здіксіз педагогикалық білім беру жүйесі

Мақсаты: педаггикалық білім беру жүйесі мен оқу орындарының қызметін және олардың даму жолдарын реттейтін маңызды нормативтік құжаттарды зерттеу.

Педагогикалық білім мемлекет пен қоғам қызметінің барлық бөлімдерінде кәсіби кадырларды дайындау сапасын анықтайды. Соңғы жылдары педагогикалық жоғарғы оқу орнындардағы түлектердің іс-әрекет сферасы кеңее бастады. Бұл әлеуметтік-педагогикалық, тәрбиелік, мәдениеттік-көркейтушілік, түзете-дамытушылық, басқарушылық жұмыстар.

Педагогикалық білім беру жүйесі олар үшін кадырлар дайындайтын әртүрлі бөлімдік білім беру мекемелерінің (кәсіпті маманды дайындау мен үйде оқыту мекемесі; лицейлерді, гимназияларды және пәндерді тереңдетіп оқытатын мекетептермен қоса, жалпы орта білім беру мекемелері; бастауыш, орта, жоғары және содан кейінгі маманды білім беру мекемелері; денсаулығына байланысты мүмкіншілігі шектелген адамдарға арналған әдейленген жүйесі бар мекемелер; біліктілігін жоғарлататын мекемелер; білім беру мекемелерінен басқа, педагогикалық жоғарғы оқу орнынындағы іс-әрекетінің бөлімі: әлеуметтік (үлкендерге білім беру, жұмысбастылық қызметтер, зейнетақылық қорлар, оралман-балаларға әлеуметтік-психологиялық оңалту қызметтер, мінез-құлқында ауытқушылығы бар, қараусыз қалған балалармен және нашақорлармен жұмыс, кәмелеттік жасқа толмаған заң бұзушылармен жұмыс) болып табылады; білімді басқару, отбасылық тәрбие мен оқыту) көбейуін, әсіресе 12 жылдық оқыту жүйесіне асысуына байланысты, ескеру керек.

Сонымен, білім берудің үздіксіз дамып отыратын жүйесіне арналған кадырларды дайындауда педагогикалық білім беру жүйесі қызмет көрсетумен ғана шектелмейді, сонымен қатар ол алдын алушы қызметін де атқарады. Педагогикалық білім - білім беру сферасында басымды және жүйе құрушы бөлігі болып табылады, ол:

· манды мәселелерді өз бетінше және шығармашыл түрде шеше алатын, педагогикалық іс-әрекеттің жекелік және қоғамдық маңыздылығын түсінетін, оның нәтижелеріне жауап беретін педагогтың жеке бастық маманды құзырлығының қалыптасуын қамтамасыз етед;

· қоғамның дамуына және әлеуметтік тұрақтылықтың болуына жол ашады;

· қоғамның және мемлекеттің барлық бөлімінде қызмет көрсетуіне кадырларды дайындау сапасын анықтайды.

Ресейдің педагогикалық білім жүйесі өзін үздіксіз педагогикалық білім жүйесі (2-ші сұлбаны қара) ретінде ұсынады. 2-сұлба

	ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҮЗДІКСІЗ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БІЛІМ ЖҮЙЕСІ

ҮПБ жүйесінің құрамында мектепке дейінгі білім беру мекемелерді, мектептерді, бастауыш, орта, жоғары және жоғарғы оқу орныннан кейінгі кәсіптік білім беру мекемелерді біріктіретін оқу-ғылыми-педагогикалық комплекстрдің құрылуында пайда болатын интеграциялық үрдістер орын алады. ҮПБ жүйесі білім беру талаптары мен қызметтердің ең кең нарықтың бірі болып табылады: олар, 37,27 млн. адам оқитын барлық әр түрлі, типті білім беру мекемелеріне 140 мыңнан астам педагогикалық кадырларды дайынайды.

