самкі гадавалага ўзросту, тады праз год ва ўзросце самак 2 гады 6 месяцаў (канец лістапада – пачатак студзеня) адбудзецца апладненне і ў маі трэцяга года магчыма ў трох самак народзіцца па 4–7 парасятаў (першыя апаросы, як правіла, не буйныя). Да мая чацвёртага года ўвесь статак лепш пакінуць у вальеры, а ў сярэдзіне мая выпусціць аднаго самца, трох самак і 9–13 парасятаў, а ў вальеры пакінуць 1 дарослага самца, 1 дарослую самку і 3 парасятаў гадавічкоў. Аленяў пасля першых родаў таксама пратрымаць у вальерах год і выпусціць вялікую частку пагалоўя.

Такім чынам, у вальеры яшчэ некалькі гадоў будзе заставацца рэзервовы статак для папаўнення і асвяжэння папуляцыі, пакуль не сфармуецца вялікі ўстойлівы статак. Абавязковая ўмова – наяўнасць вялікай колькасці падкормачных палёў і пляцовак, каб яны абавязкова натыкнуліся на іх пры сыходзе.

Кармленне дзікоў у няволі.Неабходна адзначыць, што пры ўтрыманні дзікоў у няволі, необходна, як і для хатніх свінняў, мінеральны, а галоўнае, мікраэлементны падкорм (бо яны будуць пазбаўленыя магчымасці пошуку натуральных мікраэлементаў). У разліку на 1 т збалансаваных кармоў дадаюць: вітаміна А – 1 млн. ІЕ, вітаміна Д – 0,2 млн.ІЕ, біялішына – 10 г, жалеза сернакіслага – 100 г, цынку сернакіслага – 100 г, медзі вуглякіслай – 15 г , марганца сернакіслага – 15 г, кобальту хлорыстага – 5 г, калію ёдзістага – 2 г. Дадзеныя мікраэлементныя падкормы асабліва неабходныя ў перыяд цяжарнасці самак, пры выкармліванні свінчо і першыя 4–5 месяцаў жыцця маладняку.

Кармленне дарослых асобін у няволі, а таксама падкорм дзікіх свінняў асноўнага статка ад 1 года ажыццяўляецца па наступным рацыёне (табл. 7).

Табліца 7

Кармленне асноўнага статка на 1 галаву ў дзень з разліку,