Маниакальды күйлер

Маниакальды күй дамуының алдында күш ағыны, жоғары сөзшеңдік, әрекеттілік, белсенділік артуымен сипатталатын гипоманиакальды аффект көрініс береді. Мұндай күйдегі науқастар ерекше ішкі шабытты сезінеді, олар көңілді, жиі күледі, күшті тәбеттерімен ерекшеленеді, аз ұйықтайды, тәулігіне 5 – 6 сағат ұйықтаса да өзін сергек, қуатты сезінеді.

Науқастарда маниакальды күй белгілер триадасымен сипатталады: көтеріңкі көңіл – күй, ойлау үрдісінің жылдамдаған ағымымен, қимыл – қозғалыстық белсенділіктің артуы. Науқастар әр нәрсеге кірісіп кетеді, түрлі жоспарлар құрады. Айқын байқалатын маниакальды күйлерде аса алаңдағыштық әсерінен олардың әрекеттерінің мақсаттылығы жоғалады, қимылдық қозу күшейе түседі. Бұл жағдайда науқастар өздерін жоғары бағалайды. Өздерінің керемет қабілеттілігі, дарындылығын жариялайды. Кейбір жағдайларда ұлылық сандырақтық идеялары дамуы мүмкін (шығармашылдық, реформаторлық). Дегенмен маниакальды күйдегі науқастардың сандырақтық идеялары олардың аффективті күйлермен тығыз байланысты.

Науқас А.М.Г., 59 жаста. Анасы тарапынан туыстарында жиі деприссивті эпизодтар бақыланған: әжесі депрессия жағдайында өз - өзіне қол жұмсап, қайтыс болған, науқастың анасында көңіл – күйдің ттербелістері байқалған. Туған ағасында да субдепрессия ұстамасы болған, бірақ ауруханада емделмеген. Әкесінің сүйікті қызы болған, ал анасы оған суық қараған, бұл науқасты қатты қынжылтатын. Ол үнемі анасының ашуын шақырып, ызаландыруға тырысқан. Өте ерке, қырсық, мазасыз болған: болмашы себептерден бірде ашуға булығып, бірде қуанған. Сабағын өте жақсы оқыған. Ерекше өлеңдер, прозалар жазған, тілге деген қабілетті жақсы болған, декломирлеуді ұнатқан, көпшілік алдында өзін еркін ұстаған. Науқас 14 жасқа толғанда анасы әкесімен ажырасқан. Қыз бұл жағдайды қатты уайымдап, анасымен қатынасы одан ары нашарлай түскен. Туыстарымен қарым – қатынасы ешқашан жақын болмаған, достары көп болып, олармен жақын қатынасқан. Достық байланыстары ұзақ және тұрақты болған. Филология факультетін бітірген. Біршама уақыт мектепте қызмет еткен, неміс және француз тілдерінен сабақ берген, сонан соң испан, итальян, португал тілдерінен әдеби аудармашы болып жұмыс жасаған. Өз жұмысымен аса әуестікпен айналысқан. Жеке өмірі қалыптаспаған, әйтсе де мүмкіншіліктер болғанымен, ол өз дертімен ешкімді байланыстырғысы келмеген. Бір өзі тұрады, тұрмысы орнықпаған. Әдебиетпен, көрмелермен белсенді айналысады, қонақта жиі болады. Етеккір алдында, әсіресе жас кезінде көңіл – күйінде төмендеу жағына қарай тербелістер байқаған, ол жағдай бір аптадан бір айға дейін созылатын болған.

Алғашқы ауруханаға түсуі 45 жасында. Әлжуаз күйге түсіп, жұмысқа қабілеті төмендеген. Осы сәтте анасы қайтыс болған, анасының жаназасына келмеген, қатыспаған. Бір күн бойы төсектен тұрмай жатып алған. Ауруханаға түскен, 4 ай емделген. Ауруханадан көтеріңкі көңіл – күймен шығып, бұл жағдайды бақыт ретінде қабылдаған. Белсенділік, іскерлік танытқан, көптеген көйлектер сатып алып, ауқымды ақша жаратқан, аударма жұмыстары бойынша үлкен іс атқарған. Одан әрі науқаста жыл сайын маниакальды күйлер пайда болып тұрған, ол кезде іскерлік танытқан, үлкен шығармашылық шабытпен көптеген жоғары сапалы аудармалар жасайды; осы кезеңдерде ретсіз ақша жұмсайды, сылқымданып, танысулары жиілеген, туыстарымен керіскен. Ұстамалары әдетте жаз айында, екі айға дейінгі мерзімді қамтыған. Туыстарының инициативасымен күштеп ауруханаға жатқызылған.

