Депрессивті күйлер

Депрессивті күйдің дамуы, алғашында физикалық бұзылыстар басымдылығымен, содан соң психикалық бұзылыстардың да көрінуімен жалпы дискомфорт сезімінен басталады. Содан соң жүрек аймағында, көкірек тұсында физикалық мұң сезімімен төмен көңіл – күй дамиды. Бұл сезімдер науқастармен басу, қысым, ауру сезімі ретінде суреттеледі. Кейде өздерінің эмоциялық бұлыстарын сезімсіздік күйі ретінде түсінеді. Сонымен қатар олар ойлау қабілетінің баяулағандығын, болып жатқан жағдайлар мен құбылыстарды түйсінудегі қиындықтарды байқайды. Науқастардың бет ажары мұңлы, қозғалыстары мен сөзі баяуланған.

Мұң сезімі, психикалық көріністердің баяулауы және қозғалыстық реакциялардың тежелуі, депрессияның белгілері болып табылады. Бұл кезде науқастардағы қозғалыстың тежелу күйі субступор және ступор (депрессивті ступор) деңгейіне жетуі мүмкін, бірақ кататониялық ступормен науқастардан айырмашылығы олар сұрақтарға әрқашан біртекті болса да жауап қайтара алады. Науқастар туыстарына, жақындарына деген эмоциялық үйірлігін, қоршаған ортамен эмоциональды үндестігін жоғалтқанына шағымданып, осыған аса ауыр күйзеледі. Өзінің күйін суреттуге келгенде дәрігерлерге олардың күйін түсіну қиын тәрізді көрініп, кейде көп сөйлеп кетеді.

Депрессивті күйлер басқа да психопатологиялық өзгерістермен қатар жүреді. Науқастарға қатысты жайлар көмескі бояумен қабылданады. Өз өміріндегі жеке жағдайлар мен ұсақ тірліктерді олар өзін - өзі кінәлау және өзін-өзі кемсіту идеяларын құруға қолданады. Мұндай идеялар аса бағалы, сондай – ақ сандырақ сипатын да алуы мүмкін. Науқастардың ойынша, олар өзінің жасаған қылмысы үшін сот алдында жауап беру керектігін айтады және өте қатал жаза қолдану қажет деп есептейді. Науқастардың күйінде айқын тәуліктік тербелістер байқалады. Кешкі мезгілде таңертеңгі уақытпен салыстырғанда олар жеңілдік сезінеді. Депрессивті күйлер соматовегетативті бұзылыстармен қатар жүреді: іш қатулар, шырышты қабаттардың құрғауы, тәбет бұзылыстары және т.б.

Депрессияның мұндай күрделенген түрі қазіргі таңда өте сирек кездеседі. Әдетте депрессиялық күйлерде депрессияның қандай-да бір компонентінің басымдылығы байқалады, осыған сүйеніп депрессивті синдромның белгілі бір варианты жөнінде айтуға болады. Депрессивті синдром варианттарын бөлудің ортақ белгілеріне депрессивті күйдегі психопатологиялық құрылымның типті немесе атиптілігі жатады.

Типті депрессивті күйлер ішінде ең алдымен анестетикалық депрессияны ажыратамыз. Мұндай күйдегі науқастар өздерінің сезімсіздігіне шағымданады, олардың айтуынша өзге адамдардың сезімдері қызықтырмайды, қоршаған өмірде болып жатқан жайттар оларда қуаныш та, реніш те тудырмайды, науқастар «жаным жоқ» немесе жүрегім «мұз тәрізді суық» деп есептейді. Кейде бұл сезімдер anaesthesia psychica dolorosa (жанға бататын психикалық сезімсіздік) дәрежесіне дейін жетеді. Мұндай жағдайда науқастар өз күйлеріне қатты күйзеледі. Науқастар өзінде қандай болмасын сезім тудыру үшін өз денесіне терең тілімдер немесе басқа да зақымдар жасаған оқиғалар орын алған. Дегенмен жиі анестетикалық депрессия қоршаған ортаға немқұрайлы, селқос қатынаспен көрініс береді (бұл күйді шизофрениямен науқастардағы эмоциональды кедейлену жағдайымен шатастырмау керек).