ҮПБ жүйесінің түлектерінің сұранысы білім беру мекемелерімен ғана шектелмейді. Кәсіби оқыту педагогтары өндірісте және әртүрлі министірлік және ведомствалық ұйымдардың оқыту-курстық бөлімдері өз сұраныстарын білдіреді, олар жыл сайын 1,7 млн. адам дайындайды. ҮПБ жүйесінің түлектері жоғарыда айтылған даярлайтын, қайта даярлайтын және біліктілігін жоғарлататын орталықтарға жұмыс әстеуге шақырылады. ҮПБ жүйесін басқаруы Ресей Федерациясының білім беру Министірлігімен жүзеге асырылады, сонымен қатар мемелекеттік-қоғамдық, бірлестіктер мен ұйымдармен де жүзеге асырылады. Педагогикалық білімнің дамуы туралы сұрақ бойынша педагогикалық мекемелердің іс-әрекеттердің үйлесімділігін Ресей Федерациясының білім беру Министірлігінің педагогикалық білім беруі бойынша Кеңес жүзеге асырады. Жаңа ҮПБ жүйесі деп – ашықтығы, көп сатылылығымен, көп деңгейлігімен, көп қызметті болуымен және бейімділігімен ерекшелінетін, біртіндеп дамып отыратын жүйені айтамыз. Жүйенің даму көрсеткіші педагогикалық білім беру мазмұны мен құрлымының барлық сатылары мен деңгейлерінде жиі жаңартылып отыруы болып табылады. ҮПБ жүйесінің әртүрлі деңгейлерінде кадырларды дайындауды қамтамасыз ету проблемаларын шешуде елеулі үлес болатын, ең алғаш Мемлекеттік білім беру стандартының орта кәсіптік педагогикалық білім беру жүйесі құрылып еңгізілді. Соңғы жылдары ҮПБ жүйесінің мекемелернде ақпараттық ортаны құру мен дамыту, педагогтардың ақпараттық сауаттылығын жоғарлату бойынша маңызды қадамдар жасады. Мұндай деңгейге педаготарды «Информатика» мамандығы бойынша дайындау нәтижесінде жетті, сонымен қатар жалпы математикалық және жаратылыс ғылымдарының дисцеплиналар құрамына информатика, ақпараттық технология бойынша курстардың кіруі, ғылыми-әдістемелердің осы пәндермен үлесіп құрылуы, компьютерлік паркінің көбеюі және педагогикалық білім беру мекемелерінде ақпараттың ұлғаюымен қамтамасыз етілу нәтижесінде жетті.

Жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда білім рольдерінің өсуі педагогтың дәстүрлі қызметтерімен қатар (оқыту, тәрбиелеу, дамуда көмек көрсету, бағалау, ата-аналармен жұмыс және т.б.), білім берудің жаңғыртылу жағдайында әлеуметтік-мәдени ортасының және білім беру жақтардың үрдістілігі мен мазмұндылығын ұйымдастыру, болжау, жобалау сияқты кәсіптік функциялары актуализацияланады. Басқарушылық, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени-көркемдік, экологиялық және т.б. іс-әрекеттерге байланысты қазіргі жаңартылған жағдайларда комуникативті функцияларға (әлеуметтік диалог жүргізе алуы, әлеуметтік серіктестігін қамтамасыз етуі) сұраныстары жоғарлай бастады. Біліммен алмасуының жиі өсуімен сипатталатн ақпараттық қоғамға ауысу барысында өзінің ғылыми-зертеу жұмыстарын өз бетінше жүргізе алуы педагог үшін маңыздырақ бола бастайды, мұнда оның кәсіптік мотивациясының маңыздылығы жоғарлайды. Педагогикалық білім беру жүйесінде педагогтың өз бетінше өзінің ғылыми-зертеу іс-әрекетін жүргізуге қатысуы өзінің ғылыми зерттеулерін өткізуде, сонымен қатар әртүрлі деңгейдегі бағдарламалар мен ғылыми жобаларда қатысу нәтижесінде жүзеге асырылады. Педагогикалық білім беру жүйесінде бүгінгі күнге барлық жоғарғы білім беру жүйесінде 17% кандидаттар мен 12% ғылым доктарлары дайындалуда, олардың базасында 150 диссертациялық кеңестер қызмет етеді. Жоғарғы кәсіптік білім беру жүйесі бойынша педагогикалық жоғарғы орындар, сандық өлшем бойынша, үшінші орында. Педагогикалық білім беру сапасына талаптардың жоғарлауы ҮПБ жүйесінің даму жағдайы мен маңызды проблема болып келеді. Педагогикалық білім беру жүйесінің мазмұнын жаңартуының түрткісі орнықты, жан-жақты, интегральды, әртүрлі және практикалық бағыттылық принціптері негізінде болады.