Психикалық күйі: әнгімеге белсенді қатысады, сөздері монолог сипатында, өз инициативасы бойынша сөйлейді, дәрігердің сөзін бөле береді. Сөзі жылдамдаған, қатты дауыспен сөйлейді, мәнерлі, жиі жүріс-тұрысы жасанды түрде балаларға тән сипатта. Көңіл – күйі көтеріңкі, тітіркенгіштікке тез ауысады, «анасы мен әкесінің» алдында кінәлімін дейді. Жоғары алаңдағыштық байқалады: ассоциация бойынша бір тақырыптан екінші тақырыпқа ауытқып отырады. Өзін күйіне сыни көзқараспен қарайды, оны «күлкілі» жағдай деп атап, оған жедел түрде көмек көрсетуді сұранады, ем және зерттеу үрдісіне белсенді кірісіп кетті. Бөлімшеде науқастармен тез танысып, араласып кетті, өлеңдерін ләззат ала оқиды, кейде өлеңдерінің сипаты құлаққа оғаш, кейде тітіркенгіш, ызалы күйге түседі. Ем нәтижесінде сабырлана түсіп, өзінің әрекеттерін реттей алатын жағдайға жетті.

Атипті маниакальды күйлердің ішінен көңілді манияларды (бірінші кезекте көңілді, көтерінкі көңіл – күй), өнімсіз манияларды (науқастар әртүрлі істерге кіріседі, бірақ олардың біреуін де аяғына дейін жеткізбейді), шатасқан манияларды (идеялар секірмелілігімен идеаторлы қозу айқын байқалады), ызалы манияларды (жоғары тітіркенгіштікпен, ызамен жүреді) ажыратады.

Кейде басқа да атипті маниакальды күйлер кездеседі. Жоғары психикалық және моторлы белсенділік жағдйында науқастарда көтеріңкі көңіл – күй бақыланбайды. Олардың күйінде тітіркенгіштік, қозғыштық және ызалылық басым болады.

МДП динамикасы әртүрлі болуы мүмкін. Жиі депрессивті де және маниакальды да ұстаманың пайда болуы бақынадаы (аралас типтегі ағым). Сондай – ақ дерт динамикасында тек маниакальды немесе депрессивті ұстамалардың пайда болуы мүмкін (униполярлы типтегі ағым), сондай – ақ континуальды ағым варианттары (жалғасқан) болуы мүмкін, бұл кезде депрессивті күйлер ашық аралықсыз маниакальды күйге ауысады. МДП науқастарда аффективті бұзылыстардың айқындылық дәрежесі әртүрлі, аффективті бұзылыстардың жеңіл формалары әдетте субдепрессивті және гипомания деп аталады. Жиі аффективті бұзылыстар сырқаттың барлық барысында айқын емес сипатта болып, субдепрессиялармен, гипоманиямен байқалады. Аурудың мұндай формасы «циклотимия» деген атауға ие болды.

Аурудың динамикасында белгілі бір заңдылықтар байқалады. Алғашында жиірек маниакальды ұстамалар кездеседі, одан ары қарай олар сиреп, депрессивті ұстамалар басым болады. Ұстамалардың ұзақтық мерзімі да өзгереді. Сырқаттың алғашқы кезеңінде олар қысқа және даму дәрежесіне қарай ұзара бастайды, осыған сәйкес ашық аралықтар – ұстама аралық кезендер қысқарады. Ұстама аралық кезеңдерде психопатологиялық симптоматика бақыланбайды. Дегенмен жеңіл аффективті тербелістер болуы мүмкін, көңіл – күйдің төмендеуі, жиі таңғы сағаттарда бақыланатын енжарлық байқалады. МДП үшін ұстама аралық кезеңде психикалық денсаулықтың толық қалыптасуы тән. Науқастар ауруға дейінгі кезеңдегі күйлеріне қайта түседі. Мұндай күйлер арнайы «интермиссия» терминімен анықталады. Бұл терминмен науқастың психикалық денсаулығының толық қалыптасуы, оның барлық дертті психопатологиялық көріністерден арылуын түсінеміз. Ремиссиялар кезіндегідей науқаста басынан өткен ұстаманың қалдық симптомдары немесе аурумен шақырылған кейбір өзгерістер қалуы мүмкін. Интермиссиялар кезінде преморбидтік (ауруға дейінгі кезең) кезеңмен салыстырғанда науқас тұлғасының кейбір өзгерістері болуы мүмкін. Бірақ мұндай өзгерістер жастық факторлармен, атеросклерозбен және т.б. байланысты болуы мүмкін. МДП –бен науқастар ұстама кезеңінде үнемі бақылауды қажет етеді. Депрессивті күйде науқастар жиі тамақтан бас тартады. Осыған байланысты науқастардың тамақтануын қадағалап отыру қажет. Кейде айқын депрессиялық күйдегі науқастарды мәжбүрлеп тамақтандыру қажет болады. Бұл науқастар жиі суицидальды ойлар айтады, жиі сол ойларын іске асыруға талпыныс жасайды; маниакальды науқастар өз күйлерінің ерекшелігіне байланысты өзіне немесе жақындарына зиян келтірулері мүмкін: бейтаныс адамдармен қарым – қатынасқа түсіп, заттарын, ақшаларын тарту ету және т.с.с.