Инфрақызыл спектрометрия.

Инфрақызыл спектроскопия (ИК) тағам өнімдерінің сандық және сапалық анализінің жаңа физикалық әдістерінің бірі болып табылады. Бұл әдіс органикалық заттың құрылысы және құрамы туралы толық ақпарат алуға мүмкіншілік береді. ИК-сәулелер сүт өнімдерінің майқышқылдық құрамын зерттеу үшін, әр түрлі тағамдық өнімдерде пестицидтерді анықтау үшін, тағамдық бояғыштарды зерттеу үшін, сондай-ақ өсімдік және жануар шикізаттарын ұқсату кезінде технологиялық процестерді бақылау үшін қолданылады.

Инфрақызыл спектрлер бойынша сандық анализ жүргізу Бугера-Ламберта-Бера заңын қолдануда негізделеді. Жиі жағдайда градуирлеу графигі құрылады.

Жиі жағдайда тағамдық өнімдердің күрделі компоненттерінің ішінен хроматографиялық бөлу әдісімен алынған таза заттарды идентификациялау (жекешелендіру) үшін ИК-спектроскопия пайдалы қосымша әдіс болып табылады. Органикалық қосылыстың инфрақызыл спектрі заттың нақты физикалық қасиеттерінің бірі болып табылады. ИК-спектр затты оның балқу температурасы, сыну көрсеткші немесе тығыздығымен салыстырғанда дәлірек сипаттайды. Затты идентификаиялау үшін алынған спекрді жарияланған жұту қисықтарымен (графикпен) салыстыру жеткілікті болып табылады. Анықталатын зат органикалық қосылыстардың қай класына жататыны белгілі болу керек.

ИК-спектроскопия әдісі тағам өнімдеріндегі А, К, В₁, В₂, В₆, С, никотин қышқылы, токоферолдар дәрумендерін және каротинді анықтау үшін қолданылады. Хроматография әдісімен бірге ИК-спектроскопины ароматты заттар және бірқатар органикалық қосылыстырды зерттеуге болады.

Молекулалық-люминесценциялық спектрометрия.Люминесценция деп атомдардың, молекулалардың және заттың бұлардан үлкен бөлшектерінің сәуле шығаруын айтады. Бұл құбылыс атомдар мен молекулалардың қозу қүйінен номалды (қалыпты) күйіне көшуі кезінде электрондардың орбитасын ауыстыру нәтижесінде орын алады. Зат люминисценция беру үшін оған сырттан белгілі мөлшерде энергия беру керек. Заттың бөлшектері энергияны жұту нәтижесінде қозу күйіне көшеді және сол күйде белгілі уақыт бойы қалады. Содан соң олар қозу өнергиясының бір бөлігін люминисценция кванты түрінде бере отырып қалыпты күйге оралады.

Люминесценттік анализдың (ЛА) көмегімен зерттелетін үлгіде концентрациясы 10^-11 г/г затты табуға болады. Сапалық және сандық ЛА тағам өнімдеріндегі кейбір дәрумендерді, сүттегі ақуыздар мен майлардың үлесін, ет және балықтың сапасын (свежесть) анықтау үшін, көкөністердің, тұқымдардың бұзылуын диагностикалау және тағам өнімдеріндегі консерванттарды, дәрілерді, канцерогендік заттарды, пестицидтерді табу үшін қолданылады.

Күннің оптикалық ультрафиолет диапазонындағы және көрінетін жиіліктегі сәулелерінің әсерінен орын алатын люминесценцияны фотолюминисценция деп атайды. Қозу деңгейінің түріне және сол күйде болу уақытына байланысты фотолюминисценция екі түрге: флуоресценция және фосфоресценцияға бөлінеді..

Флуоресценция – заттың өзіндік сәуле шығару түрі б.т. Ол затқа сәуле түсіп тұрған уақыт ішінде ғана орын алады. Егер сәуле түсіруді тоқтататын болсақ, сол сәтте флуоречценция жоғалады. Фосфоресценция да заттың өзіндік сәуле шығару түрі б.т., бірақ ол затқа сәуле түсіруді тотқатқаннан кейін де орын ала береді.

Атомдық спектроскопия.Атомдық спектрометрияда заттарды, оларды атом буы күйіне (атомдық-абсорбциялық спектроскопия - ААС) немесе газ күйіне (атомдық-эмиссиялық спектроскопия - АЭС) аудару арқылы зерттейді.

Атомдық-абсорбциялық спектроскопияда атомдарды қоздыру үшін жылу энергиясы қолданылады. Үлгіні от жалынына шашырату арқылы затты атом буына аударады (атомизация). Атомдар қозу нәтижесінде жоғарырақ энергетикалық деңгейге көшеді. Қайта көшу кезінде энергия бөлініп шығады. Бу күйіндегі элементке осы элементтің сызықтық сәулесін түсіру кезінде (облучение) резонанстық жұту (поглащение) орын алады. Бұл процесс сызықтық сәуленің күшінің төмендеуімен өтеді. Өлшенген жүту мөлшері үлгінің бос атомдарының санын көрсетеді.

Атомдық-эмиссиялық спектроскопияда қоздыру электр зарядтарының көмегімен жүзеге асырылады. Бұл жерде үлгі жоғары температураға дейін қызады, нәтижесінде атомдар қозу күйіне ауысады. Бұндай атомдар энергияны жұта алмайды, сондықтан қоздырылған атомдар фотон шығарады, яғни эмиссия процесі жүреді.

Элементтерді, көбінесе металдарды анықтау атомдық спектроскопияла селективтік (таңдау) әдісімен, әр элементтің өзіне тән толқын ұзындығында жүзеге асырылады.

Атомдық спектроскопия әдісімен 10^-12- 10^{-14 г мөлшердегі элементтерді табуға болады.}

Атомдық спектроскопия әдісі химия, биология, экология және т.б. салаларда, сондай-ақ тағам өнімдерінің және әр түрлі шикізаттардың анализін жүргізу үшін кеңінен қолданылады. Бұл әдіспен 70-ке жуық әр түрлі элементтерді табуға болады. Әдіс компонентті анализ жүргізуге, яғни көп санды элементтерді бір уақытта анықтауға мүмкіндік береді. Әдістің сезгіштігі жоғары және анализ жылдам орындалады. Сондықтан оны сериялық анализ жүргізу үшін де кеңінен қолданады.