Педагогикалық білім берудің мазмұнының қалыптасу барысында ажырамас бір бөлігі болып отыратын фундаментальды ролін жоғарлатпайынша педагогтың жоғары деңгейдегі пәндік, психолого-педагогикалық, әлеуметтік-гуманитарлы және жалпы мәдени дайындығы мүмкін емес.

Педагогикалық білім берудің жан-жақтылығы кәсіптік және жалпы мәдени компаненттердің бірлесуінде базалардың дайындығын құратын дисциплиналардың жиынтығын білдіреді.

Мақсаттардың және талаптардың өзара толықтырып тұратын мазмұны мен бірлестігінің негізінде базалық дисциплиналардың комплексымен құрылатын біртұтас әлем бейнесін қалыптастырудағы бейімділігін, принциптердің интеграциялануын жүзеге асыруда өзара дисциплиналық байланысты қамтамасыз етеді. Тапсырыс берушінің сұранысына жылдам жауап бере алатын, білім беру бағдарламалардың әртүрлілігі білім беру жүйесі үшін мамандарды дайындау назарға алынады. Педагогикалық білім беру жүйесінің мазмұнын қалыптастыру барысында принциптердің сабақтастығы бойынша жол жүруі үздіксіз педагогикалық білімді қамтамасыз етуде қажетті жағдайды құруға мүмкіндік береді.

Жоғарыда аталып кеткен принциптердің қолданылуының маңыздылығы тапсырыс берушілер мен тұтынушылардың білім беру қызметтеріне қойылатын сұраныстар нарығымен бірге санасса ғана зор орын алады, ол өз қатарында педагогикалық білімнің практикалық бағытындағы принциптерді орындау жағдайында ғана мүмкін болады. Педагогикалық білім берудің көп деңгейлік жүйесін еңгізуі мына келесі мақсаттардың құрылуына әкелді:

· жеке бастың және қоғамның көп бейнелі мәдени-білімдік сұраныстарын қанағаттандыруында оқыту мекемелеріндегі мүмкіншіліктерді кеңейту;

· экономикалық және еңбек нарығының сұраныстарының өзгеріп отыруын ескере отырып, білім беру жүйесінде мамандарды кәсіптік, жалпы мәдени, ғылыми дайындау икемділігін жоғарлатыу.

Көрсетілген мақсаттарға жету білімдік-кәсіптік бағдарламалардың оқыту мерзімі мен мазмұны бойынша әртүрлі жүзеге асырылуы және келесі мәселелердің шешуін қамтамасыз ететін педагогикалық білімнің көп деңгейлігінің нәтижесінде жүзеге асырылады:

· жеке басының (студентке) – алынатын білімнің және кәсіптік дайындықтың, интелектуалды, әлеуметтік және экономикалық талаптарды қанағаттарндыратын, деңгейі мен мазмұнын өз бетінше таңдалуын жүзеге асыру;

· қоғамға (білім беру жүйесі, мектеп) – квалификациялық параметрларі бойынша қойылған талаптармен маманды қысқа мерзімде алу;

оқытушылық бөлімге (факултеттің, колледждың, университеттің, институттың) – ғылыми, кәсіптік-педагогикалық потенцияны үлкен тұтастылықпен жүзеге асыру.

ҮПБ жүйесінің дамуының толық динамикасын ескере отырып, сыртқы факторлардай, сонымен қатар оның жаңашыл даму кезеңдерінің жеке ерекшеліктеріндей келесі проблемалардың бар екендігін мойындауымыз керек:

· педагогикалық білім престижінің, педагогтың әлеуметік статусының төмендеуі;

· ҮПБ-дің концепциясының, нормалық-ережелік базасының және оның жүзеге асудағы экономикалық механизімінің болмауы;

· педагогикалық білім беру сапасының диагностикасынің ғылыми және ғылыми-әдістемелік негіздерінің құрылмауы;

· педагогикалық кадырларды дайындауының сапасын жоғарлатын механизмнің нәтижелілігінің жоқтығы;