Науқас Е.И., 54 жаста, психикалық аурулармен тұқымқуалаушылық ауырлығы анықталмаған. Ауылда туылған, мектепке дейінгі кезеңін өте бұлыңғыр есіне алады. Мектепке 7 жасында барған. Оқуға ешқандай қызуғушылық болмаған. Мінез – құлқы салмақты, аз араласатын болған, бос кезінде үй шаруасымен айналысқанды жақсы көрген. 20 жасында Мәскеуге көшіп келген, машинистка болып жұмысқа орналасқан. Тұрмысқа шыққан. Некеден ұл мен қызы бар. Мінез – құлқы бойынша сол салмақты, томаға күйінде қалған, үй шаруасымен, күйеуі мен балаларын күтіп бағуды ұнатқан. 1965 жылы (науқас 46 жаста) қатты жақсы көрген ағасының өлімінен кейін науқастың көңіл – күйі бірден төмендеп, еш нәрсе істей алмай қалған, ұйқысы бұзылған, қорқыныш сезімі пайда болған, төсінің артында ауырлық сезімі пайда болған, тәбеті төмендеп, бір айдың ішінде 5 кг – ға азып кеткен. Көңіл – күйінің тәуліктік тербелісі байқалып, таңертеңгі мезгілде өзін аса нашар сезінген. Сол кезде психиатрға алғаш рет көрініп, психиатриялық ауруханада 45 күн емделген. Амитриптилин, тазепам, элениум қабылдаған. Ауруханадан шығар кезеңінде көңіл – күйі толық тұрақталды, ұйқысы жақсарды, тәбеті дұрысталып, қорқыныш сезімі жойылып, төс артындағы ауырлық сезімі басылған. Ауруханадан шыққанан кейін қызметіне оралып, көңіл – күйі қалпына келді. Күйеуі мен балаларына қамқор болып, уақытының көп бөлігін үй шаруасына бөлген. Кейіннен 2 – 3 жылда бір рет түрлі психиатриялық ауруханаларда көңіл – күйінің төмендеуі, қорқыныш сезімінің пайда болуы, ұйқысы мен тәбетінің нашарлауына байланысты жатып ем қабылдап тұрған. Стационарда орташа болу мерзімі 1,5 – 2 ай. 15 жылдық бақылауда науқас тұлғасында ешқандай өзгеріс байқалмаған. Профессиональды міндеттерін дұрыс атқарып, үй шаруасымен жеңіл айналысқан, әрдайым күйеуі мен балаларына қамқор болып жүрген. Өзінің сырқатына сын көзқарас толық. Көңіл – күйінің қашан төмендеп басталғанын анық атап береді. «Дерт» кезеңдері мен «сауығу» кезеңдерін анық айыра біледі.

Сырқатының соңғы ұстамасы ешқандай себепсіз дамыған. Немқұрайдылық, селқостық, суицидальды ойлар пайда болған.

Ауруханаға жеткізген кезіндегі психикалық күйі: орын мен уақыт бойынша бағдары дұрыс, бет-әлпеті мұңлы, қимылы мен сөйлеуі баяулаған, кеуде тұсындағы ауырлық пен қысымға шағымданады. Науқас ағасының қайтыс болғанына өзін кінәлімін деп есептейді, оның өлімінің алдын-алғанымда бұлай болмас еді дейді. Өлім жазасына тартылуым керек деп мәлімдейді. «Жақындарына туыстық сезімін» жоғалттым деп өзін кінәлайды. Тамақты мәжбүрлеумен ішеді.

Типті депрессивті күйдің келесі варианты өзін - өзі кінәлау сандырағымен жүретін депрессия. Бұл кезде сандырақ өзін - өзі кінәлау және өзін-өзі кемсіту идеяларымен көрініс береді. Бұл аталған идеялар әртүрлі сипатта болуы мүмкін: науқастар өткен өмірінде жіберген болмашы қателіктерін еске алады. Депрессивті аффект әсерінен осы өтіп кеткен жайлар ауыр дертті, жасанды актуальдылыққа ие болады және науқастардың санасында «қатаң жазаны» қажет ететін үлкен көлемді қылмыс сипатын алады. Мұндай науқастар ешқандай негізсіз кейде өздерін туыстарының өліміне кінәлайды. Депрессивті науқастар жақын адамына қажетті күтім көрсетпедім, түсіністікпен қарамадым, осылайша оның өлімін жылдамдаттым деп есептейді. Жиі депрессивті науқастар айналадағы адамдар алдында өздерінің толымсыздықтарын сезінеді.

Типтік депрессивті күйдің келесі варианты – үрейлі депрессия. Әдетте бұл түрі аффективті бұзылыстардың әлсіз интенсивтілігімен және созылыңқы ағымға бейімділікпен сипатталады. Үрейдің күшеюі жиі кешкі мезгілде үдей түседі. Мұндай күйлер бірнеше айға, тіпті жылдарға созылуы мүмкін. Үрейлі депрессия тереңдей түскенде ажитациялық түрге ауысады. Мұндай күйдегі науқастар бір орнында отыра алмайды, аласұрып, қолдарын қайырып қысады. Жиі медперсонал немесе басқа адамдардың алдында суицидальды әрекет жасауға тырысады.

Сонымен қатар дисфориялық депрессияны ажыратады. Мұндай күйдегі науқастарда депрессияның басқа компоненттерінен басқа үнемі тітіркенгіштік, томағалық, өзі мен айналадағыларға көңіл толмаушылық бақыланады.

Жиі қимыл – қозғалыс бұзылыстарының басымдылығымен жүретін - ступорозды және адинамиялық депрессиялар да кездеседі. Ступорозды депрессия кезінде тежелу субступорлық деңгейге дейін немесе кейде ступорлық дәрежеге дейін жетеді. Адинамиялық депрессияда тежелу әлсіздік, сылбырлық түрінде көрінеді. Науқастар кейде айлап жатып қалады, ешнәрсеге қызықпайды, ешнәрсемен айналыспайды. Әсіресе адинамия және әлсіздік көріністері таңғы уақыттарда байқалады: науқастар ұзақ уақыт бойы орнынан тұра алмайды, жуынып, киіне алмайды. Айқын адинамиямен қатар мұндай науқастарға өзін - өзі кемсіту идеясы тән.

Және де жабысқақтықпен, соматовегетативті бұзылыстармен жүретін депрессияны ажыратады.

Атипті депрессивті күйлер қатарына аффективті бұзылыстардан бөлек басқа да психопатологиялық симптомдар жатады: кататония, онейроидты күйлер, депрессивті – параноидты сандырақ және т.б.

Маскалы депрессияға соматикалық симптомдар алдыңғы жоспарға шығып, ал психопатологиялық көріністер әлсіз және тек ұқыпты зерттегенде ғана анықталатын күйлер жатады. Жиі табанды ұзаққа созылатын ауру сезімдері, жағымсыз ауыр сезімдер (сенестопатиялар) байқалады. Көшпелі сипаты, интенсивтілігінің тәуліктік тербелістері (түнгі және таңғы сағаттарда күшеюі), аналептиктерге сезімталдықтың төмен болуы немесе мүлдем болмауы олардың ерекшеліктері болып табылады.

Жиі маскалы депрессиялар астматикалық күйге ұқсас соматовегетативтік бұзылыстармен өтеді. Маскалы депрессия күйлері алкогольді шектен тыс қолданудың себебі болған жағдайлар да бақыланған. Бұл алкогольді шектен тыс қолдану маскалы депрессия ұстамасынан кейін тиылады. Психопатологиялық көріністердің ішінен күш-қайраттың әлсіреуі, әсіресе таңғы сағаттарда байқалатын әлсіздік, сүйікті істеріне ынтаның жоғалуы, түсініксіз мазасыздық сезімі, кітап оқу үстінде немесе теледидар көргенде тез дамтын шаршау бақыланады. Тынышсыз, ұйқыға кетудің қиындауымен және ерте оянулармен беткей ұйқы тән. Науқастар таңғы сағат 4–5-тер шамасында оянады, бұл кезде оларда ешқандай тыныққандық сезімі болмайды.

Маскалы депрессияның соматикалық көріністері әрқилы болып келеді. Бас ауыруы, бет, арқа, аяқ – қол, барлық мүшелерде дерлік ауыру сезімдері, жүрек-қантамыр жүйесінің бұзылыстары, әйелдерде етеккір циклының бұзылыстары және т.б. көрінеді. Бұл сезімдері нақты емес, науқастардың суреттеулері түсініксіз. Науқастардың айтулары бойынша ауыру сезімдерінің айқындылық дәрежесі мен лабораториялық және басқа да объективті тіркеу жолдарымен мүшелердегі патологиялық өзгерістердің табылмауы арасында сәйкессіздік байқалады.