· жаңа педагогикалық білім берудің мазмұны мен педагогтың мамандық компетенциясының деңгейіне және оның жеке басына қойылатын қазіргі кездегі мектептің, қоғамның және мемлекеттің талаптарында қарама-қайшылықтың болуы;

· теориялық негізделген және практикада тексерідген қатынасының болмауы, жалпы (негізгі) және прфилдік (орта) білім беретін мектептердегі білім беру бөліміндегі базистік оқу жоспары бойынша мамандарды даярлауының ғылыми-әдістемелік жағынан қамтамасыз етілмеуі;

· ғылыми-әдістемелік қамтамасыздығының құрылуын және педагогтарды әртүрлі жас ерекшелігі бар ұйыммен оқыту-тәрбиелеу жұмысының кіріспесіне даярламуының педагогикалық технологиясының әзірленуін қажетсінуі;

· білім беру қызметінің нарықтың қажеттілігіне, жеке бастың және қоғамның сұрауларына ұзақ уақыттық ғылыми негізделген болжамның болмауы;

· материалды-техникалық базасының төмендігі және педагогикалық және т.б. кадрларды ақпараттық дайындауда ғылыми-әдістемелік және программалық қамтамасыздығының жетіспеушілігі.

Проблемаларды анықтауда ҮПБ жүйесінің даму мәселелерімен байланысты келесі негізгі бағыттарды байқауға болады:

· үзіліссіз педагогикалық білім берудің сапасын қамтамасыз етуі және мазмұнын жаңарту;

· ҮПБ жүйесінің мекемелерді ресурстық, материалды-техникалық және нормативті-ережелік қамтамасыз ету;

· ҮПБ жүйесінің басқарылуын жаңарту;

· конференцияларды, семинарларды, кеңестерді, квалификациясын жоғарлататын курстарды ұйымдастыру;

· үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесін басып шығаруға дайындау және СМИ-де педагогикалық білім беру сұрақтарын ашу.

Ең басымдысы, біздің ойымызша, үздіксіз педагогикалық білім берудің және содан шығатын келесі мәселелердің сапасының қамтамасыздығын және мазмұнын жаңартумен байланысты бағыт болып табылады:

· педагогикалық білім беру жүйесі мен қоғамның талаптарымен өзара байланыстылығын күшейту;

· білім беру бағдарлама мен кітапханалардың және 12 жылдық білім беру мектебінде профильді оқытудың вариативті жағдайда педагогикалық кадрларды дайынаудың сапасын жақсарту;

· ғылыми негіздер мен педагогикалық білімнің сапалық диагностикасының ғылыми-практикалық әдістерін дайындау және педагогикалық кадрларды дайындау сапасын бақылау механзімінің қызмет етуін қамтамасыз ету ұшін жағдай жасау;

· мемлекеттік білім беру стандарттардың және мамандық білім беру бағдарламасының әртүрлі дәрежелерінің ұлттық-аймақтық компаненттерін құру;

· жалпы білім беру мектебінде және ҮПБ-дің барлық деңгейлері мен сатыларында оқыту және тәрбиелеу әдістемесінің, формасының, тәсілінің және педагогикалық білімнің мазмұнының сабақтастығын қамтамасыз ету;

· ауыл мектептерінде және аз комплектті жағдайда жұмыс істейтін педагогикалық кадрларды дайындауда теориялық, ғылыми-әдістемелік және практикалық қатынасты құру; оның жүзеге асуына барынша жағдай жасау;

· әртүрлі жас ерекшелігі бар ұжыммен оқыту-тәрбиелеу жұмысының кіріспесіне педагогты дайындауда педагогикалық технологияны құру;

· ҮПБ жүйесінде ақпараттық мәдениет деңгейінің жоғарлауын қамтамасыз ететін материалды-техникалық базаны және ғылыми-әдістемелік жолдаманы дамыту; ҮПБ жүйесінің қызмет етуінде және басқарылуында педагогикалық кадырларды дайындау үрдісінде жаңа ақпараттық технологияны құрылуы мен еңгізілуін ынталандыру;

· ҮПБ жүйесіндегі педагогикалық және басқару кадырларын мемлекеттік біліктіру жүйесін жаңарту.

Үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесінің икемділігі мен түрлілігі әрбір білім алушыға белгілі бір деңгейге жеткеннен кейін, оған қажет жағдайда тоқтатып, кейінен басқа бір жоғарғы оқу орнында ұқсас бөлімнің келесі деңгейінде оқуын жалғастыруға мүмкіндік береді. Қазіргі бар оқу мекемелерінде үздіксіз педагогикалық білім беруінің барлық сатыларының бірігуі мүмкін. Жаңа педагогикалық білімнің мұғалімнің жеке басына қарым-қатынастың, танымның және әлеуметтік шығармашылықтың субъектісі ретінде қаралуы педагогикалық мамандықты меңгеруде студенттің де ролін жоғарлатады. Ол өзінің іс-әрекетінің мақсаты мен мәселелерін нақты түсіну керек және мамандық құрылу жолдарын нақты көруі қажет.

2. Жоғары педагогикалық білімнің мазмұны

Педагогикалық жоғарғы оқу орнындарында болашақ мұғалімдерді дайындау мазмұны мен құрлымы қоғамдың даму кезеңінен өтуіндегі талаптарымен, педагогикалық ғылымның даму деңгейімен, жаңартылған деңгейдегі педагогикалық іс-әрекеттің ерекшеліктерімен анықталады. Жаңа білім беру бағдарламасында жаңа педагогикалық білім гуманитарлықтың бір түрі ретінде анықталды. Педагогикалық білім түлектердің оқытуда мамады түрде мәдениетті насихаттауға, өз іс-әрекетін түрлендіруін жобалануын және маманды модельдеу қабілетке дайындығын қамтамасыз етуші болып айқындалды. Педагогикалық бөлімнің маманына қойылатын жалпы талаптрдың негізінің мазмұны ретінде гуманитарлық білімнің спецификалық бөлімі сияқты білімның сферасы туралы толық бейнесі болып табылады. Бұл талаптарға жататындар:

· ойлаудың, қоғамның және табиғаттың заңдылықтарының негіздері;

· жеке бас және тұлға ретінде адам туралы білім;

· педагогикалық іс-әрекетті меңгері тәсілі;

· ақпаратты іздеу, талдау және қолдануының жаңа жүйелері;

· педагогикалық іс-әрекетте шешімді басқару.

Болашақ педагогты жоғарғы оқу орнында дайындалу факторының құрылу жүйесі түлектің квалификациялық мінездемесі болып табылады. Мұғалімдің квалификациясын алған түлек, мыналарды білу керек:

1) Република Федерациясының конституциясын;

2) Ресей Федерциясының заңдарын;

3) баланың құқығы жайлы конвенцияны;

4) педагогикаолық, ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылдық-басқарушылық мәселелерді шешу үшін қажетті көлемде дисциплинаның жалпы негіздерін;

5) педагогиканы, психологияны, жастық физиологияны, мектеп гигиенасын;

6) тәрбие жұмысының және пәнді оқыту әдістерін;

7) кітаптар мен бағдарламаларды;

8) оқу сыныптарын және қосымша бөлмелерін жабдықталуы мен ұйымдастырылуына қойылатын талаптарды;

9) оқыту тәсілдерін және олардың дидактикалық мүмкіндіктері;

10) білім берудің және педагогикалық ғылымның дамуының перспективасы мен бағыттарының негіздері;

11) құқық негіздерін, еңбектің ғылыми ұйымдарын;

12) еңбекті сақтаудың ережелері мен құқықтырын, қаіпсіздік техникасын және өртке қарсы қорғануды.

Педагог мамандығы бойынша түлектер барлық білім беретін мекемелерде оқытушылық, ғылыми-мәдениеттік, әлеуметтік-педагогикалық, тәрбиелік, мәдени-бейнелік, түзету-дамыту және басқарушылық іс-әрекетке дайын болады.

Студенттерді болашақ мұғалімдікке дайындық сапасының мәні «Педагогика» дисциплинасында жүргізілетін курстарға тәуелді. Педагогикалық курстар болашақ мұғалімдердің педагогикалық білімін ғана емес, сонымен қатар тәжірибеде қолданылатын дағдылады қалыптастырады.

Студенттердің педагогикалық тәжірибесі оқыту-тәрбиелеу үрдісінде маңызды орын алады.